Ból palców rąk może zwiastować poważne problemy. Poznaj jego przyczyny

Ból palców rąk, który uniemożliwia wykonywania najprostszych czynności, sprawia, że czujemy się bezradni. Przyczyny bólu palców mogą być banalne, ale mogą również zwiastować poważne kłopoty. Jakie są najczęstsze przyczyny bólu palców, jakie choroby mogą zwiastować i jak przebiega diagnostyka i leczenie?

Spis treści

1. Ból palców u rąk - kiedy boli?
2. Ból palców - choroba zwyrodnieniowa
3. Ból palców a reumatoidalne zapalenie stawów
4. Ból palców a łuszczycowe zapalenie stawów
5. Ból palców a cieśń nadgarstka
6. Ból palców ręki - palec trzaskający (zatrzaskujący)
7. Ból palców ręki - palec młoteczkowaty (palec baseballisty)
8. Ból palców ręki - kciuk narciarza

Ból palców u rąk najczęściej pojawia się jako następstwo przeciążenia lub urazu. Ale często jest także pierwszym sygnałem poważnych schorzeń, do których zalicza się zmiany zwyrodnieniowe, reumatoidalne zapalenie stawów (ból pojawia się wtedy symetrycznie w obu dłoniach), cieśń nadgarstka i inne rzadziej występujące choroby.

Często też oprócz bólu pojawia się drętwienie, mrowienie oraz sztywność. Dolegliwości, jakie dotyczą palców rąk, chociaż objawiają się bardzo podobnie, mają różne przyczyny. Niektóre wynikają ze starzenia się organizmu, inne są skutkiem autoagresji, a kolejne mają związek z wykonywaną pracą lub uprawianą dyscypliną sportu. Niezależnie jednak od przyczyny, każdą z tych dolegliwości należy rozpoznać i leczyć.

Ból palców u rąk - kiedy boli?

Gdy ból palców nie jest skutkiem urazu warto zaobserwować w jakich sytuacjach się pojawia, jak długo trwa, czy dotyczy całej dłoni, czy tylko fragmentu. Takie obserwacje, przekazane lekarzowi ułatwią postawienie diagnozy i rozpoczęcie leczenia, które nie tylko może uwolnić od bólu, ale także pozwoli zachować sprawność dłoni.

Przez sprawność dłoni należy rozumieć zachowanie funkcjonalności ręki, na którą składają się:

• jakość chwytu
• wartość chwytu
• zdolności manipulacyjne

Jakość chwytu to zdolność dostosowania się ręki do przedmiotu, który chcemy podnieść czy chwycić.

Wartość chwytu to zdolność do pokonywania obciążeń, która zależy od siły mięśni oraz jakości i precyzji chwytu.

Zdolności manipulacyjne, czyli sprawność ręki są uzależnione od jakości i wartości chwytu oraz od możliwości prawidłowego sterowania aparatem ruchu.

Ból palców - choroba zwyrodnieniowa

Choroba zwyrodnieniowa stawów (osteoartroza) to najczęściej występująca choroba stawów i przyczyna bólu palców. Pierwsze jej objawy można zaobserwować już po 40. roku życia. Przez wiele dziesięcioleci uważano, że choroba zwyrodnieniowa ma związek z procesem zużywania się stawów. Obecnie zwraca się uwagę także na procesy zapalne, które mogą się toczyć w stawach i prowadzić do ich niszczenia.

Zwyrodnienia zazwyczaj rozpoczynają się w dużych stawach np. kolanowych, ale zdarza się, że pierwszy atak obejmuje małe stawy dłoni. Objawem choroby zwyrodnieniowej są ból, sztywność, ograniczenie ruchomości, trzeszczenie w stawach oraz zniekształcenie zajętego stawu.

Ból pojawia się przede wszystkim podczas ruchu, a w spoczynku ustępuje. Najbardziej nasilony ból występuje wieczorem.

