Od senności po drgawki - to może być awitaminoza. Poznaj przyczyny i objawy niedoboru witamin

Awitaminoza jest schorzeniem, w którym występuje całkowity brak lub (według niektórych autorów) bardzo nasilony niedobór którejś z witamin. Witaminy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, dlatego awitaminoza może być niekiedy bardzo groźna i zazwyczaj wiąże się z występowaniem charakterystycznych dla danej witaminy objawów.

Spis treści

1. Co to jest awitaminoza?
2. Jakie są objawy niedoboru poszczególnych witamin?

Co to jest awitaminoza?

Awitaminoza może występować jako schorzenie pierwotne lub wtórne. Pierwotna awitaminoza to ta, gdy dochodzi do ograniczonej podaży określonej witaminy do organizmu.

Z wtórną awitaminozą mamy do czynienia wtedy, gdy podaż witamin jest prawidłowa, jednak na skutek różnych chorób lub nieprawidłowego stylu życia (na przykład picie alkoholu, palenie papierosów) dochodzi do utraty określonych witamin, lub nieprawidłowego ich wchłaniania bądź przyswajania przez organizm. Awitaminoza wbrew pozorom może sprawiać czasem problemy w procesie diagnostycznym. Często przy występowaniu różnych objawów klinicznych rozpoczyna się poszukiwanie określonych chorób, zapominając o tym, że mogą być one spowodowane niedoborem lub brakiem pewnej witaminy.

Awitaminozę diagnozuje się na podstawie stężenia danej witaminy (lub czasem jej metabolitów) we krwi lub w moczu. Leczenie awitaminozy opiera się oczywiście na suplementacji określonej witaminy lub kompleksu witamin.

Czasem suplementacja doustna jest niewystarczająca i witaminę należy podawać drogą domięśniową lub dożylną. Musimy pamiętać o tym, że nasz organizm nie może prawidłowo funkcjonować bez odpowiedniej podaży witamin, a odpowiednia dieta w większości przypadków uchroni nas przed awitaminozą i jej negatywnymi skutkami.

Jakie są objawy niedoboru poszczególnych witamin?

• Witamina A

Witamina A występuje przede wszystkim w produktach odzwierzęcych (mleko, masło, wątroba, ryby,jaja, ser), a jako prowitaminę (karotenoidy) można ją także znaleźć w niektórych roślinach, na przykład w marchwi, dyni, pomidorach, morelach, szpinaku, pietruszce, koprze czy groszku. Eliminując te produkty z naszej diety jesteśmy narażeni na znaczny niedobór witaminy A, który może prowadzić do awitaminozy.

Witamina A jest potrzebna do wytwarzana rodopsyny, czyli barwnika siatkówki odpowiedzialnego za dobre widzenie w ciemności. Przy awitaminozie widzenie to będzie więc zaburzone i będziemy mieli do czynienia z tak zwana kurzą ślepotą lub ślepotą zmierzchową. Brak witaminy A może się także objawiać jako kseroftalmia, czyli zespół suchego oka, spowodowany nadmierną suchością spojówki, rogówki lub całej gałki ocznej.

Witamina A odgrywa istotną rolę w budowaniu prawidłowej odporności, dlatego przy awitaminozie możemy być narażenie na częstsze i cięższe infekcje. Oprócz tego chorzy z awitaminozą witaminy A mogą się skarżyć na zmęczenie, suche i łamliwe włosy oraz kruche paznokcie.

• Witamina D

Niedobór witaminy D w ostatnich latach jest bardzo nagłośniony. Jest to substancja, która spełnia rolę zarówno witaminy dostarczanej z zewnątrz, jak i hormonu, którego synteza rozpoczyna się w skórze pod wpływem promieni słonecznych.

Witaminie D przypisuje się coraz większą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu naszego organizmu. Początkowo była ona znana jedynie lub przede wszystkim jako składnik niezbędny do zdrowych i mocnych kości. Na przestrzeni lat w wyniku licznych obserwacji wysunięto wnioski, że poza tą, jakże istotną rolą, jest ona także niezbędna dla prawidłowego kształtowania naszej odporności, regpuje ciśnienie krwi, ma korzystny wpływ na rozrodczość, a także zapewnia prawidłowe funkcjonowanie nerwów i mięśni.

