Zespół obcej ręki

Zespół obcej ręki (syndrom anarchicznej ręki, zespół dr. Strangelove’a) to problem, który wielu osobom wydawać się może wręcz absurdalny – osoby, które się z nim zmagają, deklarują bowiem, że jedna z ich kończyn zachowuje się tak, jakby tak naprawdę w ogóle… nie należała ona do nich. Co więcej, z syndromem doktora Strangelove’a związane jest nie tylko poczucie obcości własnej kończyny, ale i wykonywanie przez nią różnych, w ogóle niezaplanowanych przez pacjenta, ruchów. Jakie mogą być przyczyny zespołu obcej ręki i czy można zrobić coś, aby pacjent przestał zmagać się z nietypowymi doznaniami?

Spis treści

1. Zespół obcej ręki: częstość występowania
2. Zespół obcej ręki: przyczyny
3. Zespół obcej ręki: objawy
4. Zespół obcej ręki: diagnostyka
5. Zespół obcej ręki: leczenie
6. Zespół obcej ręki: rokowania

Zespół obcej ręki (określany również jako syndrom anarchicznej ręki, ang. alien hand syndrome) po raz pierwszy został opisany w 1908 roku – autorem pierwszego opisu tej dość niecodziennej przypadłości był niemieckiego pochodzenia neuropsychiatra, Kurt Goldstein. Opis ten dotyczył praworęcznej kobiety, która doświadczyła udaru mózgu skutkującego porażeniem połowiczym lewej strony ciała – wraz z czasem u pacjentki zauważalna jednak była poprawa czynności ruchowych. Poprawie uległo jednak nie wszystko – kobieta zgłaszała bowiem, że jej lewa kończyna górna wykonuje pewne czynności, o których w ogóle ona nie myślała, dodatkowo pacjentka miała wrażenie, jakoby w ogóle nie należała ona do niej.

Zespół obcej ręki: częstość występowania

Zespół obcej ręki ogólnie jest tak rzadko pojawiającym się u ludzi problemem, że ciężko przytoczyć tutaj jakiekolwiek statystyki dotyczące częstości jego występowania. Znane jednak jest to, że tak jak może on wystąpić w dowolnym wieku, tak typowo cierpią na niego osoby dorosłe.

Trudno się nie zgodzić z tym, że jest to z całą pewnością dość intrygujący problem medyczny – z tego powodu inspirowało się nim wielu różnych przedstawicieli środowisk kulturalnych. Zespół obcej ręki pojawił się chociażby w jednym z filmów Stanleya Kubricka – mowa tutaj o filmie „Doktor Strangelove, lub jak przestałem się martwić i pokochałem bombę”. Opisywany tutaj problem bywa zresztą czasami określany właśnie jako syndrom doktora Strangelove’a.

Zespół obcej ręki: przyczyny

Patrząc na opis dolegliwości, które pojawiają się u osób z zespołem obcej ręki, wydawać by się mogło, że jest to schorzenie stricte psychiatryczne. W praktyce jednak okazuje się inaczej, bowiem syndrom anarchicznej ręki wynika z różnych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego. Typowo pojawia się on wtedy, gdy dojdzie do przerwania połączenia pomiędzy dwoma półkulami mózgu – przyczyną zespołu obcej ręki dość często są uszkodzenia ciała modzelowatego. Odnotowywano już jednak występowanie problemu również i u tych osób, u których doszło do uszkodzenia m.in. tylnej kory ciemieniowej czy przedniej części kory zakrętu obręczy.

Co jednak może doprowadzić do uszkodzeń różnych ośrodków układu nerwowego, skutkujących syndromem dr. Strangelove’a? Otóż wśród możliwych przyczyn zespołu obcej ręki wymieniane są:

• udar mózgu,
• uszkodzenia tkanki nerwowej stanowiące konsekwencję jakichś zabiegów neurochirurgicznych,
• urazy głowy,
• guzy mózgu,
• tętniaki naczyń mózgowych (które mogą skutkować zespołem obcej ręki zwłaszcza wtedy, gdy dojdzie do ich pęknięcia),
• choroby neurodegeneracyjne (np. zwyrodnienie korowo-podstawne).

