Zespół ogona końskiego: przyczyny, objawy, leczenie

Zespół ogona końskiego wiąże się z szeregiem dolegliwości ze strony dolnej połowy ciała, obejmujących m.in. zaburzenia czucia oraz znaczną bolesność. Przyczyną schorzenia bywają zarówno urazy, jak i procesy nowotworowe toczące się w strukturach rdzenia kręgowego. Jak przebiega leczenie zespołu ogona końskiego?

Spis treści

1. Zespół ogona końskiego – przyczyny
2. Zespół ogona końskiego: objawy
3. Zespół ogona końskiego: diagnoza
4. Zespół ogona końskiego: leczenie

Zespół ogona końskiego to zespół objawów wynikający z uszkodzenia nici końcowej i dolnych korzeni nerwów rdzeniowych. Rdzeń kręgowy, który przebiega we wnętrzu kanału kręgowego, kończy się na poziomie odpowiadającym pierwszemu lub drugiemu kręgowi lędźwiowemu. Struktury układu nerwowego rozciągają się jednak jeszcze dalej – poniżej od wspomnianej okolicy znajdują się właśnie dolne korzenie nerwów rdzeniowych. Wraz z tzw. nicią końcową korzenie te, ze względu na przypominający tę strukturę wygląd, określane są mianem ogona końskiego. Pomimo tego, że elementy wchodzące w skład ogona końskiego są chronione przez struktury kanału kręgowego, i tak mogą one ulegać uszkodzeniom – przejawem wystąpienia takowych jest stan znany jako zespół ogona końskiego. Diagnoza zespołu ogona końskiego powinna być postawiona jak najszybciej, ponieważ kiedy u jednych chorych możliwe jest zastosowanie farmakoterapii i baczna obserwowanie ich stanu, to u innych wymagane jest wdrożenie pilnego postępowania zabiegowego.

Zespół ogona końskiego – przyczyny

Zespół ogona końskiego może być spowodowany zasadniczo każdym zaburzeniem, które doprowadza do zwężenia kanału kręgowego, a przez to do ucisku struktur nerwowych. Do jednych z częstszych przyczyn schorzenia zaliczane są następujące jednostki:

• uraz części lędźwiowej i/lub krzyżowej kręgosłupa (szczególnie z towarzyszącym temu złamaniem lub tworzeniem się krwiaka w okolicy rdzenia),
• przepuklina jądra miażdżystego,
• nowotwory rdzenia kręgowego (np. oponiaki, gwiaździaki),
• przerzuty nowotworowe do rdzenia (najczęściej przerzuty do tego rejonu ciała dają nowotwory płuc, piersi oraz nerek),
• infekcje toczące się w obrębie rdzenia kręgowego (np. zakażenie gruźlicą, kiłą),
• zwężenia wnętrza kanału kręgowego związane z wadami wrodzonymi.

Wśród rzadszych przyczyn zespołu wymienia się krwotoki okołordzeniowe (zarówno nad-, jak i podtwardówkowe), malformacje tętniczo-żylne oraz sarkoidozę i stwardnienie rozsiane.

Zespół ogona końskiego może także stanowić powikłanie po poddaniu pacjenta pewnym czynnościom medycznym. Przykładowo jego przyczyną bywa zastosowanie znieczulenia rdzeniowego - w takiej sytuacji stawiane jest rozpoznanie jatrogennego zespołu ogona końskiego.