Charakterystyczne dla choroby zwyrodnieniowej stawów rąk jest występowanie guzków Heberdena oraz Boucharda. Guzki Heberdena rozwijają się na grzbietowej powierzchni stawów międzypaliczkowych dalszych, natomiast guzki Boucharda na grzbietowej powierzchni stawów międzypaliczkowych bliższych. W ich okolicach może pojawiać się stan zapalny powodujący ból palców.

Choroba zwyrodnieniowa jest nieuleczalna, ale można łagodzić jej skutki. Przy niewielkich dolegliwościach bólowych można się wspomagać maściami (lub tabletkami) przeciwbólowymi. Niezbędna jest też rehabilitacja i fizjoterapia. Nie wystarczy jednak skorzystać z serii zabiegów w przychodni. Ćwiczyć trzeba każdego dnia.

Ból palców a reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) bardzo często objawiają się bólem palców dłoni. Schorzenie zaliczane jest do chorób z autoagresji, czyli takich kiedy to układ immunologiczny występuje przeciwko swojemu gospodarzowi.

Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła, zapalna, układowa choroba tkanki łącznej. Jest nieuleczalna, ale można modyfikować jej przebieg. Wbrew powszechnemu przekonaniu nie jest to schorzenie obejmujące wyłącznie stawy. Jak wskazuje nazwa "choroba układowa" obejmuje cały organizm chorego.

Dla RZS charakterystyczne jest to, że zmiany w stawach pojawiają się symetrycznie np. na obu dłoniach zmienione chorobowo są te same stawy, chociaż na jednej z nich mogą być większe lub mniejsze.

Ból utrzymuje się stale, chociaż może mieć różne nasilenie. Kolejnym objawem jest sztywność stawów, dokuczliwa zwłaszcza po wstaniu z łóżka, obrzęk, zaczerwienienie skóry nad stawami. Wraz z postępem choroby dochodzi do coraz widoczniejszych deformacji stawów rak. Zdarza się, że palce podkurczają się i niezależnie od woli chorego, mają tendencję do odginania się w kierunku łokcia.

Deformacje stawów dłoni często określa się nazwą ręka reumatoidalna. Ma to związek z uszkodzeniem aparatu więzadłowego stawu śródnadgarstkowego, nadgarstkowo-śródręcznych, śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych ręki. W wyniku tego uszkodzenia dochodzi do rozluźnienia stawów, zmniejszenie ich siły i stabilizacji. Deformacje mogą obejmować także kciuki.

Oprócz przyjmowania leków modyfikujących przebieg choroby konieczna jest także rehabilitacja, fizjoterapia oraz codzienne ćwiczenia. U osób, które regularnie trenują dłonie, dłużej utrzymuje się ich sprawność, siła chwytu. Poza tym, chory musi się nauczyć oszczędzać swoje dłonie, nie przeciążać ich, nie zmuszać do nienaturalnych ruchów (np. jak przy odkręcaniu słoika). U niektórych pacjentów z RZS konieczne jest operacyjne przywrócenie sprawności dłoni.

Ból palców a łuszczycowe zapalenie stawów

Najbardziej charakterystycznym objawem łuszczycowego zapalenia stawów (ŁZS) są zmiany rozwijające się w stawach międzypaliczkowych dalszych (blisko paznokci) rąk lub stóp. Innym typowym objawem choroby jest tworzenie się wokół zaatakowanych stawów wyrośli kostnych oraz niesymetryczne zajmowanie stawów. W łuszczycowym zapaleniu stawów nie występuje czynnik reumatyczny.

Łuszczycowe zapalenie stawów rozwija się głównie w stawach obwodowych, ale może też objąć kręgosłup oraz stawy krzyżowo-biodrowe. Oprócz stawów zajęte mogą być także przyczepy ścięgien, kaletki maziowe oraz tkanki okołostawowe. Choroba prowadzi do deformacji stawów i bardzo często do inwalidztwa.

