Układ somatyczny (somatyczny układ nerwowy): budowa i funkcje

Układ somatyczny (somatyczny układ nerwowy) to jedna z wyodrębnianych funkcjonalnych części układu nerwowego - mówiąc najogólniej, odpowiada on za odbiór doznań ze środowiska zewnętrznego oraz za wykonywanie zaplanowanych, zależnych od naszej woli, czynności. Co jednak dokładnie wchodzi w skład somatycznego układu nerwowego?

Spis treści

1. Układ somatyczny: budowa
2. Układ somatyczny: funkcje
3. Układ somatyczny: choroby

Somatyczny układ nerwowy, lub, krócej - układ somatyczny, nie jest odrębną strukturą anatomiczną. Odpowiada za odczuwanie bodźców zewnętrznych i za wykonywanie ruchów świadomych, zależnych od woli. 

Ludzki układ nerwowy jest na tyle skomplikowaną strukturą, że raczej nie wzbudza zdziwienia to, że dość złożone są również i jego podziały  wyróżnia się ich co najmniej kilka. W podstawowym ujęciu rozróżniane są ośrodkowy układ nerwowy i obwodowy układ nerwowy, biorąc jednak pod uwagę to, czy mamy wpływ na pełnione przez dane części układu nerwowego funkcje, wyróżnia się autonomiczny oraz somatyczny układ nerwowy.

Pierwszy z wymienionych (w skład którego wchodzą układy współczulny oraz przywspółczulny) kontroluje przebieg procesów całkowicie niezależnych od naszej woli, odwrotnie funkcjonuje z kolei somatyczny układ nerwowy, którego działanie w dużym stopniu zależne jest już od naszej woli.

Układ somatyczny: budowa

Somatyczny układ nerwowy uznawany jest za część obwodowego układu nerwowego. Należą do niego rozmaite receptory, które rozsiane są po całym organizmie - jako ich przykłady można podać mechanoreceptory, receptory odpowiedzialne za odbiór bodźców termicznych czy receptory bólowe.

Same jednak receptory nie są wystarczające do tego, aby odebrana przez nie informacja trafiła do wyższych ośrodków układu nerwowego - przesyłana jest ona do nich za pośrednictwem czuciowych (aferentnych, dośrodkowych) włókien nerwowych.

Powyżej wspomniano jednak jedynie o tych elementach, które odpowiedzialne są za przesyłanie odbieranych informacji, tymczasem somatyczny układ nerwowy odpowiada również i za wykonywanie zaplanowanych przez nas ruchów. Tę możliwość zapewniają mu włókna ruchowe (eferentne, odśrodkowe), które przesyłają impulsy nerwowe z różnych ośrodków układu nerwowego (np. z rdzenia kręgowego) do narządów wykonawczych (efektorów, którymi mogą być np. komórki mięśniowe).

Zasadniczo za podstawową jednostkę budującą układ somatyczny uznawać można włókna nerwowe - wyróżnia się w tym przypadku 12 par nerwów czaszkowych, wywodzących się bezpośrednio ze struktur mózgowia oraz 31 par nerwów rdzeniowych (w ich przypadku od każdego z 31 segmentów rdzenia kręgowego odchodzi jedna para nerwów).

Układ somatyczny: funkcje

Jak można wywnioskować z powyższego opisu, funkcje somatycznego układu nerwowego można podzielić dwojako i są nimi odbieranie rozmaitych bodźców czuciowych (tym zajmuje się część czuciowa tego układu) oraz wykonywanie celowych, zależnych od naszej woli ruchów (za to odpowiada część ruchowa układu somatycznego, do której zaliczane są elementy układu piramidowego oraz układu pozapiramidowego).

Ogólnie układ nerwowy somatyczny zajmuje się rejestracją i przetwarzaniem doznań ze wspomnianych wcześniej receptorów, ale i to on właśnie sprawia, że odbieramy impulsy docierające do naszych narządów zmysłów. Odpowiada on również i za czynność gruczołów, które są obecne w naszej skórze.

Somatyczny układ nerwowy unerwia także mięśnie szkieletowe, których czynność zależna jest od naszej woli - kiedy decydujemy się na to, aby sięgnąć po szklankę wody, impulsy prowadzące do wykonania takiego ruchu przesyłane są właśnie tymi włóknami, które należą do somatycznego układu nerwowego.

Cały czas opisywane jest tutaj to, że układ nerwowy somatyczny zaangażowany jest w wykonywanie zaplanowanych przez nas, zależnych od naszej woli ruchów. Tak rzeczywiście jest, nie jest to jednak jedyne zadanie, które pełni ta struktura - oprócz tego to należące właśnie do niej włókna nerwowe powiązane są z różnymi czynnościami o charakterze odruchów.

Układ somatyczny: choroby

Tak naprawdę somatyczny układ nerwowy nie jest jakąś strukturalną, wyraźnie wyodrębnioną częścią układu nerwowego, a jedynie wyróżnia się go na bazie pełnionych przez niego funkcji, w związku z czym trudno jest jednoznacznie określić, jakie patologie mogą go dotyczyć. Ogólnie jako choroby somatycznego układu nerwowego uznawać można takie problemy, jak m.in.:

• neuropatia
• zespół Guillaina-Barrégo
• zespoły uwięźnięcia włókien nerwowych (np. zespół cieśni nadgarstka)
• neuralgia
• miastenia
• nowotwory rozwijające się w obrębie należących do somatycznego układu nerwowego elementów (takie jak np. glejak nerwu wzrokowego czy nerwiak)