Zespół ogona końskiego: objawy

Schorzenie może ujawnić się stosunkowo nagle, jak i podstępnie się rozwijać, dlatego też obraz kliniczny zespołu ogona końskiego jest zmienny. Dolegliwościami związanymi z omawianą jednostką są zazwyczaj:

• bolesność okolicy lędźwiowej grzbietu, ale i objawy o typie rwy kulszowej (ból promieniujący od lędźwi do pośladków, poprzez tylną część uda i podudzia aż do stopy),
• zaburzenia czucia, które dotyczą głównie okolicy pośladków, krocza oraz tylnych części uda, podudzia i wewnętrznej części stopy; mogą być one dotyczyć jednej połowy ciała, ale i obu,
• osłabienie siły mięśniowej w kończynach dolnych (symetryczne lub asymetryczne),
• zaburzenia czynności zwieraczy (głównie dotyczy to zwieracza pęcherza moczowego, co związane jest z tendencją do zatrzymywania zbyt dużych ilości moczu w pęcherzu; w zaawansowanych przypadkach upośledzona może być również czynność zwieracza odpowiedzialnego za kontrolę procesu oddawania stolca).

Choć występują one zdecydowanie rzadziej od powyżej wymienionych, to u chorych na zespół ogona końskiego pojawiać się mogą również zaburzenia funkcji seksualnych. Pacjenci mogą doświadczać zaburzeń czucia w obrębie narządów płciowych, szczególnie dotyczy to okolicy łechtaczki czy prącia. U mężczyzn z omawianym zespołem dochodzić może do zaburzeń erekcji.

Zespół ogona końskiego: diagnoza

Rozpoznanie zespołu ogona końskiego można podejrzewać już na podstawie badania podmiotowego (czyli wywiadu lekarskiego), połączonego z badaniem przedmiotowym. Z odchyleń, na które można się natknąć, wymienić należy dodatni objaw Laseque'a (stwierdzany wtedy, gdy pacjent leżący na plecach doświadcza bólu podczas unoszenia jego kończyny dolnej). Wykonywane w diagnostyce zespołu ogona końskiego badanie neurologiczne polega na sprawdzeniu czucia u pacjenta oraz na ocenie jego siły mięśniowej. Zbadane powinny zostać także odruchy: w przebiegu syndromu dochodzi do zniesienia odruchów kolanowego oraz skokowego.Potwierdzić przypuszczenia co do istnienia zespołu ogona końskiego można dzięki wykonaniu badań obrazowych. W zależności od podejrzewanej etiologii schorzenia, zastosowanie znajdują zdjęcia RTG kręgosłupa oraz obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI). RTG pozwala np. odnotować ślady przebytych złamań, podczas MRI wykryte mogą zostać z kolei ogniska nowotworowe czy infekcyjne.

Zespół ogona końskiego: leczenie

Wybór terapii zespołu ogona końskiego zależny jest od tego, co spowodowało ucisk najniżej położonych korzeni nerwowych. Jeżeli przyczyną syndromu są ogniska infekcyjne w okolicy rdzenia kręgowego, u pacjentów wdrażane są środki przeciwdrobnoustrojowe (np. w infekcjach bakteryjnych stosuje się antybiotyki). U chorych, u których zespół związany jest z przebytym urazem, konieczne jest zaopatrzenie zranionego obszaru (polegające m.in. na usunięciu odłamów kostnych).U niektórych pacjentów wymagane jest przeprowadzenie pilnej operacji neurochirurgicznej. Szczególnie wskazana jest ona wtedy, gdy objawy zespołu ogona końskiego pojawiły się nagle, a ich przyczyną jest np. krwotok w okolicy rdzenia czy przemieszczenie krążka międzykręgowego. Tego typu zabiegi przeprowadza się w ciągu 48 godzin od rozpoznania problemu i mają one na celu odbarczenie struktur ogona końskiego. Czas jest tutaj istotny ze względu na to, że odwlekanie operacji mogłoby skutkować doprowadzeniem do utrwalonego zniszczenia korzeni nerwowych wchodzących w skład ogona końskiego.Jeszcze inne podejście terapeutyczne dotyczy tych chorych, u których syndrom związany jest z chorobą nowotworową. Jeżeli zmiana powodująca zespół ogona końskiego jest operacyjna, to wtedy w zaplanowanym terminie przeprowadzany jest zabieg jej resekcji. W sytuacji, gdy nowotwór nie może być usunięty chirurgicznie (np. ze względu na ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego), u pacjentów wdrażana może być radioterapia.