Czkawka - przyczyny i leczenie skurczów przepony

Czkawka zwykle jest niegroźnym, choć kłopotliwym objawem podrażnienia przepony. Dzieje się tak, np. gdy jemy zbyt łapczywie. Bywa jednak, że zapowiada poważne kłopoty zdrowotne. Przyczyną czkawki może być na przykład cukrzyca, zapalenie wątroby lub guz mózgu. Jakie są przyczyny czkawki? Jak wygląda leczenie czkawki?

Spis treści

1. Czkawka: przyczyny
2. Choroby, które mogą być przyczyną czkawki
3. Czkawka nerwusom zdarza się częściej
4. Kiedy potrzebne jest leczenie czkawki

Czkawka pojawia się nagle i jest bardzo męcząca. Każdy ma swoje ulubione sposoby na czkawkę, ale jeśli ataki czkawki zdarzają ci się często i trwają długo, to zgłoś się do lekarza, bo być może czkawka jest objawem poważnej choroby.

Czkawka: przyczyny

Gdy wdychamy powietrze, przepona kurczy się i obniża. Dzięki temu klatka piersiowa zwiększa swoją objętość, a płuca wypełnia powietrze. Przy wydechu przepona się rozluźnia. Jej ruch jest kontrolowany przez nerwy przeponowe odchodzące od rdzenia kręgowego w okolicach szyi. Jeśli zakończenia nerwów przeponowych zostają podrażnione, wysyłają do mięśnia sygnały, które prowokują tzw. spazmatyczne skurcze. Przepona nie pracuje rytmicznie, a więc nie oddychamy równomiernie.

Gdy gwałtownie wciągamy powietrze, głośnia i struny głosowe zamykają się i odcinają dopływ powietrza, czyli jego wdychanie. Wówczas wydobywa się z ust dobrze wszystkim znany dźwięk - hyk!

Czkawka u dorosłego człowieka może być wywołana każdym podrażnieniem przepony. Będzie reakcją na zachłanne jedzenie "na sucho", przejedzenie powodujące rozciągnięcie żołądka, który uciska przeponę. Doprowadzi do niej również podrażnienie gardła lub żołądka bardzo gorącym lub zimnym płynem. Taką samą reakcję spowoduje nadmiar alkoholu (zatrucie nim organizmu) albo mocznica, czyli zatrzymanie w organizmie produktów przemiany materii. Trudno wymienić pełną listę przyczyn czkawki, bo - jak twierdzą lekarze - może ją wywołać każde zdarzenie.

Czytaj też:

• Ziewanie jest zdrowe - przyczyny ziewania
• Prawidłowe oddychanie - techniki i sposoby

Choroby, które mogą być przyczyną czkawki

• Nerwica: diagnozuje się ją na podstawie wywiadu i specjalistycznego badania neurologicznego.
• Choroby układu nerwowego: zapalenie nerwów, guz mózgu, stwardnienie rozsiane. Mogą im towarzyszyć zaburzenia widzenia, równowagi, koordynacji ruchów, omdlenia. Guz mózgu diagnozuje się na podstawie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego; przy podejrzeniu SM zleca się specjalistyczne badania neurologiczne oraz badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.
• Podrażnienie błony bębenkowej, np. przez ciało obce. Laryngolog bada ucho wziernikiem; niekiedy wystarczy płukanie uszu, by rozwiązać problem.
• Uraz jamy brzusznej lub klatki piersiowej (np. złamane żebro). By ustalić przyczynę, należy zrobić RTG klatki piersiowej i USG jamy brzusznej.
• Choroby gardła lub choroby krtani: oprócz badania fizykalnego diagnozę uściśla wymaz i badanie endoskopowe.
• Zaburzenia przemiany materii, takie jak cukrzyca, objawiająca się także osłabieniem, napadami głodu (trzeba skontrolować poziom glukozy we krwi) lub mocznica, objawiająca się drażliwością, utratą łaknienia, nudnościami, drętwieniem kończyn i bólami głowy (diagnoza opiera się na badaniu krwi, zleca się także USG nerek, kontrolowanie wypijanych płynów i oddawanego moczu).
• Przepuklina rozworu przełykowego: na chorobę może wskazywać ból w klatce piersiowej, kłopoty z przełykaniem, zgaga. Należy wykonać badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego, prześwietlenie RTG, manometrię, tomografię komputerową i EKG wysiłkowe.
• Ropień podprzeponowy: dodatkowe objawy to ból brzucha, wymioty, wysoka gorączka, dreszcze. Diagnozę potwierdza RTG klatki piersiowej i USG jamy brzusznej.
• Zapalenie płuc lub zapalenie opłucnej: inne objawy to kaszel, duszności, gorączka. Diagnozę można postawić na podstawie RTG klatki piersiowej.
• Zapalenie osierdzia: typowe objawy to ból w klatce piersiowej, promieniujący do barków, pleców, brzucha, suchy kaszel, duszność, gorączka. Lekarz może rozpoznać chorobę na podstawie typowych szmerów, osłuchując pacjenta stetoskopem; dodatkowo zlecane jest badanie EKG i echo serca, RTG klatki piersiowej i badanie stężenia białka C-reaktywnego we krwi oraz OB.
• Zawał mięśnia sercowego: objawia się narastającym bólem w klatce piersiowej, promieniującym do barku i ramienia, któremu często towarzyszą nudności, wymioty, ból brzucha, duszność; diagnozę potwierdza EKG.

