Guz przysadki mózgowej: przyczyny, objawy, leczenie

Guz przysadki mózgowej to jeden z najbardziej zróżnicowanych guzów mózgu. Jego istotą jest nieprawidłowy rozrost komórek przysadki - nadrzędnego gruczołu w układzie dokrewnym, który jest odpowiedzialny za wydzielanie licznych hormonów. Jakie są przyczyny i objawy guza przysadki mózgowej? W jakich przypadkach można zastosować leczenie farmakologiczne, a kiedy konieczna jest operacja?

Spis treści

1. Guz przysadki mózgowej: przyczyny
2. Guz przysadki mózgowej: objawy
3. Guz przysadki mózgowej: diagnostyka
4. Guz przysadki mózgowej: leczenie farmakologiczne i operacja

Guzy przysadki mózgowej zlokalizowane są wewnątrz czaszki w okolicy kostnego zagłębienia nazywanego siodłem tureckim. Najczęściej ujawniają się w postaci gruczolaka - łagodnego guza o bardzo wolnym tempie wzrostu, rzadko guza złośliwego, czyli raka, który może dawać odległe przerzuty. W okolicy siodła tureckiego mogą występować również guzy wywodzące się z innych grup komórek, takie jak: chłoniak, rozrodczak, czaszkogardlak, glejak lub guz przerzutowy.

Guzy przysadki mózgowej stanowią około 10% wszystkich pierwotnych nowotworów wewnątrzczaszkowych.

Guzy przysadki mózgowej: rodzaje

Ze względu na aktywność hormonalną, wyróżnia się gruczolaki czynne (wydzielające jeden lub, rzadziej, kilka hormonów) i nieczynne hormonalnie:

• około 80% guzów przysadki wykazuje aktywność hormonalną. Są to guzy: prolaktynowy, somatotropinowy, kortykotropinowy i tyreotropinowy
• pozostałe 20% to guzy nieczynne hormonalnie, które w ogóle nie wydzielają lub produkują substancje nie wywołujące objawów. Do tej grupy zalicza się guz gonadrotropinowy

Guzy przysadki, ze względu na wielkość, dzieli się na:

• mikrogruczolaki o średnicy < 1cm
• makrogruczolaki ≥ 1cm

Guz przysadki mózgowej: przyczyny

Przyczyny guzów przysadki mózgowej nie są znane, jednak specjaliści twierdzą, że niektóre z nich są zmianami o podłożu genetycznym.

Guz przysadki mózgowej: objawy

Objawy guza przysadki są związane z jego aktywnością hormonalną, miejscowym uciskiem rozrastającego się guza, a także jego wielkością. Objawy miejscowe to:

• głównie bóle i zawroty głowy
• dolegliwości ze strony narządu wzroku, np. nieostre lub podwójne widzenie, będące skutkiem ucisku guza na nerwy wzrokowe
• nudności
• wymioty
• niskie ciśnienie krwi

Objawy związane z aktywnością hormonalną:

• guz somatotropinowy - powoduje nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu; u dorosłych objawia się akromegalią (powiększeniem dłoni i stóp, rozrostem żuchwy, pogrubieniem głosu, nadciśnieniem tętniczym, podwyższonym stężenia cukru we krwi), u dzieci i młodzieży diagnozuje się gigantyzm (nadmierny wzrost)
• guz prolaktynyowy - powoduje zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, powiększenie gruczołów sutkowych u mężczyzn, nadmierne owłosienie u kobiet
• guz tyreotropinowy - przyczynia się do wystąpienia objawów nadczynności tarczycy
• guz kortykotropinowy - przyczynia się do wystąpienia objawów choroby Cushinga (otyłość, zaokrąglenie twarzy, czerwone rozstępy na skórze, nadmierne owłosienie, trądzik, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia miesiączkowania)

Guz bezobjawowy określany jest jako incydentaloma.

Guz przysadki mózgowej: diagnostyka

W związku z tym, że guzy przysadki są przyczyną dużej grupy schorzeń, wymagają konsultacji m.in. ginekologa, endokrynologa, radiologa, okulisty i neurochirurga. Z tego powodu przy podejrzeniu guza przysadki mózgowej wykonuje się szereg badań:

• badania hormonalne – w zależności od objawów, które dominują, określa się stężenie wybranych hormonów przysadki (GH, PRL, TSH, ACTH, LH i FSH)
• badanie okulistyczne wraz z oceną pola widzenia i badaniem dna oka
• RTG czaszki w celu oceny okolicy siodła tureckiego – struktury, na której leży przysadka
• tomografia komputerowa głowy

Jednak podstawowe znaczenie w rozpoznaniu guza przysadki ma badanie neuroobrazowe - MRI (rezonans magnetyczny).

Guz przysadki mózgowej: leczenie farmakologiczne i operacja

Leczenie guza przysadki mózgowej zależy od rodzaju, wielkości oraz aktywności hormonalnej guza, a także wieku pacjenta i innych towarzyszących chorób. Istotne znaczenie w ustalaniu odpowiedniego kierunku leczenia ma także oznaczenie stężenia hormonów we krwi.

W przypadku guzów przysadki mózgowej, które wydzielają prolaktynę, możliwe jest leczenie farmakologiczne. Stosuje się leki dopaminergiczne w celu normalizacji stężenia prolaktyny, zmniejszenia objętości guza oraz zahamowania dalszego rozrostu gruczolaka. Farmakoterapia jest stosowane także w celu opanowania objawów choroby u chorych nie zakwalifikowanych do leczenia chirurgicznego lub z nawrotem objawów choroby po operacji.

W pozostałych przypadkach konieczna jest operacja - guz przysadki mózgowej usuwa się chirurgicznie, przez dojście przezczaszkowe lub, coraz częściej, przez zatokę klinową.Radioterapię traktuje się jako leczenie uzupełniające w przypadku guzów przysadki nieoperacyjnych lub niecałkowicie usuniętych w czasie poprzednich operacji, a także tych nawracających.

Monika Majewska