Zespół obcej ręki: objawy

Zespół obcej ręki powiązany jest przede wszystkim z występowaniem u chorego poczucia obcości jednej z jego kończyn. Typowo dotyczy on właśnie ręki, zdarza się jednak – choć rzadko – że poczucie obcości dotyczy nie kończyny górnej, lecz kończyny dolnej. Zazwyczaj dolegliwości związane są z ręką niedominującą.

Pacjent cierpiący na zespół anarchicznej ręki zmaga się jednak nie tylko z poczuciem, że jego ręka wcale nie należy do niego. W przebiegu problemu dochodzi bowiem do tego, że kończyna ta wykonuje ruchy całkowicie niepodlegające woli pacjenta. Może ona np. dotykać jakichś przedmiotów czy ludzi, jak i rozpinać zapiętą przez drugą rękę koszulę czy samoistnie się unosić.

Czytaj więcej:

• Ruchy mimowolne: przyczyny, objawy, leczenie
• Atetoza: przyczyny, objawy, leczenie

Zdarza się tak, że ręka, która odczuwana jest przez pacjenta jako obca, niezależnie od niego zaczyna go np. uderzać. Czasami do zahamowania czynności „obcej” kończyny niezbędne jest przytrzymanie jej przez prawidłowo funkcjonującą rękę. Jednym słowem można powiedzieć, że pacjenci z zespołem obcej ręki nie mają żadnej kontroli nad czynnościami, które podejmowane są przez jedną z ich rąk.

Warto wiedzieć: Układ nerwowy: budowa i funkcje

Zespół obcej ręki: diagnostyka

Rozpoznanie zespołu obcej ręki zazwyczaj nie jest proste – trudności biorą się przede wszystkim stąd, że jednostka ta jest wyjątkowo rzadka, w związku z czym lekarze w pierwszej kolejności pod uwagę biorą inne potencjalne przyczyny występujących u chorego dolegliwości. Dość często dzieje się tak, że u pacjenta podejrzewane są chociażby zaburzenia urojeniowe, zdarza się też, że sugerowaną diagnozą są zaburzenia dysocjacyjne. W celu postawienia właściwego rozpoznania u pacjenta z zespołem obcej ręki niezbędne jest poszukiwanie potencjalnych czynników sprawczych, które mogły doprowadzić do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

W tym celu niezbędne staje się zebranie z chorym dokładnego wywiadu lekarskiego, oprócz tego zwykle konieczne są badania obrazowe (takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy), w których można czasami stwierdzić takie uszkodzenia tkanki nerwowej, które mogą być powiązane właśnie z wystąpieniem zespołu anarchicznej ręki. Jednego jednak badania, które definitywnie pozwoliłoby po prostu potwierdzić lub wykluczyć zespół obcej ręki, najzwyczajniej w świecie nie ma.

Zespół obcej ręki: leczenie

Nie odkryto niestety dotychczas żadnych metod leczenia zespołu obcej ręki. U pacjentów podejmowane bywają próby różnych oddziaływań, wykorzystywane są u nich m.in. iniekcje toksyny botulinowej, podawane im też są czasami środki blokujące przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe (dzięki obu wymienionym metodom możliwe jest zablokowanie wykonywania niezaplanowanych ruchów przez „obcą” rękę). Niektórym pacjentom pomaga przyjmowanie środków z grupy benzodiazepin. Istotnym elementem leczenia zespołu ręki anarchicznej są również różne oddziaływania terapeutyczne: pacjentom z zespołem obcej ręki pomagać mogą przede wszystkim różne terapie behawioralne.

Zespół obcej ręki: rokowania

Tak naprawdę nie sposób powiedzieć pacjentowi, u którego wystąpi syndrom dr. Strangelove’a, jakie są jego szanse na to, że związane z tym problemem dolegliwości ustąpią. U jednych bowiem osób objawy zespołu obcej ręki utrzymują się przez kilka dni, a u innych nawet przez kilka lat. Wszystko zależy tutaj od tego, co doprowadziło do wystąpienia zespołu anarchicznej ręki u danej osoby – dość często okazuje się bowiem, że chociażby u pacjentów po udarze mózgu wraz z tym, jak stopniowo odzyskują oni sprawność, dochodzi do ustąpienia zespołu obcej ręki.

Polecamy: Zaburzenia czucia to choroba neurologiczna