Jakie są skutki uboczne po zażyciu paracetamolu? Sprawdź!

Substancja czynna o nazwie paracetamol może pomóc w obniżeniu gorączki oraz złagodzeniu towarzyszących jej objawów. Stosowana jest też w bólach różnego pochodzenia. Jakie są skutki uboczne po jej zażyciu? O wyjaśnienie poprosiliśmy Artura Fałka, lekarza i eksperta Kancelarii Doradczej Rafał Piotr Janiszewski.

Anna Tłustochowicz: Co to są skutki uboczne i czym się różnią od działań niepożądanych. A może to jest to samo? 

Artur Fałek: W potocznym rozumieniu są to synonimy. O działaniach niepożądanych powinniśmy myśleć w kontekście definicji w prawie farmaceutycznym. Dosłownie brzmi ona tak: „Działaniem niepożądanym produktu leczniczego jest każde niekorzystne i niezamierzone działanie produktu leczniczego”. Co to znaczy? Słowo „niekorzystne” odnosi się oczywiście do zdrowia pacjenta, natomiast „niezamierzone” oznacza, iż nie jest to działanie naszym celem. W przypadku paracetamolu, który jest lekiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, każde jego działanie, które nie jest działaniem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, ale wywołuje inny efekt, jest właśnie działaniem niepożądanym. Lek stosuje się po to, by osiągnąć deklarowany efekt tego leku. Zależy nam na efekcie przeciwgorączkowym, a nie na tym, żebyśmy np. więcej wydalali moczu.

Jasne, a skutki uboczne? To jest to samo, co działanie niepożądane, tylko potocznie?

Gdybyśmy chcieli roztrząsać etymologię obu sformułowań, no to czasem skutkiem ubocznym coś jest, prawda? Jeśli paracetamol jest metabolizowany w wątrobie, to w tym przypadku skutkiem ubocznym może być podniesienie enzymów wątrobowych. Tyle że jest to trwale związane z efektem działania leku, więc nie jest to działanie niepożądane, ale takie, które w pewnym zakresie jest tolerowane, bo interesuje nas wskazanie, cel.

Całkowitego znaku równości pomiędzy działaniem niepożądanym a skutkiem ubocznym nie postawiłbym, są to wyrażenia bliskoznaczne.

Podczas naszej poprzedniej rozmowy wskazywał pan doktor, że informacji na temat działań niepożądanych należy szukać w ulotce.

Tak jest. Zawsze powtarzam, że to ma dla pacjenta ogromne znaczenie, żeby się zapoznać z ulotką. A w temacie dzisiejszej rozmowy to ma znaczenie tym większe, ponieważ rozmawiamy o paracetamolu, który jest lekiem powszechnie dostępnym na rynku. 

Bardzo popularnym, prawda?

Bardzo! Przygotowując się do naszej rozmowy, ściągnąłem sobie najnowsze dane z Rejestru Produktów Leczniczych i aż sam byłem zaskoczony! Mamy 757 preparatów z paracetamolem.

757?!

Tak! Na naszym rynku legalnie dopuszczonych jest do obrotu 757 produktów leczniczych zawierających paracetamol. A mówię teraz tylko o tych, które są dopuszczone dla ludzi, bo w zastosowaniach weterynaryjnych ten lek również można stosować. Jeśli jako gatunek docelowy wpiszemy np. „świnia”, to dowiemy się, że dla świń produktów z paracetamolem na naszym rynku jest dopuszczonych 13. A dla gatunku docelowego homo sapiens - 757. Oczywiście to jest ogólna liczba preparatów, które są na naszym rynku. Chciałbym w tym momencie zwrócić uwagę na bardzo ważną rzecz! Jest zatrzęsienie połączeń paracetamolu z innymi substancjami! 

Samych czystych produktów paracetamolu, które mają jedną substancję czynną, jest 364.

Ponad drugie tyle to są mieszanki?