Poza syntezą skórną, źródłem witaminy D jest przede wszystkim mięso niektórych ryb, a oprócz tego także wątroba, jaja, sery. Jednak na niedobór witaminy D niestety cierpi zdecydowana większość naszej popuacji. Wiąże się to głównie z tym, że klimat, w którym żyjemy, nie pozwala na wystarczającą syntezę skórną witaminy D, a dostarczenie jej odpowiedniej ilości wyłącznie z dietą jest praktycznie niemożliwe.

Dodatkowo należy pamiętać o różnych chorobach, które wpływają na zmniejszone wchłanianie witaminy D oraz o takich, które uszkadzają narządy niezbędne do jej prawidłowej dystrybucji w organizmie, jak wątroba i nerki. Awitaminoza witaminy D niesie za sobą szereg zaburzeń, a do najistotniejszych z nich możemy zaliczyć:

• krzywicę u dzieci, a osteoporozę i osteomalację u osób dorosłych
• złamania, skrzywienia, wady postawy
• osłabienie i bóle mięśni
• stany zapalne skóry i spojówek
• osłabienie organizmu, spadek odporności
• osłabienie i choroby zębów i przyzębia

Większe ryzyko powstania choroby autoimmunologicznej, na przykład cukrzycy typu pierwszego, choroby Leśniowskiego-Crohna.Uważa się także, że awitaminoza witaminy D może mieć również znaczenie w zapadalności na niektóre nowotwory. Dotyczy to na przykład raka pęcherza moczowego, raka sutka i rak jelita grubego#mce_temp_url#.

• Witamina E

Witamina E jest uważana za jeden z najważniejszych przeciwutleniaczy w naszych komórkach. Przeciwutleniacze, czyli antyoksydanty, odgrywają istotną rolę w zapobieganiu niektórym chorobom, głównie nowotworom. Witamina E oprócz swojej roli ochronnej, zapewnia także prawidłowe funkcjonowanie naczyń i erytrocytów. Źródłem witaminy E są między innymi mleko, jaja, masło, a także oleje roślinne, które, jeśli są tłoczone na zimno, zawierają kilkakrotnie większe stężenie witaminy E, niż tłuszcze poddawane obróbce przemysłowej. Poza tym witamina E występuje także w pieczywie razowym, orzechach, migdałach oraz w warzywach liściastych.

Ze względu na powszechne występowanie witaminy E w wielu produktach wchodzących w skład naszej diety, rzadko obserwuje się jej niedobór. Palenie tytoniu powoduje rozpad witaminy E, dlatego objawy awitaminozy mogą być widoczne w pierwszej kolejności właśnie u palaczy. Awitaminoza w tym przypadku może się objawiać jako rozdrażnienie, spadek koncentracji i osłabienie mięśni. Zwiększony rozpad erytrocytów spowodowany brakiem witaminy E prowadzi do niedokrwistości. Do innych objawów awitaminozy witaminy E możemy zaliczyć również szybsze starzenie się skóry, gorsze gojenie się ran czy pogorszenie wzroku. Niedobór witaminy E może mieć także negatywny wpływ na płodność oraz przyczyniać się do poronień. W wielu badaniach naukowych poszukiwano związku między niedoborem witaminy E, a zapadalnością na choroby układu sercowo-naczyniowego i nie można wykluczyć stwierdzenia, że awitaminoza może w tym wypadku zwiększać ryzyko niektórych chorób na tym tle.

• Witamina K

Witamina K odgrywa bardzo ważną rolę w procesie krzepnięcia poprzez udział w syntezie czynników niezbędnych do tego procesu. Jest ona także ważnym elementem w metabolizmie układu kostnego. Jej źródłem egzogennym są głównie: wątroba, liściaste zielone warzywa, rośliny strączkowe, pomidory, awokado, ziemniaki, jogurty, jajka, truskawki. Poza tym witamina K jest syntetyzowana przez bakterie jelitowe oraz podlega regeneracji w wątrobie.

Spożywanie antybiotyków, leków przeciwbólowych i niektórych konserwantów może niszczyć florę jelitową, co zaburzy wewnątrzustrojową produkcję witaminy K. Leki z grupy antagonistów witaminy K hamują jej wątrobową regenerację, dlatego przy ich nieprawidłowym lub nadmiernym spożyciu zaobserwujemy skutki niedoboru tej witaminy pod postacią przedłużonych krwawień.

Awitaminoza witaminy K ujawni się jako zaburzenia krzepnięcia, tendencja do powstawania krwotoków wewnętrznych i zewnętrznych, przedłużone gojenie się ran oraz biegunki. Ze względu na udział w metabolizmie kostnym, awitaminoza przyczyni się do zaburzenia mineralizacji kości oraz do powstania osteoporozy.

