Kiedy pacjent trafia na oddział opieki paliatywnej? Czym zajmuje się medycyna paliatywna?

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

Opieka lekarza medycyny paliatywnej większości z nas kojarzy nam się przede wszystkim z nowotworami złośliwymi w stadium terminalnym, jednak opieka paliatywna to nie tylko nowotwory złośliwe. Jacy pacjenci trafiają najczęściej na oddział paliatywny? Czym zajmuje się poradnia medycyny paliatywnej, a czym zespół hospicjum domowego? Warto dowiedzieć się więcej na ten ważny temat.

Spis treści

1. Jak wygląda organizacja opieki paliatywnej w naszym kraju?
2. Oddział opieki paliatywnej - dla jakich pacjentów zalecany jest ten rodzaj opieki?
3. Oddział medycyny paliatywnej - tylko dla pacjentów z zaawansowanym nowotworem?
4. Leczenie bólu na oddziale medycyny paliatywnej
5. Opieka paliatywna - podsumowanie

Lekarze medycyny paliatywnej sprawują opiekę nad pacjentami w terminalnym okresie nieuleczalnej choroby. Pacjenci, trafiający pod opiekę medycyny paliatywnej nie rokują trwałego wyleczenia. Są to na przykład pacjenci z nowotworami złośliwymi, którzy nie kwalifikują się już do leczenia przyczynowego - czyli np. chemioterapii czy radykalnego zabiegu operacyjnego.

Celem medycyny paliatywnej nie jest cofnięcie skutków choroby, czy wyleczenie pacjenta, lecz poprawa jego jakości i poziomu życia. Działania tej dziedziny skupiają się przede wszystkim na łagodzeniu objawów choroby, a w szczególności na leczeniu bólu. Medycyna paliatywna nie skupia się wyłącznie na objawach fizycznych, ale pomaga pacjentowi również w problemach psychicznych i duchowych.

Jak wygląda organizacja opieki paliatywnej w naszym kraju?

W zależności od potrzeb pacjenta, istnieje możliwość skorzystania z poradni medycyny paliatywnej, hospicjum domowego, a także oddziału medycyny paliatywnej. Co może uzyskać pacjent w każdym z tych podmiotów? Kiedy konieczna jest hospitalizacja na oddziale?

Poradnia medycyny paliatywnej - konsultacje i wizyty

W poradniach medycyny paliatywnej pracują zarówno lekarze medycyny paliatywnej, pielęgniarki, jak i bardzo często psycholodzy, czuwający nad psychiką pacjenta. W takiej poradni pacjent może uzyskać konsultację specjalisty, ale podmiot ten może realizować również wizyty domowe w miejscu zamieszkania pacjenta.

Poradnie medycyny paliatywnej opiekują się pacjentami w stanie stabilnym, którzy są w stanie pojawić się w gabinecie lekarskim. Poradnia ta jest często wsparciem dla lekarzy rodzinnych, którzy kierują się do specjalisty z konkretnym zapytaniem lub problemem pacjenta paliatywnego. Należy podkreślić, że współpraca specjalistów medycyny paliatywnej z lekarzami rodzinnymi jest bardzo ważna dla zapewnienia pacjentowi jak najlepszej opieki.

Dla kogo jest hospicjum domowe?

W sytuacji, gdy stan pacjenta pogarsza się i wymaga on częstszych wizyt lekarza - wskazane jest przejęcie opieki nad nim przez hospicjum domowe. Opieka hospicyjna pozwala na częstsze wizyty w domu pacjenta, niż opieka poradniana. Co więcej, hospicjum domowe daje pacjentowi szansę na przebywaniu w domu, co jak wiemy, ma bardzo dobry wpływ zarówno na stan fizyczny, jak i psychiczny chorego.

Będąc pod opieką hospicjum domowego rodzina pacjenta zyskuje ogromne wsparcie w opiece nad chorym. Możliwe jest wypożyczeniu potrzebnych wyrobów medycznych (na przykład inhalatorów, wózka, czy lasek), jak i rehabilitacja pacjenta.

Minimalna częstość wizyt lekarza z hospicjum domowego to dwie wizyty na miesiąc, zaś wizyt pielęgniarki - dwie wizyty na tydzień. Oczywiście, można zwiększyć liczbę tych wizyt w zależności od indywidualnej sytuacji pacjenta.