Czkawka nerwusom zdarza się częściej

Wiadomo, że często występuje u młodych osób z objawami nerwicy. Francuscy badacze sugerują nawet, że za czkawkę odpowiada jeden z obwodów nerwowych w naszym mózgu.

Ten odziedziczony po praprzodkach zespół komórek nerwowych pozwalał kontrolować wentylację skrzeli. U współczesnych płazów reguluje on zamykanie głośni podczas pompowania wody przez skrzela, dzięki czemu nie przedostaje się ona do płuc. Odruch ten ustaje, gdy w wodzie zwiększa się stężenie dwutlenku węgla. Ale przecież człowiek nie ma skrzeli.

To prawda, ale jedyną naukowo potwierdzoną metodą powstrzymania czkawki jest właśnie zwiększenie we wdychanym powietrzu stężenia dwutlenku węgla. Najprościej osiągnąć to, wdychając i wydychając powietrze z papierowej torebki. Inna grupa naukowców sugeruje, że u ssaków czkawka jest odruchem, który uczy dziecko ssać pierś. Pojawia się jeszcze, zanim malec opuści brzuch mamy. A potem, w pierwszych miesiącach życia, niemowlę ma czkawkę właściwie po każdym posiłku.

Niezależnie jednak od teorii powstawania czkawki, gdy trwa kilka godzin, często powraca, sygnalizuje, że w narządach wewnętrznych dzieje się coś złego. Wtedy koniecznie trzeba zgłosić się do lekarza.

Kiedy potrzebne jest leczenie czkawki

Niektórzy dostają silnej czkawki przed spotkaniem z obcymi ludźmi, załatwieniem sprawy w urzędzie. Jeżeli lekarz uzna, że winny jest stres, może zaproponować leki uspokajające lub rozkurczające. Gdy stres zostanie wykluczony z grona podejrzanych, konieczne są dokładniejsze badania.

Przyczyną dolegliwości mogą być bowiem schorzenia ośrodkowego układu nerwowego lub choroby powodujące wzrost ciśnienia śródczaszkowego, np. przewlekła niewydolność nerek, cukrzyca.

Czkawka może być również wynikiem zapalenia otrzewnej, niedrożności jelit, zapalenia wątroby.

Podobne objawy będą miały osoby cierpiące z powodu guzów w klatce piersiowej, okolicach szyi, ale także mające powiększone wole czy ostry stan zapalny klatki piersiowej.

Czkawka prześladuje też osoby z guzami mózgu - guz drażni nerw błędny przebiegający przez szyję do klatki piersiowej i przepony. Taka sama reakcja nastąpi, gdy nerw ten będzie drażniony przez pasożyty gnieżdżące się w uchu.

Bywa jednak, że kolejne badania nie pozwalają określić przyczyny dolegliwości. Jeżeli nie pomagają leki uspokajające lub rozkurczowe, czkawkę uznaje się za schorzenie samoistne, z którym trzeba się nauczyć żyć. W skrajnych sytuacjach czasem wykonuje się zabieg chirurgiczny, który polega na przecięciu nerwu przeponowego.

Czytaj też: Kichanie - co oznacza? Co je wywołuje?

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz

Konsultacja: lek. med. Grzegorz Borstern