Rak jajowodu - przyczyny, objawy i leczenie

Rak jajowodu to jeden z najrzadszych nowotworów złośliwych, które atakują żeńskie narządy płciowe. Występuje w kilku rodzajach i ze względu na to, że jego objawy pojawią się późno, jest trudny do zdiagnozowania. Jakie są przyczyny i objawy raka jajowodu? Jakie stosuje się leczenie i jakie są rokowania?

Spis treści

1. Rak jajowodu: przyczyny
2. Rak jajowodu: rodzaje
3. Rak jajowodu: objawy
4. Rak jajowodu: diagnostyka
5. Rak jajowodu: leczenie
6. Rak jajowodu: rokowanie

Rak jajowodu (łac. carcinoma oviducti, ang. carcinoma of the fallopian tube) to rzadki nowotwór złośliwy - jeden z  najrzadszych nowotworów żeńskiego układu rozrodczego, częstość występowania to 0,14-1,8%, a zachorowalność wynosi około 3,6/1 000 000 kobiet. Rozpoznaje się go najczęściej w 4.-6. dekadzie życia - średni wiek zachorowania to 55. rok życia (17-88 lat).

Nowotwór złośliwy jajowodu rozwija się, jak wskazuje jego nazwa, w jajowodzie - organie który łączy jajnik z jamą macicy a także bierze udział w transporcie komórki jajowej i to w nim najczęściej dochodzi do zapłodnienia.

Rak jajowodu: przyczyny

Ponieważ ten nowotwór jest bardzo rzadki, jego przyczyny nie są do końca znane. Wpływ mają czynniki genetyczne, hormonalne i reprodukcyjne podobnie jak w raku jajnika.

Do znanych czynników ryzyka należą mutacje w genie BRCA1 i BRCA2- zwiększają do 120 razy ryzyko jego wystąpienia i o 10 lat wcześniej niż w pozostałej populacji.

Ponadto większe ryzyko zachorowania mają kobiety, które nigdy nie rodziły, nie karmiły piersią i nie przyjmowały środków antykoncepcyjnych.

Niepłodność pierwotną stwierdza się w 70% przypadków tego nowotworu.

Nie potwierdzono jednak istotnego wpływu palenia tytoniu, wagi, rasy, wykształcenia, endometriozy, przebytych zapaleń narządów miednicy mniejszej.

W 10-27% przypadków rak jajowodu występuje obustronnie. Zgodnie z jajowodową teorią powstawania raka jajnika uważany jest on za zmianę prekursorową nisko zróżnicowanego surowiczego raka otrzewnej, jajnika i jajowodu.

Rak jajowodu: rodzaje

Najczęstszym typem raka jajowodu jest rak gruczołowy brodawkowaty.

Inne typy raków:

• rak endometrioidalny
• jasnokomórkowy
• z nabłonka przejściowego
• śluzowy,
• mieszany

są bardzo rzadkie. Częściej niż pierwotny nowotwór jajowodu występuje naciek jajowodu przez raka jajnika lub proces nowotworowy błony śluzowej trzonu macicy, przerzuty nowotworów przewodu pokarmowego i raka piersi.

Nowotwór ten może się szerzyć przez rozsiew wewnątrzotrzewnowy, drogę naczyń limfatycznych, naczyń krwionośnych lub przez miejscowy naciek.

Rak jajowodu: objawy

Niestety we wczesnych stadiach rozwojowych nowotwór ten najczęściej przebiega bezobjawowo, podobnie jak rak jajnika. Dopiero w kolejnych stadiach zaawansowania można zaobserwować objawy kliniczne. Najczęstsze z nich to:

• w ok. 50% przypadków nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych - szczególnie po menopauzie oraz między miesiączkami
• wodobrzusze
• uczucie przepełnienia oraz ciężkości w jamie brzusznej
• parcia naglące na mocz
• zaparcia
• stany podgorączkowe
• redukcja masy ciała
• ból nóg
• ból dolnej części pleców
• ból miednicy
• ból podczas stosunków seksualnych

W mniej niż 15 % przypadkach pierwotnego nowotworu występuje charakterystyczna triada Latzki:

• obfite, wodniste upławy
• kolkowy ból brzucha towarzyszący krwawieniom i upławom
• wyczuwalny palpacyjnie przez ścianę jamy brzusznej guz miednicy mniejszej

Rak jajowodu: diagnostyka

Podstawą diagnostyki jest wywiad lekarski, ocena czynników ryzyka, badanie ginekologiczne wraz z wykonaniem cytologii.