Tak. Paracetamol występuje w bardzo wielu połączeniach, w których wykorzystywane są właściwości zarówno jego, jak i innych substancji czynnych. 

I teraz zwróćmy uwagę: większość z ogółu tych 757 produktów leczniczych ma kategorię dostępności OTC, o której mówiliśmy w poprzedniej rozmowie, a więc są to leki dostępne bez recepty! Leki, które każdy może sobie bez problemu kupić czy to w aptece lub punkcie aptecznym, ale również w sprzedaży poza aptecznej: sklepach, kioskach, centrach handlowych, stacjach benzynowych. Pamiętajmy, że paracetamol zarejestrowano w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia, a więc jest to lek obecny na świecie od ponad sześćdziesięciu lat!

Wynaleziono go w Ameryce?

Pierwsze leki pojawiły się w Stanach Zjednoczonych, ale bardzo szybko się upowszechniły w świecie, ponieważ są skuteczne. Paracetamol ma bardzo praktyczny zakres wskazań: bóle gardła, bóle głowy, migreny, bóle zębów, bóle kostne i kręgosłupa, czyli ten lek pomaga we wszystkich historiach stawowo-mięśniowych, a także w bolesnym miesiączkowaniu oraz zwalcza gorączkę. Preparaty te mogą być stosowane także u dzieci, chociażby w przypadku gorączki, w czasie ząbkowania czy w przypadku bólu ucha. Stosowanie paracetamolu jest zatem wskazane w stanach, kiedy mamy gorączkę, w stanach związanych z przeziębieniem - grypopodobnych. A jeżeli popatrzymy na jego bieżące, bardzo praktyczne zastosowanie, to jeśli mamy gorączkę przy COVID-19, to jak najbardziej paracetamol może być stosowany do obniżenia temperatury ciała.

W jednej z reklam usłyszałam, że paracetamol jest najchętniej używany również w leczeniu szpitalnym. Czy to prawda?

W tym przypadku będziemy mówić także o produktach do infuzji, przeznaczonych do użytku w lecznictwie zamkniętym. Paracetamol w postaci doustnej jest powszechnie stosowany w oddziałach szpitalnych jako lek umiarkowanie silnie działający przeciwbólowo. Wskazaniem są raczej bóle o umiarkowanym natężeniu oraz oczywiście zwalczanie gorączki. W obu tych wskazaniach paracetamol jest stosowany w szpitalach.

Wróćmy do skutków ubocznych. Czy jeśli przyjmiemy paracetamol rano, a powinniśmy to zrobić po jedzeniu, nie wiem, czy tak jest, to tylko przykład, to czymś ryzykujemy? 

W tym przypadku nie ma wielkiego ryzyka, ale trafiła pani: generalnie wiadomo, że całą grupę leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych powinno się przyjmować raczej po jedzeniu, ponieważ to chroni błonę śluzową żołądka. Natomiast konkretnie w przypadku paracetamolu takiego ewidentnego wskazania nie widzę. 

A interakcje z innymi lekami?

Ważna sprawa! Jeśli mówimy o środkach ostrożności, to przede wszystkim musimy pamiętać o tym, że paracetamol jest metabolizowany w wątrobie. Choroby wątroby, a także nerek, powinny być okolicznością, w której te leki stosujemy po konsultacji z lekarzem, ponieważ ciężka niewydolność wątroby czy nerek oraz choroba alkoholowa są przeciwskazaniem, lub na pewno wskazaniem do stosowania szczególnych środków ostrożności do stosowania paracetamolu z uwagi na ryzyko uszkodzenia wątroby.

Mamy tutaj również ryzyko przedawkowania! Trzeba podchodzić do tego ostrożnie tak jak, z resztą, do przyjmowania wszystkich innych leków.