Przykładem ataku łuszczycy na tkanki okołostawowe jest objaw palca kiełbaskowatego. Zaatakowany palec rzeczywiście można porównać do kiełbaski, ponieważ jest opuchnięty, silnie zaczerwieniony, a skóra na nim jest mocno ciepła. Tym objawom towarzyszy także ból.

Dotychczas nie opracowano skutecznego sposobu leczenia choroby. Jednak możliwe jest dobre panowanie nad łuszczycowym zapaleniem stawów. Ponieważ ŁZS prowadzi do destrukcji stawów i ich usztywnienia, głównym celem leczenia jest zapobieganie kalectwu.

Ogromną rolę w leczeniu łuszczycowego zapalenia stawów ma umiarkowana aktywność fizyczna, która zapobiega usztywnieniu stawów. Rodzaj ćwiczeń i zakres wysiłku fizycznego najlepiej omówić z lekarzem, gdyż zbyt intensywne obciążanie stawów może przyspieszyć ich deformację.

Pacjent powinien też wiedzieć, że korzystnie na jego organizm wpływa przyjmowanie tranu. Należy unikać wszelkich sytuacji, które mogą wywołać kolejny rzut choroby, a więc silnych stresów, infekcji oraz urazów.

Jeżeli jest to możliwe chorzy na łuszczycowe zapalenie stawów powinni unikać leków należących do grupy beta-blokerów, leków przeciwarytmicznych oraz soli litu, ponieważ mogą one przyspieszyć postęp choroby.

Jeśli deformacje są zaawansowane i stawy mało ruchome, lekarz może zaproponować pacjentowi zabieg chirurgiczny. Możliwe jest przeprowadzenie plastyki stawu lub synowektomii, czyli operacji polegającej na usunięciu zmienionej przez proces zapalny błony maziowej w stawie.

Ból palców a cieśń nadgarstka

Kolejną przyczyną bólu palców i całej ręki może być zespół cieśni nadgarstka (ZCN). To choroba spowodowana długotrwałym uciskiem na nerw pośrodkowy, które przebiega przez kanał nadgarstka. Przyczyną jest stan zapalny nerwu lub tkanek, które go otaczają.

Do zwężenia kanału nadgarstka może dojść także z powodu zwyrodnienia albo w wyniku urazu. Zespół cieśni nadgarstka może być uznany za chorobę zawodową. Cierpią na nią osoby, które w pracy muszą wykonywać powtarzające się ruchy np. wkręcanie śrub.

Zespół cieśni nadgarstka zaczyna się niewinnie. Palce (zwykle kciuk, palec wskazujący i środkowy) cierpną, pojawia się ból łokcia i stawu ramiennego. W nocy chorego budzi ból ręki lub uczucie, że przez rękę "przebiega prąd". Z czasem ból pojawia się coraz częściej, trudno zacisnąć ją w pięść, narysować precyzyjnie koło albo równo przeciąć kartkę nożyczkami.

Przy cieśni nadgarstka stopniowo może się pogarszać czucie w opuszkach palców, przedmioty zaczynają wypadać z rąk, a w zaawansowanym stadium zanikają mięśnie kłębu kciuka, co sprawia, że przestaje on być palcem przeciwstawnym i ustawia się w jednej płaszczyźnie z pozostałymi palcami. Lekarze nazywają to "efektem małpiej ręki".

Zespół cieśni nadgarstka pojawia się też bardzo często przy takich chorobach jak:

• reumatoidalne zapalenie stawów
• cukrzyca
• niewydolność nerek

a także u alkoholików, osób otyłych i ludzi chodzących o kulach.

