Węzeł wartowniczy kluczowy w diagnozie nowotworów. Kiedy trzeba go usunąć?

Węzeł wartowniczy to pierwszy węzeł chłonny, do którego spływa chłonka z ogniska nowotworowego. Z racji położenia, przerzuty nowotworów złośliwych rozprzestrzeniających się poprzez naczynia chłonne pojawiają się w pierwszej kolejności w węźle wartowniczym.

Spis treści

1. Węzeł wartowniczy - co to jest?
2. Węzeł wartowniczy - kiedy usuwać?
3. Biopsja - usunięcie węzła wartowniczego
4. Węzeł wartowniczy - obecność komórek rakowych
5. Węzeł wartowniczy - powikłania po biopsji
6. Węzeł wartowniczy - rosnąca rola w diagnostyce

Węzeł wartowniczy (ang. sentinel node) to pierwszy węzeł na drodze spływu chłonki z narządu, który objęty jest chorobą nowotworową. Chłonka (limfa) to jeden z płynów ustrojowych, będący przesączem, który powstaje prawie w każdym narządzie naszego ciała. Chłonka jest transportowana naczyniami chłonnymi. Na drodze jej przepływu znajdują się węzły chłonne, których zadaniem jest przefiltrowanie chłonki, czyli oczyszczenie jej z drobnoustrojów. Węzły chłonne wyłapują płynące z chłonką bakterie, wirusy. Niestety, tu trafiają także komórki nowotworowe, które mogą być przyczyną rozsiewu choroby nowotworowej w całym organizmie.

Węzeł wartowniczy - co to jest?

W chirurgii onkologicznej często usuwa się chory narząd wraz z węzłami chłonnymi, znajdującymi się obok. Celem takiego zabiegu jest zmniejszenie ryzyka pojawienia się komórek nowotworowych, a więc choroby, w innych częściach organizmu, pomimo usunięcia pierwotnego ogniska zmian nowotworowych.

Usunięcie wielu węzłów chłonnych niesie ze sobą przykre dla pacjenta konsekwencje, co najlepiej widać na przykładzie kobiet po mastektomii. U pań, którym usunięto wszystkie węzły chłonne z dołu pachowego często występuje obrzęk limfatyczny całej ręki spowodowany zastojem chłonki. Powikłanie to dotyczy ok. 10-20% kobiet. Chłonka spływa z piersi spływa do węzłów chłonnych znajdujących się pod pachą, czyli węzłów pachowych. W dole pachowym znajduje się od 20 do 30 węzłów, które są dość duże (nawet do 2 cm) i kształtem przypominają nerkę. 

Węzeł wartowniczy - kiedy usuwać?

Wiedza o spływie chłonki została wykorzystana przez onkologów i chirurgów do opracowania mniej inwazyjnych metod operowania nowotworów. Znajomość roli, jaką pełni węzeł wartowniczy podsunęła pomysł, aby przed operacją wykonywać, u pacjentów, u których jest to możliwe biopsję.

Usunięcie węzła wartowniczego umożliwia ocenę, czy proces powstawania przerzutów już się rozpoczął, czy też jeszcze nie i można u danego pacjenta pozostawić węzły pachowe.

Biopsja węzła wartowniczego przebiega inaczej niż w przypadku badania zmian znajdujących się w piersiach czy innych narządach. Tym razem nie nakłuwa się zmiany igłą, ale wycina się 1-3 pierwsze węzły polega na usunięciu jedynie 1-3 pierwszych węzłów, znajdujących się na drodze spływu chłonki. Próbkę przekazuje się do oceny histopatologicznej, aby patomorfolog mózg sprawdzić pod mikroskopem, czy konieczne jest, w przypadku raka piersi, usuwanie pozostałych węzłów pachy. Jeżeli w węźle wartowniczym stwierdzi się obecność komórek rakowych konieczne jest usunięcie jego usunięcie.

Nieobecność komórek rakowych w pierwszym węźle daje prawie stuprocentową pewność, że kolejne, wyżej położone węzły chłonne, również nie zawierają przerzutów, ponieważ nie ma innej do nich drogi, jak tylko przez węzeł wartowniczy.

