Czym jest zjawisko Somogyi? Łatwo je pomylić z efektem brzasku

Zjawisko Somogyi to jeden z objawów zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Inne jego nazwy to efekt Somogyi lub hiperglikemia z odbicia. Na czym polega zjawisko Somogyi, jakie daje objawy i w jaki sposób je leczyć?

U osób chorujących na cukrzycę może dochodzić do różnych zaburzeń - zwłaszcza, jeśli choroba nie jest właściwie leczona. Jednym z nich jest efekt Somogyi. To zarazem jedna z wielu możliwych przyczyn zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi (hiperglikemii), jaka występuje rano.

Jego nazwa pochodzi od nazwiska lekarza, który opisał je jako pierwszy jeszcze w latach 30. XX wieku - dr Michaela Somogyi. Zjawisko to łatwo pomylić z "efektem brzasku".

Efekt Somogyi - co to takiego?

O zjawisku Somogyi można mówić wówczas, kiedy u osób z cukrzycą w trakcie snu dochodzi do niedocukrzenia. W trakcie snu insulina obniża stężenie glukozy we krwi.

Wówczas organizm, by nie doszło do niedocukrzenia, zwiększa syntezę kilku hormonów: adrenaliny, glukagonu i hormonu wzrostu, które pobudzają wątrobę, by przywrócić właściwe stężenie glukozy we krwi.

Gwałtowny wzrost stężenia tych hormonów sprawia jednak, że poziom glukozy ze zbyt niskiego robi się za wysoki. Chory budzi się z hiperglikemią.

Efekt Somogyi pojawia się rzadko. Najczęściej dochodzi do niego u osób, które stosują długodziałające insuliny lub u tych, którzy zjedli na kolację za mały posiłek lub w ogóle go pominęli. Niekiedy ma on miejsce również u osób, które stosują leki obniżające stężenie glukozy we krwi.

Objawy zjawiska Somogyi

Główny objaw efektu Somogyi to wysoki poziom cukru we krwi po przebudzeniu (odczytany za pomocą glukometru lub urządzenia do ciągłego monitorowania glikemii.

W zależności od wysokości stężenia glukozy we krwi rano mogą pojawiać się również inne możliwe objawy - takie jak polidypsja, czyli nadmierne pragnienie, silne uczucie głodu, ból głowy, drażliwość, częste oddawanie moczu.

Zjawisko Somogyi czy efekt brzasku?

Zjawisko Somogyi łatwo pomylić z efektem brzasku, w przypadku którego osoby chore na cukrzycę również rano mają podwyższony poziom cukru.

Do efektu brzasku dochodzi na skutek działania hormonów, które organizm naturalnie produkuje wczesnym rankiem (m.in. kortyzol), a które podnoszą poziom cukru. Efekt Somogyi także wynika z działania hormonów, lecz ma związek z epizodem niskiego poziomu cukru we krwi, do którego doszło nocą.

W jaki sposób diagnozuje się efekt Somogyi?

Rozpoznanie zjawiska Somogyi jest bardzo trudne. Najskuteczniej mogą go wychwycić urządzenia do ciągłego monitorowania glikemii.

By rozpoznać ten efekt przy pomocy glukometru, trzeba przez kilka nocy z rzędu mierzyć co 2-3 godziny poziom glukozy we krwi: najpierw około dwóch godzin po wieczornym posiłku, później o 3 i następnie około 5-6 rano.

Jeżeli wyniki - zwłaszcza te około 3 w nocy - będą wskazywały na hipoglikemię, a po przebudzeniu glukoza będzie podwyższona, najprawdopodobniej jest to wynikiem efektu Somogyi.

Ryzyko można zmniejszyć

By zmniejszyć prawdopodobieństwo pojawienia się efektu Somogyi należy odpowiednio kontrolować gospodarkę węglowodanową. Warto problem przedyskutować z lekarzem, gdyż istotną kwestią są dawki insuliny lub dawki innych przyjmowanych leków - być może konieczna będzie ich modyfikacja.

Ważna jest też jakość wieczornych posiłków: nie wolno rezygnować z kolacji, a posiłek powinien być bogaty w  białko i węglowodany złożone.

Katarzyna Hubicz