Suplementy a leki – co je różni i kiedy warto po nie sięgać?

Lek czy suplement diety? Bez recepty można kupić zarówno wyroby medyczne, jak i preparaty przeznaczone do wspomagania zdrowia. Obie kategorie produktów mają inne przeznaczenie, jednak ich podobieństwo pod względem formy, opakowania i dostępności może powodować pewne zamieszanie – zwłaszcza wśród osób, które nie są związane z medycyną i łatwo mogą gubić się wśród naukowych określeń.

Czym różni się lek od suplementu? W tym artykule bardzo dokładnie wyjaśnimy różnice i podpowiemy, kiedy warto sięgać po określone preparaty.

Co to jest suplement diety?

Aby lepiej zrozumieć różnice, warto najpierw wyjaśnić podstawowe pojęcia związane z suplementami diety.

• Środek spożywczy – przeznaczony do spożycia wyłącznie w celu dostarczenia składników odżywczych – każdy produkt, który jest spożywany, aby dostarczyć organizmowi potrzebnych składników (np. białka, witamin, składników mineralnych, kwasów tłuszczowych czy antyoksydantów).
• Efekt odżywczy – działanie składników odżywczych na organizm, które wspiera jego funkcje i pomaga w ich utrzymaniu – pozytywny wpływ jedzenia lub właśnie środków spożywczych na nasze ciało.
• Charakter żywieniowy – cechy związane z wartością odżywczą, a nie leczniczą – oznacza, że produkt dostarcza składników, które są potrzebne organizmowi, ale nie działa jak lek.

Suplement diety to środek spożywczy. Z definicji ma wyłącznie charakter żywieniowy. Celem jego przyjmowania ma być wsparcie zdrowia poprzez wzbogacenie codziennej diety. Różne suplementy mogą dostarczać różnych składników – pojedynczych substancji (np. cynk do ssania) lub ich kombinacji (kompleks kwasów tłuszczowych omega 3-6-9).

Zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia, suplementy nie mają działania leczniczego ani terapeutycznego. Ich głównym zadaniem jest uzupełnienie normalnej diety i zapobieganie w ten sposób niedoborom składników odżywczych oraz ich konsekwencjom.

Co to jest lek?

W przypadku leków również warto zacząć od wyjaśnienia kilku najważniejszych pojęć. Pozwala to dokładniej zrozumieć różnice między lekiem a suplementem diety.

• Produkt leczniczy – preparat przeznaczony do leczenia lub zapobiegania chorobom – stosowany, żeby wyleczyć chorobę albo jej zapobiec (np. antybiotyk pomaga zwalczyć infekcję bakteryjną, a szczepionka chroni przed zachorowaniem na grypę).
• Właściwości farmakologiczne – zdolność substancji zawartych w leku do wywierania określonego działania w organizmie (np. paracetamol zmniejsza ból i gorączkę, ponieważ wpływa m.in. na działanie receptorów bólu)
• Modyfikacja funkcji fizjologicznych – wpływ na procesy zachodzące w organizmie, takie jak metabolizm czy praca układu nerwowego – lek wpływa na to, jak ciało funkcjonuje (np. insulina podana diabetykowi obniża poziom cukru we krwi, a leki na nadciśnienie pomagają rozszerzyć naczynia krwionośne i w ten sposób obniżają ciśnienie krwi).

Leki to produkty lecznicze, które zostały opracowane i przetestowane w celu zapobiegania chorobom lub ich leczenia. Zgodnie z przepisami (mówi o nich Ustawa Prawo Farmaceutyczne) przed wprowadzeniem do obrotu muszą zostać dokładnie przebadane i spełniać surowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa, jakości i skuteczności.

Kluczowe różnice w składzie suplementów i leków

Ponownie zapoznajmy się z najważniejszymi pojęciami. Tutaj jednak od razu odniesiemy się do różnic między lekami a suplementami diety. 

• Składniki aktywne – to substancje czynne, które wywierają określony wpływ na organizm. 

W przypadku suplementów diety mają za zadanie wspierać organizm w uzupełnianiu niedoborów składników odżywczych (charakter żywieniowy). W lekach składniki aktywne są zdefiniowane jako substancje o działaniu farmakologicznym. 