Oddział opieki paliatywnej - dla jakich pacjentów zalecany jest ten rodzaj opieki?

Jeżeli stan pacjenta jest niestabilny i opieka poradni, jak i hospicjum domowego nie wystarcza, to konieczna jest wówczas hospitalizacja na oddziale opieki paliatywnej.

Wskazaniem do skierowania pacjenta na oddział medycyny paliatywnej są między innymi:

• silne dolegliwości bólowe, których nie można opanować w warunkach ambulatoryjnych,
• nasilona duszność,
• wymioty i nudności, niepoddające się leczeniu,
• pobudzenie trudne do opanowania w warunkach domowych,
• wystąpienie powikłań nieuleczalnej choroby podstawowej (takich, jak na przykład zespół żyły głównej górnej, którego istotą jest ucisk guza na żyłę główną górną, co powoduje objawy takie, jak zaczerwienienie i obrzęk twarzy i szyi, duszność, czy zaburzenia widzenia).

Oddział medycyny paliatywnej - tylko dla pacjentów z zaawansowanym nowotworem?

Należy mieć świadomość, że medycyna paliatywna nie zajmuje się tylko pacjentami w terminalnym stadium choroby nowotworowej. Inne schorzenia, których zaawansowane, nierokujące stadia są wskazaniem do opieki paliatywnej (w tym opieki w oddziale paliatywnym) to między innymi:

• schorzenia zapalne ośrodkowego układu nerwowego,
• zaawansowane stadia choroby wywołanej przez wirusa HIV (AIDS),
• stwardnienie rozsiane - a więc schorzenie przewlekłe ośrodkowego układu nerwowego, którego istotą jest uszkodzenie mózgu i rdzenia kręgowego, wynikające z zaniku osłonek mielinowych włókien nerwowych (proces ten nazywany jest demielinizacją),
• niewydolność oddechowa,
• zaawansowane kardiomiopatie - są to schorzenia, dotykające mięsień sercowy, które prowadzą do jego nieprawidłowego funkcjonowania i często do jego niewydolności,
• przewlekłe, trudno gojące się rany i odleżyny,
• układowe zaniki pierwotne zajmujące ośrodkowy układ nerwowy.

Leczenie bólu na oddziale medycyny paliatywnej

Na koniec warto wspomnieć o najważniejszym celu medycyny paliatywnej, jakim jest uśmierzanie bólu związanego z terminalną chorobą. Przyczyną bólu w chorobie nowotworowej jest sama choroba (naciekanie nowotworu wywołuje ból), jak i leczenie onkologiczne (chemioterapia może prowadzić do występowania neuropatii).

Podstawą leczenia bólu jest farmakoterapia, a więc stosowanie odpowiednich leków. Nie od razu zaczyna się jednak od silnych substancji, takich jak morfina.

Zgodnie z drabiną analgetyczną (czyli schematem stosowania leków przeciwbólowych) leczenie bólu o niewielkim natężeniu powinno rozpoczynać się od stosowania leków nieopioidowych, czyli paracetamolu i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (takich jak ibuprofen, czy ketoprofen).

Jeżeli mimo stosowania takich leków ból nie mija lub narasta, konieczne jest rozpoczęcie stosowania słabych opioidów (należy tutaj wymienić tramadol, kodeinę).

Jeśli mimo to pacjent odczuwa ból - kolejnym krokiem jest zastosowanie silnych opioidów (czyli morfiny, oksykodonu, fentanylu, czy buprenorfiny).

Dopóki to możliwe powinno się preferować doustną drogę podawania leków. Należy również pamiętać o stałych porach podawania leków i dostosowaniu terapii przeciwbólowej do indywidualnej sytuacji pacjenta.

Opieka paliatywna - podsumowanie

Podsumowując, pacjent trafia na oddział medycyny paliatywnej wówczas, gdy nie może być dłużej leczony w warunkach domowych i ambulatoryjnych, czyli gdy chory jest niestabilny.

Na oddziale mogą zostać wykonane szczegółowe badania laboratoryjne, jak i obrazowe, które pozwolą ustalić przyczynę pogorszenia stanu klinicznego i dalsze postępowanie.

Czytaj też: Opieka paliatywna w domu i w szpitalu. Czym jest medycyna paliatywna?

lek. Katarzyna Banaszczyk