U pacjentek po usunięciu jedynie węzła wartowniczego, z zaoszczędzeniem pozostałych węzłów pachowych, zdecydowanie rzadziej dochodzi do obrzęku chłonnego ręki. Mały zakres operacji wiąże się też zwykle z mniejszym bólem pooperacyjnym, krótszym czasem rekonwalescencji.

Biopsja - usunięcie węzła wartowniczego

W przypadku raka piersi, przed zabiegiem wstrzykuje się pacjentce małą dawkę znacznika promieniotwórczego (Technet-99). Znacznik jest podany w okolice guza. Podanie znacznika promieniotwórczego jest bezpieczniejsze niż standardowe zdjęcie rentgenowskie. Następnie wstrzykuje się niebieski barwnik (błękit metylenowy), który ma ułatwić poszukiwanie węzła podczas zabiegu. Teraz trzeba zaczekać aż znacznik przedostanie się wraz z chłonką do węzła wartowniczego.

W zależności od procedur przyjętych w klinice może to trwać od 1 do 8 godzin. Pacjentka trafia na salę operacyjną. Chirurg używa specjalnego urządzenia, zwanego gamma-kamerą, do odnalezienia rejonu, w którym znajduje się węzeł wartowniczy.

Gamma-kamera wydaje sygnał dźwiękowy, gdy jej czujnik znajdzie się nad rejonem, w którym skoncentrowany jest Technet-99. W tym miejscu lekarz wykonuje nacięcie. W identyfikacji poszukiwanego węzła pomaga mu dodatkowo jego niebieskie zabarwienie.

Usunięty węzeł lub węzły pachowe (czasem "wartowników" jest nawet trzech) wysłany zostaje do badania histopatologicznego. Patomorfolog poszukuje pod mikroskopem komórek nowotworowych.

Po zabiegu skóra jest przebarwiona na niebiesko. Błękit metylenowy jest wydalany z moczem w ciągu doby. Mocz ma zielonkawe zabarwienie Energia radioaktywna ulega samoistnemu rozproszeniu, nie pozostawiając w ciele pacjentki ani śladu radioaktywności.

Jeśli okres pooperacyjny przebiega bez powikłań, w szpitalu pozostaje się maksymalnie jeszcze jeden dzień.

Inną metodą poszukiwania węzła wartowniczego jest wstrzyknięcie w okolicę guza zieleni indocyjaninowej. To substancja, która przemieszcza się naczyniami chłonnymi i zabarwia strukturę grudkową węzła chłonnego na zielono. Pierwszy zabarwiony węzeł to węzeł wartowniczy, który po wycięciu trafia do badania histopatologicznego, aby sprawdzić, czy są w nim komórki nowotworowe, czy nie.

Węzeł wartowniczy - obecność komórek rakowych

Jeśli po przeanalizowaniu pobranych węzłów chłonnych wynika, że zawierają one komórki nowotworowe, konieczne jest poszerzenie operacji i usunięcie pozostałych węzłów, ponieważ najprawdopodobniej w co najmniej kilku z nich znajdują się już przerzuty raka piersi.

Węzeł wartowniczy - powikłania po biopsji

Najczęściej pacjentki po biopsji węzła wartowniczego czują się dobrze i nie skarżą się na powikłania pooperacyjne. Mogą się jednak pojawić dolegliwości podobne do tych, które występują po usunięciu wszystkich węzłów chłonnych z dołu pachowego. Jest to:

• ból
• obrzęk chłonny
• niekiedy dochodzi też do uszkodzenia nerwów

Im więcej węzłów zostało usuniętych, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się powyższych powikłań.

Węzeł wartowniczy - rosnąca rola w diagnostyce

Badanie węzłów chłonnych nabiera coraz większego znaczenia w rozpoznawaniu, leczeniu i ocenie rokowań pacjentów w bardzo wielu chorobach nowotworowych.

Ocena węzłów chłonnych wartowniczych jest także stosowana w przypadku innych nowotworów, takich jak:

• rak jelita grubego
• rak przełyku
• rak żołądka

Uczeni wciąż pracują, aby udoskonalić metody badania węzłów chłonnych jak najmniej inwazyjnie.

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Anna Jarosz