Stwardnienie rozsiane a zaburzenia psychiczne

Stwardnienie rozsiane może wywoływać zaburzenia psychiczne - najczęściej są to depresja czy zaburzenia lękowe, ale nie tylko. W razie wystąpienia zaburzeń psychicznych w przebiegu SM wdrożenie leczenia tych stanów jest niezwykle ważne – przy braku terapii zaburzenia psychiczne mogą nawet stać się przyczyną przedwczesnego zakończenia życia pacjenta.

Spis treści

1. SM a zaburzenia psychiczne: depresja
2. SM a zaburzenia psychiczne: inne zaburzenia
3. SM a zaburzenia psychiczne: skutki uboczne farmakoterapii
4. SM a zaburzenia psychiczne: leczenie
5. Leczenie SM - nowe leki, nowe terapie [wideo]

Zaburzenia psychiczne w przebiegu stwardnienia rozsianego nie są rzadkością. Stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex, SM) na wiele różnych sposobów może komplikować życie pacjentów. Rzeczywiście głównymi objawami SM są dolegliwości neurologiczne, jednakże w tej grupie pacjentów zwiększona jest również częstość pojawiania się zaburzeń psychicznych - przede wszystkim depresji i zaburzeń lękowych, ale nie tylko.

Zaburzenia psychiczne w przebiegu stwardnienia rozsianego pojawiać się mogą na skutek wielu różnych mechanizmów. Jako pierwszy z nich można podać to, do czego doprowadza ta choroba – mowa o zmianach demielinizacyjnych, do których dochodzi w związku z SM, które to już same w sobie mogą stanowić przyczynę pojawiania się zaburzeń funkcjonowania psychiki u chorych. Pod uwagę przy analizie powiązań pomiędzy stwardnieniem rozsianym a zaburzeniami psychicznymi bierze się również to, że jednostka ta nierzadko prowadzi do znacznego stresu u pacjentów. Jego źródłem może być tak naprawdę wiele aspektów, takich jak chociażby to, że SM jest chorobą nieuleczalną. Pacjenci doświadczać mogą również silnego stresu ze względu na to, że nie są oni w stanie przewidzieć, kiedy to wystąpi u nich, zaburzający ich zwyczajne funkcjonowanie, rzut choroby. Tymczasem znaczny stres może w końcu zarówno osłabiać funkcję układu odpornościowego, ale i prowadzić właśnie do pojawiania się różnych zaburzeń psychicznych.

SM a zaburzenia psychiczne: depresja

Patologiczne obniżenie nastroju uznawane jest za najczęstszą psychiatryczną przypadłość spotykaną w populacji pacjentów cierpiących na stwardnienie rozsiane. Ryzyko wystąpienia pełnoobjawowej depresji w przypadku tej grupy chorych jest znacząco zwiększone. Zdaniem niektórych naukowców, ryzyko wystąpienia tego zaburzenia afektywnego u osób z SM w ciągu całego ich życia przekracza 22% (dla porównania, w populacji ogólnej takie ryzyko szacowane jest na około 16%).Depresja u chorych na SM jest problemem bardzo istotnym. Nakładanie się na siebie tych dwóch jednostek u jednego pacjenta może sprawiać, że pogorszeniu ulegać będzie nie tylko podstawowy poziom jego funkcjonowania, ale i gorsze mogą być uzyskiwane efekty leczenie stwardnienia rozsianego. Chory doświadczający znacznego obniżenia nastroju może przecież zaniedbywać przyjmowanie swoich leków czy też opuszczać wizyty kontrolne u swojego neurologa.

