Zapalenie opon mózgowych – objawy. Czym jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych?

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, znane jako zapalenie opon mózgowych, to proces zapalny będący konsekwencją przedostania się drobnoustrojów do płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR). Czym objawia się zapalenie opon mózgowych i jak je leczyć?

Spis treści

1. Zapalenie opon mózgowych - objawy
2. Rodzaje zapalenia opon mózgowych
3. Przyczyny zapalenia opon mózgowych
4. Wirusowe zapalenie opon mózgowych
5. Grzybicze zapalenie opon mózgowych
6. Pasożytnicze zapalenie opon mózgowych
7. Bakteryjne zapalenie opon mózgowych
8. Zapalenie opon mózgowych i posocznica (sepsa) meningokokowa - objawy u niemowląt
9. Skutki zapalenia opon mózgowych
10. Zapalenie opon mózgowych - leczenie
11. Zapalenie opon mózgowych - profilaktyka

Zapalenie opon mózgowych - objawy

Objawy wirusowego zapalenia opon mózgowych pojawiają się nagle i stosunkowo rzadko przybierają przewlekły charakter. Przypominają symptomy towarzyszące grypie lub przeziębieniu. W niektórych przypadkach stan zapalny obejmuje mózg i rdzeń kręgowy.

Typowe objawy wirusowego zapalenia opon mózgowych to:

• senność
• ból głowy
• gorączka
• nudności, wymioty
• drgawki
• nadwrażliwość na światło

Do pierwszych objawów bakteryjnego zapalenia opon mózgowych zaliczamy wysoką gorączkę sięgającą nawet 40 st. C. Dodatkowo pojawiają się:

• bóle głowy
• nudności, wymioty
• objawy typowe dla zakażenia górnych dróg oddechowych (ból gardła, kaszel, chrypka)
• sztywność karku

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych rozwija się bardzo szybko i w przeciągu doby stan chorego znacząco się pogarsza. Może wystąpić utrata przytomności, nadwrażliwość na bodźce i sepsa. W przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych bakteriami, znacznie częściej dochodzi do zapalenia mózgu.

Gruźlicze zapalenie opon mózgowych rozwija się gwałtownie. Objawami choroby są:

• bóle głowy
• wymioty
• szybko pogarszające się samopoczucie
• utrata przytomności

W przypadku grzybiczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych przebieg choroby jest znacznie wolniejszy. Częściej niż w przypadku zakażenia bakteryjnego pojawia się wodogłowie. Z kolei zakażenie pasożytami powoduje gorączkę oraz ból głowy i może doprowadzić do śpiączki, a nawet śmierci.

Rodzaje zapalenia opon mózgowych

Lekarze kierując się przyczynami wywołującymi chorobę, wyróżniają kilka typów zapalenia opon mózgowych:

• bakteryjne zapalenie opon mózgowych
• wirusowe zapalenie opon mózgowych
• grzybicze zapalenie opon mózgowych
• pasożytnicze zapalenie opon mózgowych

W krajach rozwijających często diagnozuje się gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, czyli gruźlicę ośrodkowego układu nerwowego, którego przyczyną są prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis).

Przyczyny zapalenia opon mózgowych

Zapalenie opon mózgowych może zostać wywołane przez wirusy, bakterie, grzyby i pasożyty.

Do grupy bakterii, które najrzadziej są przyczyną zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, należą:

• Listeria monocytogenes - bakteria, która wywołuje listeriozę
• Borrelia burgdorferi - bakteria, która wywołuje m.in. boreliozę
• Staphylococcus (gronkowiec)
• Escherichia coli (pałeczka okrężnicy)

Inne możliwe przyczyny to:

• nowotwory: białaczka, nowotwory tkanki limfatycznej, guzy mózgu, przerzuty do mózgu
• sarkoidoza - przewlekła choroba układowa charakteryzująca się powstawaniem guzkowych lub naciekowych zmian o utkaniu nabłonkowym
• przyjmowanie niektórych leków, np. metotreksatu, który najczęściej jest stosowany w chorobach nowotworowych
• zatrucie ołowiem

Wirusowe zapalenie opon mózgowych

W porównaniu do bakteryjnego zakażenia występuje częściej, jednak rzadko kończy się śmiercią. Wirusowe zapalenie opon mózgowych zazwyczaj przebiega łagodnie i ustępuje samoistne. Najgroźniejsze jest w przypadku, gdy dojdzie do zapalenia mózgu.

Wirusy wywołujące zapalenie opon mózgowych:

• enterowirusy - jak wynika z badań, około 70-80 proc. wszystkich przypadków wirusowych zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych jest wywoływanych przez etnowirusy (ECHO, polio, Coxsackie)
• wirusy kleszczowego zapalenia mózgu
• herpes simplex, czyli wirusy opryszczki pospolitej (HSV)
• arbowirusy (grupa wirusów przenoszonych głównie przez kleszcze)
• wirus świnki
• wirus półpaśca
• wirus odry
• wirus grypy typu A i B
• wirus HIV
• WZW
• wirus Epsteina-Barr (EBV)

Niektóre z wyżej wymienionych wirusów mogą przenosić się drogą kropelkową. Inne mogą być obecne w zanieczyszczonej ściekami wodzie.

SPRAWDŹ >> Groźne powikłania grypy

Grzybicze zapalenie opon mózgowych

Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych doprowadza do przewlekłego zapalenia opon mózgowych. Choć występuje stosunkowo rzadko, u osób z niesprawnym układem immunologicznym cechuje się złymi rokowaniami. Zachorowaniu sprzyjają choroby krwi, cukrzyca i nowotwory. Najczęściej jest wywoływane przez grzyby Cryptococcus neoformans i Coccidioides immitis.