• Witamina B2

Witamina ta jest zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, oddechowego i narządu wzroku. Odgrywa również istotną rolę w budowie i regeneracji skóry, błon śluzowych oraz śródbłonka naczyń. W związku z tym jej nieprawidłowy poziom w organizmie doprowadzi do chorób skóry i błon śluzowych, oczu, obniżenia koncentracji i zawrotów głowy.

Awitaminoza witaminy B2 często powoduje także zajady, czyli bolesne pękanie kącików ust oraz nadmierne wypadanie włosów. Awitaminozy można uniknąć poprzez spożywanie mleka oraz nabiału, ryb, mięsa, wątroby, zielonych warzyw, drożdży oraz grzybów. Należy pamiętać, że witamina B2 pega rozpadowi pod wpływem światła.

• Witamina B3

Witamina B3 występuje powszechnie w produktach zarówno roślinnych jak i zwierzęcych. Ciekawostką jest to, że witamina ta może być w niewielkich ilościach dostarczana razem z piwem. Produkowana jest także przez bakterie jelitowe, a tak jak w przypadku witaminy B1 pega rozpadowi przy nadmiernej ilości spożywanych cukrów. Pomaga w metabolizmie składników odżywczych oraz w utrzymywaniu prawidłowego poziomu cholesterolu. Jej odpowiedni poziom zapewnia prawidłowe funkcjonowanie skóry, układu pokarmowego oraz nerwowego. Dlatego w przypadku awitaminozy uszkodzone zostają te właśnie struktury.

Awitaminoza witaminy B3 może być spowodowana m. in. przez chorobę Hartnupów (zaburzenia wchłaniania tryptofanu, czyli aminokwasu potrzebnego do endogennej syntezy witaminy B3 ), stosowanie izoniazydów (leków przeciwgruźliczych), choroby powodujące upośledzone wchłanianie substancji z przewodu pokarmowego oraz zespół rakowiaka (polega on na zużywaniu tryptofanu do produkcji serotoniny).

Awitaminoza witaminy B3 znana jest głównie jako pelagra, czyli tak zwany "zespół 4d", ponieważ jej charakterystyczne objawy w języku angielskim rozpoczynają się na tę literę, i należą do nich: zapalenie skóry, objawiające się przede wszystkim jako szorstka skóra, biegunka, demencja oraz w ostateczności śmierć. W awitaminozie tej witaminy obserwuje się także stany zapalne języka, depresję i zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

• Witamina B5

Witaminę B5 spożywamy wraz z mlekiem, jajami, mięsem, rybami, wieloma warzywami, nasionami, zbożami, owocami czy z chlebem. Jest ona potrzebna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, skóry, wzrostu oraz do produkcji glikokortykosteroidów. Witamina B5 zapobiega także wczesnemu starzeniu się i siwieniu włosów.

Awitaminoza witaminy B5, która jest spotykana bardzo rzadko, narażone są głównie osoby odżywiające się potrawami typu fast food, nadużywające cukier. U tych osób awitaminoza będzie się objawiać przede wszystkim zmianami skórnymi, przedwczesnym starzeniem i siwieniem, zaburzeniami wzrostu, snu i koncentracji. Mogą pojawić się także problemy spowodowane uszkodzeniem nadnerczy.

• Witamina B6

Awitaminoza witaminy B6 występuje rzadko, ponieważ występuje w wielu powszechnie dostępnych produktach żywnościowych. Najczęściej awitaminoza spotykana jest u chorych zażywających izoniazyd oraz stosujących leki antykoncepcyjne i restrykcyjne diety. Trudno przecenić rolę tej witaminy w naszym życiu, ponieważ wpływa ona korzystnie niemal na każdy układ naszego organizmu. Główną rolę przypisuje się jej w zachowaniu prawidłowej funkcji układu nerwowego, krwiotwórczego, kostno-stawowego czy odpornościowego, dlatego jej niedobór zaobserwujemy w pierwszej kolejności w tych układach.

Awitaminoza w tym wypadku objawia się głównie jako drgawki, depresja, zaburzenia snu, anemia, ogólne pogorszenie samopoczucia, częste infekcje, kamica nerkowa czy stany zapalne skóry. Bardzo ważnym skutkiem awitaminozy witaminy B6 jest zwiększone ryzyko choroby niedokrwiennej serca oraz udarów, ponieważ chroni ona nasze naczynia przed miażdżycą.

