Utrata węchu (anosmia): przyczyny i leczenie

Utrata węchu (anosmia) bywa stanem zarówno przemijającym, jak i utrwalonym, co więcej – zdarzają się pacjenci, którzy nie odczuwają zapachów już od urodzenia. Anosmię wywołać może duża liczba stanów, począwszy od urazów głowy, a skończywszy na chorobach neurodegeneracyjnych czy na skutkach ubocznych zażywanych przez pacjenta leków.

Spis treści

1. Utrata węchu (anosmia): objawy i konsekwencje zaburzenia
2. Utrata węchu (anosmia): przyczyny
3. Utrata węchu (anosmia): diagnostyka
4. Utrata węchu (anosmia): leczenie

Całkowita utrata węchu (anosmia) to zaburzenie węchu, którego nie sposób lekceważyć. W przypadku zmysłów, na co dzień bardziej niż węch, doceniamy zwykle zmysł wzroku czy słuchu, nie oznacza to jednak, że węch jest zmysłem o drugorzędnej dla życia człowieka roli. Podczas jedzenia posiłków ich smak odczuwamy co prawda głównie dzięki zmysłowi smaku, jednakże pełen odbiór wrażeń związanych ze spożywaniem pokarmów pojawia się przy współudziale zmysłu węchu. Węch pozwala nam unikać zagrożeń – to dzięki niemu jesteśmy w stanie wyczuć spaleniznę czy odejść z miejsca, w którym wyczujemy jakieś potencjalnie groźne zapachy.Zaburzenia węchu zdecydowanie mogą więc utrudniać pacjentom zwyczajne funkcjonowanie. Miewają one rozmaity charakter, zaburzenia węchu przybierać mogą bowiem formę zarówno osłabionego odczuwania zapachów, jak i postać całkowitej utraty węchu (nazywanej wtedy anosmią).

Utrata węchu (anosmia): objawy i konsekwencje zaburzenia

Podstawowym objawem anosmii jest oczywiście niemożność odczuwania zapachów. Utrata węchu dotyczyć może zarówno obu nozdrzy, jak i tylko jednego – z drugą sytuacją można mieć do czynienia szczególnie w przypadku, kiedy np. polipy obecne są tylko po jednej stronie jamy nosowej. Na skutek utraty odczuwania bodźców węchowych pacjenci mogą mieć obniżony apetyt. Związane jest to z tym, że w przypadku zaburzeń węchu pokarmy mogą smakować po prostu inaczej. U osób z anosmią dochodzić może także do spadku libido – w kontaktach seksualnych zapach odgrywa bowiem bardzo istotną rolę. Należy podkreślić, że wymienionych trudności nie doświadczają osoby z anosmią wrodzoną – w końcu od urodzenia nie odczuwają one przecież zapachów, wobec czego chociażby smak pożywienia jest przez nie odbierany przez cały czas wyłącznie za pomocą zmysłu smaku.Z anosmią powiązane bywają nie tylko wymienione powyżej problemy. Czasami przez to zaburzenie narażone może być nawet życie pacjentów. Osoba zdrowa będzie np. w stanie wyczuć zapach dymu, sugerujący istnienie w niedalekiej okolicy jakiegoś pożaru i skłaniający do ucieczki do bezpiecznego miejsca, pacjent z anosmią takiego ostrzeżenia nie będzie po prostu w stanie odebrać.

Czasami przyczyny anosmii nie udaje się wykryć – w takiej sytuacji u pacjentów rozpoznawana jest idiopatyczna utrata węchu.

Utrata węchu (anosmia): przyczyny

Liczba potencjalnych przyczyn anosmii jest stosunkowo duża. Część z nich prowadzi do trwałej utraty węchu, na skutek innych zniesienie odczuwania zapachów jest z kolei tymczasowe i przemijające. Przyczynami anosmii mogą być:

