Potworniaki dają nieoczywiste objawy. Łatwo je pomylić z inną chorobą

Potworniaki to rodzaj guzów zarodkowych (germinalnych). Rozwijają się z komórek zarodkowych czyli tzw. wielopotencjalnych, które mogą dać początek każdej tkance w organizmie człowieka. Są zlepkiem różnych tkanek budujących ciało człowieka. Mogą być w nich włosy, skóra, gruczoły (łojowe, ślinianki), tkanka chrzęstna, kostna, mięśniowa, nerwowa. W tej bezładnej masie zdarzają się nawet zdeformowane zęby. Mogą występować u dzieci i osób dorosłych. Jakie są przyczyny powstawania potworniaków? Na czym polega ich leczenie?

Spis treści

1. Potworniak - przyczyny powstawania
2. Potworniak - objawy
3. Potworniaki - diagnoza
4. Potworniaki - leczenie

Potworniaki, czyli teratoma, to nowotwory zawierające elementy tkanek z różnych narządów. Wyróżnia się potworniaki dojrzałe (nowotwory łagodne) i niedojrzałe (nowotwory złośliwe).

1. Potworniaki dojrzałe

• budowa - składają się z dojrzałych komórek, które tworzą tkanki podobne do prawidłowych, dobrze rozwiniętych struktur (np. skóra, włosy, zęby, kości, jelita)
• lokalizacja - głównie jajniki/jądra
• wzrost - powolny, może osiągać znaczne rozmiary
• mogą produkować hormony np. hormony tarczycy.

Najczęściej spotykany potworniak dojrzały to cysta (torbiel) skórzasta (cystis dermoidalis), która utkana jest z bezładnie przemieszanych fragmentów skóry, włosów, gruczołów, czasem także zębów i kości. 

2. Potworniaki niedojrzałe

• budowa - składające się z komórek, które jeszcze nie mają przypisanych funkcji, niedojrzałych pod względem histologicznym i z ryzykiem złośliwości
• lokalizacja - głównie jajniki/jądra
• wzrost - szybki. Powodują nacieki na sąsiadujących narządach i dają przerzuty
• mogą produkować hormony np. gonadotropinę kosmówkową.

Inne możliwe lokalizacje potworniaków to śródpiersie, przestrzeń zaotrzewnowa, nosogardziel oraz ośrodkowy układ nerwowy (np. przysadka), wątroba, pęcherz. Mogą też występować wzdłuż kręgosłupa, tworzyć narośl w okolicy kości krzyżowej i guzicznej.

Obserwuje się dwa szczyty zachorowań na nowotwory tego typu: pierwszy u małych dzieci do 3. roku życia, u których przeważają guzy krzyżowo-ogonowe i guzy jądra, oraz drugi szczyt u młodzieży po 12. roku życia, z przewagą guzów jajnika u dziewcząt.

Potworniak - przyczyny powstawania

Nie do końca wiadomo, dlaczego powstają potworniaki. Przypuszcza się, że potworniaki powstają z komórek zarodkowych (macierzystych) zdolnych do samoodnawiania i różnicowania. W normalnym procesie rozwoju organizmu dają one początek trzem listkom zarodkowym: ektodermie, endodermie i mezodermie. Z nich w dalszej kolejności powstają poszczególne komórki składające się na tkanki ustroju, a każda z nich ma swoje anatomiczne miejsce.

Tkanki tworzące potworniaki również powstają z listków zarodkowych, ale bez ładu i składu. To takie „zagubione” lub „zbłąkane” w organizmie tkanki i komórki, które znalazły się nie na swoim miejscu.

W dodatku – w zależności od tego, fragmenty jakich organów znajda się w potworniaku, mogą w sposób dla nich właściwy oddziaływać na cały organizm, na przykład wydzielać hormony – najczęściej gonadotropinę, serotoninę czy hormony tarczycy.

Potworniak - objawy

Potworniaki najczęściej zlokalizowane są na jajnikach i jądrach. Powodują:

• obrzęk, uczucie pełności w brzuchu
• bóle podbrzusza
• objawy ze strony układu pokarmowego - wzdęcia, niestrawność, zaparcia, uczucie pełności nawet po bardzo małym posiłku, utrata apetytu, nudności i wymioty
• ból przy oddawaniu moczu
• ból przy oddawaniu stolca
• zaburzenia miesiączkowania
• upławy
• wyczuwalny guz w mosznie , powiększenie jądra, obrzęk i tkliwość jąder, uczucie ciężkości w mosznie

W przypadku zaawansowanego potworniaka dolegliwości wynikają ze wzrostu miejscowego guza (ucisk, ból, naciek na okoliczne struktury) a w przypadku potworniaka niedojrzałego objawy związane są również z przerzutami odległymi (ból, duszność, kaszel, krwioplucie)

Potworniaki mogą być sformowane z tkanki tarczycy i tworzą tzw. wole jajnikowe (struma ovari). Wydzielają hormony i dają objawy nadczynności tarczycy. Bywa również, że wydzielają gonadotropinę lub serotoninę.

Potworniaki - diagnoza

Rozpoznanie potworniaka stawia się na podstawie objawów, badania przedmiotowego, badaniach obrazowych (RTG, USG, tomografia komputerowa), badaniach ginekologicznych (w przypadku potworniaka jajnika) i badaniach krwi.

Potworniaki - leczenie

Jedynym sposobem pozbycia się potworniaka jest jak najszybsze – zwłaszcza, gdy lekarz podejrzewa formę niedojrzałą – usunięcie guza. Zabieg przeprowadzany jest metodą laparoskopową lub podczas tradycyjnej operacji.

Zabieg przeprowadzany jest zazwyczaj w znieczuleniu ogólnym, w niektórych przypadkach możliwe jest znieczulenie podpajęczynówkowe. Wycięty guz zawsze badany jest histopatologicznie, ale cysty skórzaste, choć rosną czasem to rozmiaru pomarańczy, rzadko bywają złośliwe (poniżej 1 proc. przypadków). Jeśli guz jest łagodny, żadne dodatkowe leczenie nie jest potrzebne.

W przypadku potworniaków niedojrzałych po operacji konieczne może być zastosowanie innego leczenia onkologicznego (chemioterapia, radioterapia). Jednak to leczenie chirurgiczne odgrywa w leczeniu potworniaków szczególną rolę ze względu na znaczną chemio i radiooporność tego utkania.

Po usunięciu potworniaka zaleca się regularne kontrole i wykonywanie badań obrazowych (m.in. systematycznie wykonywać USG), ponieważ mają one tendencje do nawracania.

Czytaj też:

• Torbiele (cysty) w piersiach – przyczyny, objawy i leczenie
• Torbiele jajników - przyczyny i leczenie. Dlaczego powstaje torbiel na jajniku?
• Ganglion to guzek na nadgarstku. Przyczyny, objawy i leczenie ganglionu

Monika Majewska

Małgorzata Raczkowska

Konsultacja: Dr n. med. Małgorzata Sadowska – onkolog z Centrum Medycznego Medicover – Jerozolimskie