Ponieważ wiemy, że paracetamol można przedawkować, to co musimy w pierwszej kolejności zrobić? Sprawdzić, czy paracetamol jest również jedną z substancji czynnych zawartych w innych lekach, jakie przyjmujemy! Mnogość preparatów na rynku oraz występowanie paracetamolu w lekach złożonych powoduje, że dawka może się skumulować w organizmie i wywołać efekty toksyczne.

Zatrucie?

Tak. Efektem toksycznym, którego najbardziej boimy się w przypadku tej substancji, jest uszkodzenie wątroby. 

Na bardzo ważną kwestię pan doktor teraz zwraca uwagę!

To jest tym bardziej istotne, że dawka toksyczna, jest niewiele wyższa od dawki zalecanej! Dawką przeciętnie stosowaną dla osoby dorosłej jest 2 razy po 500 mg, a maksymalna dawka dobowa to jest 8 tabletek, czyli 4 000 mg. Już dwukrotne przekroczenie tej dawki może dawać efekty toksyczne (efekty toksyczne notowano nawet przy dawce 5 000 mg). 

To nie jest lek, którego można bez obaw zjeść dużo i nie będzie skutków ubocznych. 

W poprzedniej rozmowie powiedział już pan, że „leki to nie cukierki”. 

Dokładnie i tak samo trzeba uważać, stosując wszelkie inne leki. To nie dotyczy jedynie paracetamolu! Pytała pani o interakcje z innymi lekami. Oczywiście, że leki zawsze wchodzą w interakcje ze sobą! One mogą mieć różny charakter: mogą być osłabiające lub znoszące działanie, ale też interakcje mogą nasilać działanie leku, łącznie z wystąpieniem reakcji toksycznych, o których mówiłem. Paracetamol może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych, np. pochodnych kumaryny, co, jak wiadomo, może spowodować ryzyko wystąpienia krwawień. Z kolei leki, które zwiększają metabolizm wątroby, jak leki nasenne i przeciwpadaczkowe, mogą w połączeniu z paracetamolem prowadzić do uszkodzenia wątroby. A zatem leki trzeba dobierać starannie! Przyjąć zasadę, że jeśli nie dolega nam nic innego, a mamy umiarkowanego natężenia ból, to możemy sobie ten lek zakupić i zaaplikować, ale jeśli on nie zadziała po 3 dniach, to absolutnie powinniśmy zaprzestać jego stosowania i zgłosić się do lekarza.

Jakie działania niepożądane mogą jeszcze wystąpić w przypadku paracetamolu? 

Stosowanie paracetamolu oraz innych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych może zwiększyć ryzyko wystąpienia zaburzenia czynności nerek.

Powtarzam: nie tylko z paracetamolem, ale również wszelkimi innymi lekami powinniśmy się obchodzić ostrożnie. To jest złota, ogólna zasadna.

Lek, o którym dziś rozmawiamy, jest na światowym rynku od ponad sześćdziesiąt lat i jest generalnie dobrze tolerowany przez pacjentów. Wyobraźmy sobie, ile osób przyjęło w swoim życiu, choć raz jakiś preparat z paracetamolem! Ja na pewno kilkukrotnie. Pani redaktor zapewne też?

Tak. 

A nie powiedziałem jeszcze, że można go stosować w czasie ciąży! A skoro można go stosować  w ciąży i u dzieci, pamiętajmy, że ząbkowanie to jest kwestia pierwszego roku życia! Oznacza to, że mówimy o leku naprawdę bezpiecznym, oczywiście, zakładając odpowiednio dobraną dawkę. To jest lek pierwszego wyboru, jeśli chodzi o obniżanie gorączki u dzieci! Paracetamol jest na pewno lekiem bardzo potrzebnym i użytecznym w… chciałoby się wręcz powiedzieć „codziennym używaniu”, ale jeśli ktoś codziennie stosuje paracetamol to coś, jest nie tak.

Jest lekiem powszechnie stosowanym.