• zmiany związane ze starzeniem się (naturalnym zjawiskiem jest osłabienie węchu na starość, u niektórych ludzi może jednak dochodzić nawet do całkowitej utraty odczuwania zapachów)
• stosowanie niektórych leków (np. środków przeciwdepresyjnych czy leków antyarytmicznych, anosmia szczególnie może się pojawiać u osób długotrwale stosujących donosowo leki obkurczające naczynia krwionośne)
• urazy głowy (zwłaszcza te, w których dochodzi do uszkodzenia struktur samego nerwu węchowego lub tzw. opuszki węchowej)
• choroby endokrynologiczne (jak cukrzyca, zespół Cushinga czy niedoczynność tarczycy)
• schorzenia neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera czy otępienie z ciałami Lewy'ego oraz padaczka i udar mózgu)
• palenie papierosów
• stosowanie narkotyków (ryzyko utraty węchu szczególnie dotyczy osób zażywających kokainę przez nos)
• sarkoidoza
• astma oraz schorzenia alergiczne (jak katar sienny)
• przewlekłe zapalenie zatok
• obecność polipów w jamie nosowej
• przewlekłe nadużywanie alkoholu
• przebycie radioterapii w obrębie głowy lub szyi
• zatrucia (np. kadmem)
• anemia złośliwa i związany z nią niedobór witaminy B12
• ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (schorzenie dawniej określane jako ziarniniak Wegenera)
• miastenia
• schizofrenia
• zaburzenia czynności nerek lub wątroby
• fibromialgia
• defekty budowy nosa (np. skrzywienie przegrody nosowej)
• niedobory różnych składników odżywczych (np. cynku)
• wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe
• nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (anosmię mogą wywołać szczególnie guzy rozwijające się w obrębie płata czołowego mózgu)
• przeziębienie oraz inne zakażenia górnych dróg oddechowych

Wymienione powyżej stanowią przyczyny nabytej, czyli rozwijającej się już w trakcie życia, utraty węchu.

Zdarzają się jednak pacjenci, którzy nigdy nie mieli i nie będą mieli możliwości odczuwania zapachów – mowa tutaj o osobach cierpiących na wrodzoną anosmię. Ze względu na to, że zaburzenie to miewa tendencję do występowania rodzinnego, o udział w jego powstawaniu podejrzewane są zaburzenia genetyczne. Wrodzony brak węchu może być samodzielnym problemem, ale i występować w przebiegu zespołów chorobowych, takich jak zespół Klinefeltera czy zespół Kalmana.

Utrata węchu (anosmia): diagnostyka

To, jak funkcjonuje zmysł węchu u pacjenta, ocenić można stosunkowo łatwo. W tym celu stosowane są po prostu substancje o wyrazistym zapachu. Zmysł węchu badany jest jednocześnie w obu nozdrzach jednocześnie, badane jest także odczuwanie bodźców zapachowych przez pojedyncze nozdrza. Przed przeprowadzeniem oceny węchu należy jednak upewnić się, że nozdrza pacjenta są drożne.

Inne badania, które wykonywane są u chorych cierpiących na utratę węchu, zależne są od podejrzewanej przyczyny jej wystąpienia. Przeprowadzane może być badanie laryngologiczne czy neurologiczne, wykonywane mogą być również badania obrazowe (jak np. obrazowanie głowy metodą rezonansu magnetycznego, pozwalające wykryć zmiany w zatokach przynosowych czy też ognisko nowotworowe w obrębie mózgu).

Utrata węchu (anosmia): leczenie

To, czy anosmię w ogóle będzie można i trzeba leczyć, zależne jest od przyczyny jej wystąpienia. W przypadku pacjentów z wrodzoną anosmią medycyna nie oferuje żadnego środka, który pozwoliłby takim chorym poznać świat zapachów. Podobnie jest w sytuacji, kiedy utrata węchu wynika z procesów starzenia się – takim pacjentom również nie można już przywrócić utraconego węchu.Bardziej optymistyczne są z kolei informacje dla innych pacjentów. Otóż kiedy anosmia związana jest z alergią czy przeziębieniem lub z zapaleniem zatok, wyleczenie tychże stanów pozwala na przywrócenie węchu u pacjentów. Lekami, które mogą w tym wypadku pomóc, mogą być glikortykosteroidy czy przeciwalergiczne środki przeciwhistaminowe. U chorych posiadających polipy w jamie nosowej zaburzenia mogą ustępować na skutek przebycia operacji ich usunięcia, podobnie jest z pacjentami, u których problemy z węchem wynikają z posiadania skrzywionej przegrody nosowej – im również zabieg operacyjny może pozwolić odzyskać prawidłowe odczuwanie zapachów.