Wynik rozmazu cytologicznego może wskazywać na obecność komórek nowotworowych nawet w 23% przypadków nowotworu jajowodu.

Dlatego kolejnym krokiem powinno być wykonanie:

• badania kolposkowego
• biopsji kanału szyjki macicy
• abrazji jamy macicy (wyłyżeczkowanie)

W przypadku ujemnego wyniku badania histopatologicznego materiału pobranego z szyjki i jamy macicy, przy nieprawidłowym wyniku cytologii należy poszerzyć diagnostykę.

Kolejnym krokiem powinno być wykonanie badań obrazowych. Najczęściej pierwszym wykonywanym badaniem jest usg narządów miednicy mniejszej. Pomocne może być zastosowanie metody dopplerowskiej. W diagnostyce różnicowej w obrazie ultrasonograficznym należy uwzględnić:

• ropień
• guz jajnika
• ciążę ektopową

Bardziej dokładnymi badaniami, które wykonujemy w celu weryfikacji rozpoznania, oceny stopnia zaawansowania nowotworu, określeniu kryteriów operacyjności i do monitorowania leczenia będą tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, pozytonowa tomografia emisyjna oraz PET-CT.

Możemy również oznaczyć poziom markera nowotworowego CA-125 w surowicy. Jednak podwyższone jego stężenie może być także podczas miesiączki, ciąży oraz towarzyszyć łagodnym zmianom jajników. Ocena CA125 jest pomocna w ustaleniu rozpoznania oraz w monitorowaniu odpowiedzi na leczenie i w nadzorze po zastosowanej terapii.

Możliwe jest także wykonanie laparoskopii zwiadowczej lub laparotomii (otwartej operacji brzusznej), podczas których można pobrać materiał do badania histopatologicznego.

Ostateczne rozpoznanie pierwotnego raka jajowodu ustalane jest najczęściej w trakcie zabiegu operacyjnego lub po uzyskaniu ostatecznego wyniku badania histopatologicznego. Rzadkość występowania tego schorzenia oraz trudności diagnostyczne dotyczące zmian rozrostowych w obrębie jajowodu we wczesnej fazie choroby utrudniają postawienie właściwej diagnozy przedoperacyjnej.

Stopień zaawansowania nowotworu jest określany według klasyfikacji klinicznej FIGO - dzięki temu można ocenić rokowanie, dalsze postępowanie, porównać przebieg choroby do innych przypadków.

Rak jajowodu: leczenie

Podstawą leczenia nowotworów jajowodu jest postępowanie chirurgiczne. Rozległość operacji zależy od stopnia zaawansowania nowotworu, a także od planów rozrodczych kobiety.

W przypadku niskiego stopnia zaawansowania choroby u młodej kobiety chcącej zachować płodność możliwa jest operacja oszczędzająca. Natomiast w pozostałych przypadkach wykonuje się rozległą operację, w trakcie której wycina się macicę z jajowodami i jajnikami, siecią większą, węzłami chłonnymi miednicznymi i okołoaortalnymi oraz wykonuje biopsję otrzewnej podobnie jak w raku jajnika. W przypadku zaawansowanej choroby wykonuje się pierwotne lub wtórne zabiegi cytoredukcyjne, mające na celu usunięcie jak największej ilości zmian nowotworowych.

Postępowaniem z wyboru w leczeniu uzupełniającym jest chemioterapia. Wybór leków uzależniony jest od wyjściowego stopnia zaawansowania choroby, typu histologicznego nowotworu, wieku pacjentki oraz jej planów rozrodczych.

Radioterapia raczej nie znajduje zastosowania w leczenie tego nowotworu.

Rak jajowodu: rokowanie

Niestety średnio w ciągu 2-3 latach po zakończeniu leczenia mogą pojawić wznowy nowotworu. Głównie położone poza miednicą: sieć większa, pierś, osierdzie.

Średnie pięcioletnie przeżycie to ok. 44-59% chorych, zależy to od stopnia zaawansowania nowotworu.

Porównując pierwotnego raka jajowodu do raka jajnika, ten pierwszy wykazuje większą tendencję do zajęcia przestrzeni pozaotrzewnowej i wystąpienia przerzutów odległych.

Natomiast jest rozpoznawany we wcześniejszym stadium zaawansowania, z powodu objawów, które powoduje i zmusza pacjentkę do kontroli ginekologicznej,