Glukagonoma - przyczyny, objawy, leczenie

Glukagonoma to bardzo rzadko występujący guz hormonalnie czynny wywodzący się z komórek alfa trzustki, wydzielający glukagon. Guz ten charakteryzuje się bardzo powolnym wzrostem, a objawy przez niego spowodowane pojawiają się późno. U większości chorych początek zespołu glukagonoma następuje do 2 lat przed ustaleniem rozpoznania. Na czym polega leczenie glukagonoma? Jakie są rokowania?

Spis treści

1. Glukagonoma - objawy
2. Glukagonoma - rozpoznanie
3. Glukagonoma - leczenie
4. Glukagonoma - rokowanie

Glukagonoma stanowi ok. 2% wszystkich nowotworów hormonalnie czynnych występujących w przewodzie pokarmowym. Zapadalność na ten nowotwór wynosi 1/20 milionów przypadków rocznie. Glukagon jest hormonem wydzielanym fizjologicznie przez komórki alfa trzustki. Jego zadaniem jest utrzymywanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi w stanie głodu. Dzieje się to poprzez nasilenie rozpadu glikogenu, czyli materiału zapasowego obecnego w wątrobie.

Dzięki rozpadowi glikogenu do krwi uwalniana jest glukoza, co pozwala na utrzymanie prawidłowe jej stężenie w organizmie, pomimo głodu. Obecność guza wydzielającego glukagon powoduje niekontrolowane podwyższanie stężenia glukozy we krwi, niezależnie od spożywanych posiłków. 

Nierzadko glukagonoma jest składową zespołu mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej (MEN1). Wówczas nowotworowi temu towarzyszy pierwotna nadczynność przytarczyc oraz guz przedniego płata przysadki. Guz wydzielający glukagon jest nowotworem złośliwym, mogącym tworzyć przerzuty do odległych narządów.

Glukagonoma jest dużym, litym guzem lokalizującym się najczęściej w ogonie trzustki, bardzo rzadko w przypadku tego nowotworu występuje inna lokalizacja. Glukagonoma najczęściej występuje u kobiet po menopauzie.

W okresie diagnozowania przeważająca liczba pacjentów z glukagonoma ma już przerzuty do wątroby i regionalnych węzłów chłonnych. Niezwykle rzadko zdarza się, iż objawy glucagonoma nie są związane z obecnością guza trzustki, ale towarzyszą marskości wątroby lub przewlekłemu zapaleniu trzustki.

Glukagonoma - objawy

Glukagonoma jest guzem o bardzo powolnym wzroście, w związku z czym zaczyna się objawiać bardzo późno. Najczęstsze objawy towarzyszące glukagonoma to:

• cukrzyca o łagodnym przebiegu

Podwyższone stężenie glukozy we krwi może powodować senność, zwiększone pragnienie, częste oddawanie moczu, zaburzenia widzenia, utrudnione gojenie ran. Ten typ cukrzycy jednak ma tendencje do ustępowania po usunięciu guza wydzielającego glukagon.

• utrata masy ciała
• anemia
• biegunki
• zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
• rumień wędrujący nekrotyczny

Rumień wędrujący nekrotyczny to najbardziej charakterystyczny objaw glukagonoma. Jest to zmiana skórna, która początkowo rozwija się na kończynach, a w miarę postępu choroby może pojawiać się na całym ciele. Początkowo na skórze pojawia się rumień, w centralnej jego części występuje pęcherz, który po przekłuciu tworzy ognisko martwicy pokryte ciemnym strupem. Towarzyszy mu ból i świąd. Zmiana goi się w ciągu 10 dni z pozostawieniem przebarwienia. Rumień pojawia się cyklicznie, co 7-14 dni.

• zakrzepica żylna i zatorowość płucna
• rozlane łysienie (łac. alopecia diffusa)

Objaw ten charakteryzuje się nadmierna utratą włosów, łysienie jest równomierne na całej powierzchni skóry głowy, często towarzyszy mu także zniekształcenie płytki paznokciowej.

• zaczerwienienie języka, zajady
• zaburzenia psychiczne i zaburzenia neurologiczne takie jak rozdrażnienie, apatia, problemy z pamięcią
• oczopląs.

Glukagonoma - rozpoznanie

Objawy kliniczne, szczególnie obecność wędrującego rumienia nekrotycznego, wymagają wdrożenia diagnostyki w kierunku glukagonoma. Rozpoznanie opiera się na ocenie poziomu glukagonu we krwi, wynik powyżej 1000 pg/ml stanowi podstawę do poszerzenia diagnostyki w kierunku guza wydzielającego glukagon.

W badaniach laboratoryjnych stwierdza się również obniżony poziom cynku we krwi. W celu potwierdzenia rozpoznania i pogłębienia diagnostyki wykonuje się badania obrazowe, w celu oceny wielkości i położenia guza. Badaniami wskazanymi w diagnostyce glukagonoma jest USG, tomografia komputerowa oraz somatostatynowa scyntygrafia receptorowa.

Scyntygrafia jest bardzo czułym badaniem, które polega na wykrywaniu receptorów somatostatyny w komórkach guza. Pozwala ona na lokalizację guza niewidocznego w innych badaniach obrazowych, oraz pomaga kwalifikować pacjentów do leczenia analogami somatostatyny.

Dzięki temu badaniu ocenić można, czy dany guz posiada receptory somatostatynowe, które stanowią punkt uchwytu dla stosowanych leków.

Badanie histopatologiczne z biopsji guza jest podstawą do określenia stopnia złośliwości guza.

Czytaj też: Guz somatostatynowy (somatostatinoma): przyczyny, objawy, leczenie

Glukagonoma - leczenie

Podstawą leczenia jest chirurgiczne usunięcie guza z marginesem zdrowych tkanek. Leczenie farmakologiczne opiera się na stosowaniu leków będących analogami somatostatyny, jeżeli w badaniu scyntygrafii receptorowej stwierdzono ich obecność na komórkach guza.

Leki te pozwalają na hamowanie postępu choroby oraz zmniejszenie objawów klinicznych. Podawane są one w formie zastrzyków domięśniowych podawanych co kilka tygodni zgodnie z zaleceniami lekarza.

W przypadku guzów nieoperacyjnych stosuje się leczenie radioizotopowe z użyciem analogów somatostatyny znakowanych izotopami promieniotwórczymi, jeżeli badanie scyntygraficzne potwierdziło obecność receptorów somatostatynowych na powierzchni guza.

W przypadku niepowodzenia terapeutycznego innymi metodami stosuje się chemioterapię w schemacie wielolekowym.

Glukagonoma - rokowanie

Rokowanie uzależnione jest od stadium nowotworu w momencie diagnozy oraz obecności przerzutów, przyjmuje się, że w przypadku wykonania skutecznej operacji usunięcia guza odsetek 5-letniego przeżycia u pacjentów wynosi 97%.

Przeczytaj także: Rak trzustki - objawy i leczenie raka trzustki

lek. Agnieszka Michalak