Jeżeli lekarz stwierdzi, że cierpisz na zespół cieśni nadgarstka, na początek czeka cię fizykoterapia, noszenie opaski elastycznej na nadgarstku, przyjmowanie dużych dawek witaminy B6 przez co najmniej 8 tygodni. Jeśli to nie zadziała, lekarz prawdopodobnie zaleci nieużywanie chorej ręki, nawet przez 3 miesiące lub noszenie na niej gipsu przez 3 tygodnie. Taki całkowity bezruch to najskuteczniejszy sposób na regenerację nerwu, skuteczny w 90% u osób z mało zaawansowaną chorobą.

W zaawansowanych przypadkach konieczne jest odbarczenie nerwu pośrodkowego. Zabieg odbywa się najczęściej w znieczuleniu miejscowym lub przewodowym. Ze szpitala wychodzi się tego samego lub następnego dnia. W czasie operacji lekarz przecina troczek zginaczy wzdłuż i nie zszywa go. Dzięki temu krawędzie troczka rozsuwają się, a nad nimi powstaje blizna, która staje się nowym, szerszym troczkiem. Nerw biegnący przez kanał nadgarstka nie jest już uciskany i dolegliwości ustępują.

Ból palców ręki - palec trzaskający (zatrzaskujący)

Dolegliwość ta powstaje najczęściej na skutek mechanicznego urazu (np. ucisku dłoni na twarde przedmioty), co prowadzi do powstania stanu zapalnego z wytworzeniem się ziarniny w ścięgnach mięśni zginaczy palców. Zgrubiałe ścięgno z trudem przechodzi przez zwężoną fizjologicznie pochewkę, przy czym siła mięśni zginaczy jest większa niż mięśni prostowników. Skutkiem tego są trudności z wyprostowaniem zgiętego palca. Stąd właśnie potoczna nazwa schorzenia - palec zatrzaskujący.

Lekarze określają przypadłość jako zakleszczające zapalenie ścięgna. Przewlekłe zapalenie ścięgna dotyczy najczęściej kciuka lub innych palców dłoni. Rzadziej zdarza się w obrębie nadgarstka, stawów kolanowych albo łokciowych.

Przyczyny powstania palca trzaskającego bywają różne, zawsze jednak jest on następstwem powtarzającego się przeciążenia mięśni. Na ten rodzaj zapalenia ścięgna cierpią osoby grające na instrumentach, zszywające dokumenty, ręcznie tkające dywany, naprawiające gobeliny, robiące na drutach itp. Powtarzanie tego samego ruchu sprawia, że te same ścięgna i partie mięśni są stale napięte. Z czasem dochodzi do przeciążenia, a to prowadzi do zapalenia. Płynność ruchów jest ograniczona, ponieważ na ścięgnie zginacza powstaje znaczne zgrubienie.

Inną przyczyną palca trzaskającego może być RZS. Czasem schorzenie jest powikłaniem cukrzycy lub mikrourazów, do których dochodzi podczas gry w siatkówkę. Dolegliwość może wystąpić także u osób, które doznały stłuczenia lub urazu w obrębie dłoni.Typowe objawy zakleszczającego zapalenie ścięgna to:

• Utworzenie się guzka przy podstawie palca, na zewnętrznej części. Guzek, czyli zgrubiałe ścięgno, jest bolesny przy dotykaniu. W znacznym stopniu utrudnia wykonywanie nawet prostych czynności np. zawiązywanie sznurowadeł czy nawleczenie igły.

• Ograniczenie możliwości płynnego poruszania całym palcem lub częścią, która jest objęta stanem zapalnym. Nie można swobodnie zginać i prostować palca, a każdemu ruchowi towarzyszy charakterystyczny trzask (kliknięcie) i silny ból.

• Objawem zaawansowanej postaci schorzenia jest całkowita blokada. Najpoważniejszym objawem jest całkowite zablokowanie palca. Jeżeli chory nie zgłosi się po pomoc dojdzie do trwałego przykurczu i utraty możliwości chwytania.

• Rzadziej obserwowanym objawem jest opuchlizna. Objawem, który pojawia się i samoistnie ustępuje jest zaczerwienienie skóry na zajętym przez zapalenie palcu.