• Witamina B7

Witamina B7 jest obecna między innymi w wątrobie, rybach, pomidorach, jajach, orzechach, szpinaku i w grzybach. Produkowana jest przez bakterie jelitowe, co powoduje, że jej niedobór obserwujemy rzadko, przeważnie po intensywnej antybiotykoterapii. Awitaminoza witaminy B7 spowoduje powstanie takich chorób jak na przykład zmiany łojotokowe i zapalne skóry, osłabienie i wypadanie włosów, rozdwajanie paznokci, bóle mięśni oraz podwyższenie poziomu cholesterolu.

• Witamina B11 (znana także jako witamina B9 lub kwas foliowy)

Witamina ta występuje prawie wyłącznie w towarzystwie witaminy B12. Jest niezbędna w prawidłowej funkcji szpiku i rozwoju układu nerwowego u płodu. Odgrywa również istotną rolę w odporności organizmu i ochronie przewodu pokarmowego. Wyróżnia się także jej rolę ochronną w profilaktyce niektórych nowotworów. Występuje głównie w warzywach liściastych, brokułach, kalafiorze, jajach, soczewicy, bananach i awokado. Na awitaminozę są szczególnie narażeni palacze, alkoholicy oraz kobiety w ciąży.

Awitaminoza witaminy B11 spowoduje osłabienie, uczucie ciągłego zmęczenia, problemy z koncentracją, bezsenność, niedokrwistość megaloblastyczną, zahamowanie wzrostu, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, spadek masy ciała. Bardzo niebezpieczna jest awitaminoza u ciężarnych, ponieważ przyczynia się do rozwoju wad cewy nerwowej u płodu. Dlatego wszystkim kobietom w okresie rozrodczym, a zwłaszcza tym planującym ciążę oraz będącym w ciąży zaleca się profilaktyczne zażywanie kwasu foliowego, nawet przy nieobecności objawów jego niedoboru.

• Witamina B12

Witamina B12 występuje tylko w mięsie i produktach odzwierzęcych, nie ma jej w roślinach, dlatego prawie wszyscy wegetarianie i weganie cierpią na jej niedobór. Awitaminoza witaminy B12 występuje także u osób z chorobami żołądka i jelit, które uniemożliwiają wchłanianie tej witaminy w przewodzę pokarmowym, a także u alkoholików i osób stosujących restrykcyjne diety.

Witamina ta jest potrzebna do metabolizmu węglowodanów, białek, tłuszczów, do prawidłowej funkcji szpiku kostnego oraz układu nerwowego.

Awitaminoza witaminy B12 objawia się jako złożony zespół chorobowy obejmujący między innymi niedokrwistość (wynikają z niej między innymi osłabienie, bóle i zawroty głowy, bladość powłok, tachykardia), utrata łaknienia, smaku, spadek masy ciała, zaburzenia czucia i parestezje, zaburzenia widzenia oraz różne objawy psychiatryczne, od splątania, otępienia aż po depresję. Awitaminoza witaminy B12 jest bardzo często stanem zagrożenia życia, dlatego należy jak najwcześniej postawić rozpoznanie i wdrożyć odpowiednie leczenie.

• Witamina C

Witamina C znana jest wszystkim głównie jako substancja wspomagająca w przeziębieniach. Poza tym, że wzmacnia naszą odporność jest także bardzo ważna w syntezie glikokortykosteroidów, kolagenu i w przyswajaniu przez organizm żelaza. Dodatkowo wzmacnia także tkankę łączną, zęby oraz dziąsła oraz sprzyja gojeniu się ran. Jest to witamina najbardziej wrażliwa na czynniki zewnętrzne, ponieważ szybko pega rozpadowi pod wpływem wysokiej temperatury czy nawet tlenu.

Niedobór witaminy C często stwierdza się u palaczy, dlatego stosunkowo szybko pojawiają się u nich zmarszczki związane ze zmniejszoną syntezą kolagenu. Witamina C w największych stężeniach występuje w warzywach liściastych, natce pietruszki, cytrusach, kiszonkach, pomidorach, papryce, kiwi, czarnej porzeczce i truskawkach.

Awitaminoza witaminy C znana jest głównie jako szkorbut, czyli osłabienie i krwawienie dziąseł oraz wypadanie zębów, a także jako kruchość i pękanie naczyń, osłabienie odporności, utrudnione gojenie się ran oraz bolesność stawów.