Pasożytnicze zapalenie opon mózgowych

Pasożytnicze zapalenie opon mózgowych zwykle jest wywoływane przez pasożyta Acantamoeba (rodzaj ameby, która wywołuje chorobę pasożytniczą zwaną akantamebozą) i pierwotniaka Naegleria fowleri, który wywołuje negleriozę. Zakażenie powoduje gorączkę, ból głowy, po czym doprowadza do śpiączki, a następnie do śmierci.

Zakażenie wywoływane przez Toxoplazma gondii (pierwotniaka, który wywołuje chorobę odzwierzęcą - toksoplazomę) również może powodować pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to bardzo poważna choroba obarczona wysokim ryzykiem zgonu lub trwałych powikłań.

Według badań w Polsce 80 proc. wszystkich bakteryjnych zakażeń spowodowanych jest przez 3 bakterie:

• Neisseria meningitidis, czyli meningokoki, zwane również dwoinkami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, które wywołują meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i sepsę (posocznicę) meningokokową, wspólnie określane mianem inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM). Istnieje kilka różnych odmian bakterii, które w terminologii medycznej określa się serogrupami: A, B, C, W135, Y i Z. W Polsce i Europie dominuje Serogrupa B (ok. 70 proc., w pierwszym roku życia - ponad 80 proc.);
• Haemophilus influenzae typu b - pałeczka hemofilna typu b;
• Streptococcus pneumoniae, czyli pneumokoki (dwoinka zapalenia płuc), najczęściej atakują niemowlęta i małe dzieci, a także osoby starsze, ponieważ mają słaby układ odpornościowy. Pneumokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych stanowi dla nich bezpośrednie zagrożenie życia.

SPRAWDŹ >> Zakażenie MENINGOKOKAMI - jak do niego dochodzi?

Co zwiększa ryzyko zachorowania na bakteryjne zapalenie opon mózgowych?

Do czynników zwiększających ryzyko zachorowania na bakteryjne zapalenie opon mózgowych zalicza się:

• ostre zapalenia zatok lub ucha środkowego
• urazy czaszki
• przebywanie w dużych zbiorowiskach (dotyczy zakażenia meningokokami)
• leczenie immunopresyjne
• cukrzyca
• nowotwór
• marskość wątroby
• alkoholizm

Skutki zapalenia opon mózgowych

Największe ryzyko powikłań pojawia się w przypadku zapalenia o podłożu bakteryjnym lub grzybiczym. Może pojawić się:

• padaczka
• obrzęk mózgu
• wodogłowie
• niedowład
• zaburzenia mowy
• upośledzenie słuchu

Z kolei wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych przebiega łagodnie, nie powodując trwałych ubytków na zdrowiu.

Zapalenie opon mózgowych - leczenie

Leczenie bakteryjnego zapalenia opon mózgowych

W leczeniu bakteryjnego zapalania stosuje się antybiotykoterapię. Do najczęściej stosowanych antybiotyków podawanych noworodkom należy ampicylina i aminoglikozyd. Z kolei niemowlętom można dodatkowo podać cefalosporynę III generacji, którą podaje się także starszym dzieciom. Leczenie zawsze powinno odbywać się na oddziale chorób zakaźnych, a jeśli przyczyną zakażenia są meningokoki, antybiotyki podaje się także osobom z bliskiego otoczenia w celu zabicia meningokoków, które mogą u nich występować w jamie nosowo-gardłowej (likwidacja nosicielstwa).

Leczenie wirusowego zapalenia opon mózgowych

Postać wirusową leczy się za pomocą acyklowiru podawanego drogą dożylną. To lek przeciwwirusowy hamujący namnażanie wirusów opryszczki, ospy wietrznej i półpaśca. Jednak w tym przypadku leczenie najczęściej ogranicza się do łagodzenia objawów. Choremu podaje się środki przeciwbólowe i obniżające gorączkę. Ważne, by podczas leczenia pacjent przebywał w szpitalu.

Leczenie gruźliczego zapalenia opon mózgowych

Leczenie  gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych opiera się na przyjmowaniu leków przeciwprątkowych, w przypadku zapalenia grzybiczego podaje się lek przeciwgrzybiczny amfoterycynę B i flukonazol.

Leczenie grzybiczego zapalenia opon mózgowych

W przypadku stanu zapalnego na tle grzybiczym choremu podaje się amfoterycynę B (antybiotyk przeciwgrzybiczy wytwarzany przez bakterie z rodzaju Streptomyces) i flukonazol - lek przeciwgrzybiczy o szerokim spektrum działania.

Jeśli dojdzie do zakażenia Acanthamoeba i Naegleria fowleri choremu podaje się amfoterycynę B. W przypadku zakażenia Toxoplasma gondii leczenie polega na stosowaniu pirymetaminy (jest to środek stosowany m.in. w leczeniu malarii) z sulfadiazyną lub spiramycyną.

Zapalenie opon mózgowych - profilaktyka

Najlepszym sposobem, by uchronić się przed zachorowaniem jest zaszczepienie się. Na rynku dostępne są szczepionki przeciwko głównym patogenom, tj. meningokokom, pneumokokom oraz Haemophilus influenzae typu B.

Niezwykle istotnym elementem profilaktyki zachorowania jest przestrzeganie zasad higieny, w szczególności przez osoby mające kontakt z chorymi na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Klaudia Kierzkowska

Monika Majewska