SM a zaburzenia psychiczne: inne zaburzenia

Innymi zaburzeniami psychicznymi, które również są częste u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym, są zaburzenia lękowe. Najczęściej u chorych dochodzi do wystąpienia zaburzenia lękowego uogólnionego, w grupie pacjentów z SM zwiększona jest jednak również częstość innych problemów z tego spektrum, takich jak zaburzenia paniczne czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Kolejnym problemem z zakresu psychiatrii, który może ze zwiększoną częstością być obserwowany u chorych na SM, jest nadużywanie różnych substancji psychoaktywnych. Różne są przyczyny takiego stanu, część pacjentów zaczyna nadużywać np. alkoholu ze względu na to, że pojawia się u nich przekonanie, że zmieniony stan świadomości pozwoli im na pewien czas zapomnieć o chorobie. Wszelkie substancje psychoaktywne są jednak dla pacjentów z SM dość groźne. Pod uwagę należy wziąć tutaj to, że skutkiem ich stosowania może być doprowadzenie do uszkodzeń komórek układu nerwowego – jest to groźne chociażby dlatego, że przecież już w przebiegu stwardnienia rozsianego dochodzi do degradacji struktur nerwowych. U części pacjentów z SM zmienia się ich wrażliwość na alkohol – mogą oni bowiem rozwijać mniejszą tolerancję na ten związek – przez co negatywne efekty jego stosowania, takie jak chociażby zwiększone ryzyko upadków, mogą pojawiać się już po spożyciu znacznie mniejszych (niż u zdrowych ludzi) ilości alkoholu.Dość często, bo nawet u 10% pacjentów ze stwardnieniem rozsianym, występować mogą pewne zaburzenia afektu. Mowa tutaj o stanach, w których pacjent – zupełnie bez przyczyny i w całkowitym niedostosowaniu do aktualnej sytuacji – doświadcza napadu niekontrolowanego płaczu lub śmiechu. Zmiany tego rodzaju nie występują jednak u wszystkich osób cierpiących na SM – jeżeli się pojawiają, to raczej u tych pacjentów, u których choroba ma wyjątkowo zaawansowaną postać lub u których doszło do wystąpienia postępującej postaci SM.

SM a zaburzenia psychiczne: skutki uboczne farmakoterapii

Problemy psychiatryczne u chorych na stwardnienie rozsiane mogą się pojawiać jako skutki uboczne stosowanej przez nich farmakoterapii. Jako przykład można tutaj podać objawy niepożądane glikokortykosteroidów, czyli leków, które stosowane są w celu złagodzenia przebiegu rzutów SM. GKS wpływać mogą przede wszystkim na nastrój pacjentów – najczęstszym psychiatrycznym skutkiem ubocznym stosowania tych preparatów są zaburzenia afektywne przybierające postać zaburzeń maniakalnych (związanych z podwyższeniem nastroju) lub zaburzeń depresyjnych (bazujących na obniżeniu nastroju). Rzadziej spotykanym, aczkolwiek możliwym skutkiem ubocznym zażywania glikokortykosteroidów, są epizody zaburzeń psychotycznych. Glikokortykosteroidy nie są jedynymi lekami stosowanymi w leczeniu stwardnienia rozsianego, które mogą doprowadzać do występowania zaburzeń psychicznych. Podobnie bywa w przypadku preparatów interferonu, stosowanych jako leki mające zapobiegać postępowi choroby. Wśród działań ubocznych zażywania tych środków wymienia się m.in. właśnie ryzyko rozwoju zaburzeń depresyjnych.

SM a zaburzenia psychiczne: leczenie

Wystąpienia jakichkolwiek problemów psychicznych u chorych na SM nie wolno bagatelizować. Związane jest to z tym, że niektóre z nich – takie jak na przykład depresja – prowadzić mogą do zwiększonego ryzyka przedwczesnej śmierci pacjenta, związanej z popełnieniem samobójstwa. W razie potrzeby pacjenci ze stwardnieniem rozsianym powinni więc znajdować się pod opieką nie tylko neurologa, ale i psychiatry. Teoretycznie każdy lekarz może zapisać pacjentowi preparaty przeciwdepresyjne, w razie podejrzeń co do stanu zdrowia psychicznego najkorzystniej i tak byłoby jednak skierować się właśnie do psychiatry. Specjalista będzie w stanie zdecydować o tym, czy pacjentowi z depresją potrzebne jest leczenie farmakologiczne, czy też wstępnie skorzystać będzie można z samej psychoterapii. Psychiatra – mający styczność z lekami psychotropowymi na co dzień – będzie też wiedział, które preparaty będą mogły być bezpiecznie stosowane przez chorego na stwardnienia rozsiane (istotne jest przecież to, aby nowe leki nie wchodziły w interakcje z tymi, które do tej pory zażywa dany pacjent).

Leczenie SM - nowe leki, nowe terapie [wideo]

O postępach w leczeniu stwardnienia rozsianego, nowych lekach i terapiach dostępnych dla pacjentów z SM mówi dr hab. n. med. Barbara Zakrzewska-Pniewska, Katedra Neurologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Wypowiedź została zarejestrowana w trakcie konferencji naukowej "Fizjoterapia dla zdrowia".