Tak. Przeznaczonym do stosowania doraźnego! Jest to lek skuteczny i bezpieczny. Oczywiście kończąc odpowiedź na pytanie o działania niepożądane, w charakterystyce tego produktu leczniczego są opisane również takie działania niepożądane, które występują rzadko czy bardzo rzadko, raz na dziesięć tysięcy przypadków. Jest to trombocytopenia, czyli obniżenie ilości płytek krwi, są to reakcje związane z nadwrażliwością łącznie z reakcjami anafilaktycznymi oraz wysypki i obrzęki, a także inne reakcje skórne, które mogą się pojawić. Wśród działań niepożądanych znajdują się również skurcze oskrzeli. Paracetamol może wywołać krzyżowe działania niepożądane z kwasem acetylosalicylowym, a zatem jeśli ktoś na ten kwas jest nadwrażliwy, wtedy ostrożnie z paracetamolem! O zaburzeniach czynności wątroby, łącznie z jej toksycznym uszkodzeniem już mówiliśmy.

Trzeba pamiętać, że przedawkować lek można nieświadomie!

Przy mnogości preparatów na rynku, jeśli ktoś nie zwróci uwagi na skład, a trzeba popatrzeć nie tylko na nazwę handlową, ale również na tą podaną poniżej: międzynarodową - może dojść do przedawkowania produktu. Przy przedawkowaniu wystąpić mogą nudności, wymioty, nadmierna potliwość, senność, osłabienie. I wtedy trzeba być czujnym! Te objawy mogą  ustąpić, ale mimo to trzeba się udać do szpitala, ponieważ trzeba podjąć działania lecznicze.

Czyli po przedawkowaniu można trafić na toksykologię. 

Oczywiście, jeśli się zorientujemy, że ktoś wziął za dużo leku, to doraźnie możemy zadziałać w domu: wywołać wymioty. Należy podać aktywowany węgiel, najlepiej w postaci płynnej, czyli bierzemy 60-100 gramów węgla i rozpuszczamy go w wodzie. Kiedyś w domowych apteczkach zawsze trzymało się węgiel aktywowany! Teraz rzadziej.

A szkoda.

Szkoda. Natomiast tak czy inaczej, trzeba się udać do szpitala, żeby oznaczyć poziom leku w surowicy krwi i ewentualnie podjąć leczenie w warunkach szpitalnych. Jak już mówiłem, tutaj różnica pomiędzy dawką maksymalną dopuszczalną a toksyczną jest bardzo mała. 

Mówiliśmy już o tym w poprzednim wywiadzie, ale przypomnijmy, że informacje o działaniach niepożądanych leków zbiera Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, a od niedawna działania niepożądane możemy zgłaszać również my sami: pacjenci! 

Tak. Zgłoszenie działań niepożądanych jest prawem pacjenta, natomiast obowiązkiem profesjonalistów medycznych.

dr Artur Fałek, lekarz

Jest ekspertem Kancelarii Doradczej Rafał Piotr Janiszewski w zakresie organizacji i funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej, działania administracji państwowej, legislacji w obszarze ochrony zdrowia, jest ekspertem w zakresie refundacji i gospodarki lekami. Pracował w Ministerstwie Zdrowia na stanowisku Dyrektora Departamentu Polityki Lekowej i Farmacji (2007-2015), wcześniej jako Z-ca Dyrektora (2007), w Centrali NFZ na stanowisku Dyrektora Departamentu Gospodarki Lekami.

Od 2005 roku był członkiem a od listopada 2007 roku Przewodniczącym Zespołu ds. Gospodarki Lekami. Jest autorem, współautorem wielu rozwiązań organizacyjnych i legislacji w obszarze farmacji i leków, pełnił funkcję Za-cy Członka Management Board w Europejskiej Agencji Leków; Senior Project Officer w projekcie „Transparency of the National Health System Drug Reimbursement Decisions” (2007-2008); był przedstawicielem Polski w pracach grup roboczych na poziomie europejskim.

Anna Tłustochowicz