U osób młodych oraz u dzieci stosuje się zazwyczaj leki przeciwzapalne oraz rehabilitację. Podobnie postępuje się w przypadku osób dojrzałych, jednak tylko wtedy, gdy zgłoszą się do lekarza we wczesnym stadium choroby i kiedy nie doszło jeszcze do ograniczenia ruchomości palca. Lekarz może też zalecić unieruchomienie palca (na trzy tygodnie) w pozycji wyprostowanej.

Jeżeli leki i rehabilitacja nie przyniosą oczekiwanego rezultatu, konieczne jest przeprowadzenie operacji. Zabieg polega na przecięciu pochewki włóknistej ścięgna, objętego zapaleniem, co przywraca sprawność ruchową. Jeżeli zapalenie objęło nadgarstek, podczas operacji chirurg odtwarza pierścienie pochewki i poszerza je. Operacja trwa kilkadziesiąt minut i zazwyczaj wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym. Po zabiegu należy nosić rękę na temblaku przez cztery tygodnie, aby operowane ścięgno i rana pooperacyjna prawidłowo się wygoiły. Konieczna jest także odpowiednia kilkunastodniowa rehabilitacja. Bezpośrednio po operacji nie wolno wykonywać prac, które angażują zoperowane ścięgno. Po zakończeniu leczenia wraca pełna sprawność.

U osób, które nie poddały się operacji, zazwyczaj dochodzi do trwałego przykurczu palca, a gdy problem dotyczy nadgarstka - utraty zdolności chwytania.

Ból palców ręki - palec młoteczkowaty (palec baseballisty)

Palec młoteczkowaty rozwija się w wyniku urazu, który polega na zerwaniu ścięgna w okolicy stawu mięzypaliczkowego dalszego, czyli położonego najbliżej czubka palca. Jeżeli uraz jest poważny nie można wyprostować palca. Pozostaje on zakrzywiony, jak ptasi szpon.

Przyczyną takiego urazu stawu łączącego dwa paliczki jest silne uderzenie czubkiem palca w twardy przedmiot. Jest to uraz charakterystyczny dla uprawiających baseball, osób pracujących baz rękawic ochronnych na budowie itp. Objawy kontuzji są widoczne natychmiast. Pojawia się bardzo silny ból, a zaraz po nim obrzęk i zasinienie. Mówi się, że palec puchnie w oczach.

Pierwsza pomoc polega na obłożeniu palca lodem lub pod zimną wodę. Niska temperatura powoduje obkurczenie się małych naczyń, dzięki czemu zmniejsza się krwawienie wewnętrzne i obrzęk. Jeżeli uderzenie było bardzo silne i ból nie ustępuje po zimnym okładzie trzeba się skontaktować z lekarzem. Niekiedy konieczne bywa unieruchomienie palca na specjalnej szynie lub włożenie w gips. Dla złagodzenia bólu można brać leki przeciwbólowe bez recepty.

Ból palców ręki - kciuk narciarza

Istotą urazu, jakim jest kciuk narciarza, jest naderwanie lub całkowite zerwanie więzadła łączącego paliczek kciuka z kością śródręcza. Przyczyną jest nadmierne odgięcie kciuka np. przy upadku. To samo może spowodować kijek narciarki źle trzymany lub chwytanie zbyt mocno rzuconej piłki.

Gdy dojdzie do urazu u podstawy kciuka pojawia się gwałtowny ból, który nasila się w ciągu pierwszych godzin od urazu. Może się pojawić zasinienie spowodowane wewnętrznym wylewem.

Pierwsza pomoc polega na tym, aby jak najszybciej przyłożyć lód lub zimny kompres. Czasem konieczne jest unieruchomienie kciuka w szynie lub gipsie. Można - dla złagodzenia bólu - brać środki przeciwbólowe.

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Czytaj więcej artykułów tego eksperta

Anna Jarosz