Zarówno w lekach, jak i suplementach diety mogą pojawiać się te same składniki aktywne, jednak w różnych formach (np. inaczej biodostępne związki) lub w innych dawkach – jedna o działaniu prozdrowotnym (np. rutynowa suplementacja 2,4 µg/d witaminy B12 u wegan) lub terapeutycznym (np. 1000 mg/dzień witaminy B12 w leczeniu depresji). 

• Normy jakościowe – oznaczają standardy, jakie muszą spełniać surowce oraz gotowe produkty, aby były bezpieczne dla konsumentów. 

Dla leków normy te są niezwykle rygorystyczne i określają zarówno skład chemiczny, jak i czystość substancji czynnych. W suplementach wymagania te są mniej szczegółowe, ponieważ dotyczą produktów spożywczych, a nie leczniczych. Obie kwestie podlegają także innym wymogom prawnym i różnym formom kontroli.  

• Normy ilościowe – dotyczą dokładnego określenia zawartości składników aktywnych w preparacie. 

W lekach każda dawka jest dokładnie ustalona i kontrolowana, a kwestią warunkującą jej przyjęcie jest skuteczność w leczeniu i bezpieczeństwo spożycia. W suplementach ilości substancji czynnych mogą się różnić w zależności od przeznaczenia i formuły produktu. W ich przypadku również bierze się pod uwagę bezpieczeństwo konsumentów. Dawka – to ilość składnika aktywnego, którą pacjent lub konsument przyjmuje jednorazowo lub w ciągu dnia. 

Dawki w lekach są ustalane na podstawie badań klinicznych, które uwzględniają bezpieczeństwo i skuteczność terapii. 

Jak odróżnić lek od suplementu diety?

Nie jest to tak trudne, jak mogłoby się wydawać. Nie trzeba uczyć się wszystkich powyższych definicji, ani pamiętać zależności. 

Prawo w Polsce wymaga od producentów jasnego oznakowania każdego produktu. Na opakowaniu leku zawsze znajdują się informacje, że jest to produkt leczniczy, a także szczegółowy skład, dawki i sposób stosowania. W przypadku suplementów diety etykieta musi zawierać określenie „suplement diety” oraz składniki w kontekście ich wartości odżywczej, a nie leczniczej.

Przepisy prawa farmaceutycznego zabraniają producentom leków i suplementów wprowadzania konsumentów w błąd. Reklama leków nie może sugerować samodzielnego leczenia, a suplementy nie mogą być przedstawiane jako środki wykorzystywane w terapii chorób o różnym podłożu.

Należy czytać informacje na opakowaniach i ulotkach. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z farmaceutą. Leki mają jasno określone działanie terapeutyczne, suplementy zaś wspierają codzienną dietę.

W jakich sytuacjach stosować leki a kiedy suplementy?

Tutaj sprawa także jest dość konkretna i nie powinna budzić większych wątpliwości – wszystko z myślą o bezpieczeństwie zdrowia.

Leki należy stosować wyłącznie zgodnie z zaleceniami lekarza lub farmaceuty. Nie należy nadużywać leków dostępnych bez recepty (OTC). Zaleca się sięganie po nie tylko w uzasadnionych przypadkach.

Suplementy diety powinny być stosowane jako wsparcie, gdy dostarczenie niezbędnych składników odżywczych w diecie jest utrudnione. Warto zaznaczyć, że nasze zapotrzebowanie na mikro- i makroelementy może być zmienne – dlatego suplementację często zaleca się w przypadku osób starszych, dzieci, sportowców, osób na dietach i w różnych schorzeniach. Decyzję o suplementacji warto skonsultować z lekarzem/farmaceutą lub dietetykiem.

Na co zwrócić uwagę, wybierając suplementy diety?

Przy wyborze suplementów diety warto przede wszystkim zwrócić uwagę na producenta. Zaleca się sięganie po produkty renomowanych marek. Formeds to przykład producenta, który gwarantuje najwyższą jakość. Produkty tej marki charakteryzują się czystym składem, wysoką biodostępnością i sprawdzonym pochodzeniem substancji czynnych.

W przypadku wyboru suplementów diety warto zwrócić uwagę na ich skład – najlepiej, aby nie zawierały zbędnych dodatków i substancji wypełniających. Istotne są także dawki oraz formy substancji czynnych, a także to, czy producent udostępnia jakiekolwiek badania dotyczące swoich produktów.