Śpiączka farmakologiczna - czym jest? Skutki uboczne

Śpiączka farmakologiczna to śpiączka kontrolowana, w którą wprowadza się pacjenta celowo. Jest to metoda leczenia stosowana na oddziałach intensywnej opieki medycznej. Jej celem jest ułatwienie medykom leczenia np. prowadzenia wentylacji mechanicznej oraz ograniczenia bólu, odczuwanego przez pacjenta. Jak i kiedy wprowadza się pacjenta w stan śpiączki farmakologicznej? Jak wygląda wybudzanie ze śpiączki farmakologicznej?

Spis treści

1. Śpiączka farmakologiczna: cel
2. Śpiączka farmakologiczna: wykorzystywane leki
3. Śpiączka farmakologiczna: wskazania
4. Śpiączka farmakologiczna: co czuje pacjent?
5. Śpiączka farmakologiczna: możliwe powikłania
6. Śpiączka farmakologiczna: wybudzanie

Śpiączka farmakologiczna (ang. medically induced coma) jest celowym wprowadzeniem pacjenta w stan nieprzytomności, co przeprowadzane jest w warunkach oddziałów intensywnej terapii (OIT) przez lekarzy anestezjologów. Ogólnie słowo śpiączka kojarzy się pacjentom raczej skrajnie negatywnie – ze śpiączką będącą następstwem urazu głowy czy ze śpiączką cukrzycową. Ze śpiączką farmakologiczną jest jednak całkowicie inaczej - absolutnie nie jest ona stanem patologicznym, jest ona bowiem zaplanowanym elementem całego procesu leczenia i śpiączka farmakologiczna ma wspierać pacjenta w powrocie do zdrowia.

Śpiączka farmakologiczna wykorzystywana jest w medycynie od dziesięcioleci, w 2020 roku pacjenci zaczęli się nią jednak bardziej interesować z powodu pandemii koronawirusa i wywoływanej przez niego choroby, COVID-19. Drobnoustrój może bowiem prowadzić do bardzo poważnych zakażeń, których następstwem może być zapalenie płuc i niewydolność krążeniowo - oddechowa, skutkująca koniecznością wspomagania oddychania u chorego z wykorzystaniem respiratora – a to odbywa się u pacjentów wprowadzonych właśnie w stan śpiączki farmakologicznej.

Śpiączka farmakologiczna: cel

Celem śpiączki farmakologicznej - mówiąc obrazowo - jest doprowadzenie do tego, aby u pacjenta aktywność wykazywały tylko te elementy ośrodkowego układu nerwowego, których czynność jest niezbędna do przeżycia. W trakcie tego rodzaju śpiączki układ nerwowy przestaje odpowiadać na docierające do niego z zewnątrz bodźce. Efektem takiej sytuacji jest zmniejszenie zapotrzebowania mózgowia na tlen – dzięki takiemu zjawisku niwelowane jest ryzyko wystąpienia uszkodzeń tkanki nerwowej spowodowanych przez zmniejszone dostawy do niej tlenu.

Śpiączka farmakologiczna bywa stosowana u chorych, którym grozi obrzęk mózgu – w ich przypadku zmniejszenie dopływu krwi do mózgowia sprawia, że naczynia krwionośne obkurczają się i już samo to zjawisko może prowadzić do zmniejszenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Celem śpiączki farmakologicznej jest maksymalne ograniczenie procesów życiowych po to, by organizm chorego człowieka mógł regenerować się w szybszym tempie.

Śpiączka farmakologiczna: wykorzystywane leki

Wprowadzanie pacjenta w stan śpiączki farmakologicznej przypomina znieczulenie ogólne – stosowane w obu sytuacjach bywają takie same farmaceutyki, u tych jednak osób, które mają przebywać w śpiączce farmakologicznej, podawane są one przez zdecydowanie dłuższy czas.

U chorych będących w śpiączce farmakologicznej leki podawane są we wlewie ciągłym z wykorzystaniem pompy infuzyjnej i podstawowymi środkami są w tym przypadku anestetyki, takie jak np. propofol, tiopental czy pentobarbital.

Nie są to jednak jedyne wykorzystywane u osób w śpiączce farmakologicznej leki - ze względu na to, że większość chorych oddycha wtedy z wykorzystaniem respiratora, podawane są im również leki zwiotczające mięśnie szkieletowe. W przypadku zaś osób, które mogą doświadczać silnych dolegliwości bólowych - np. tych, które doświadczyły poważnego urazu – podczas śpiączki farmakologicznej podawane są im również leki przeciwbólowe.

Śpiączka farmakologiczna: wskazania

Śpiączka farmakologiczna znajduje zastosowanie u pacjentów, którzy są w bardzo ciężkim stanie. Wśród problemów, które bywają wskazaniami do wprowadzenia pacjenta w ten stan, wymienić można:

• rozlegle obrażenia wielonarządowe (będące skutkiem np. wypadku komunikacyjnego)
• znaczne, rozlegle oparzenia
• niewydolność krążeniowo-oddechową (która może wynikać z zawału serca, ciężkiego zapalenia płuc, obrzęku płuc lub z zatorowości płucnej)
• schorzenia przebiegające z wyjątkowo nasilonymi dolegliwościami bólowymi (takimi, których nie udaje się zniwelować z wykorzystaniem dostępnych leków przeciwbólowych)
• stany po przedawkowaniu różnych farmaceutyków
• ciężkie infekcje układu nerwowego (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych)
• długotrwały stan padaczkowy, niereagujący na powszechnie wykorzystywane w tym przypadku leki
• urazy mózgu
• wylew krwi do mózgu
• stan po przebyciu rozległych operacji

Śpiączka farmakologiczna: co czuje pacjent?

Teoretycznie pacjent w stanie śpiączki farmakologicznej nie powinien odczuwać niczego, natknąć się można jednak na opowieści dotyczące doświadczania dość nietypowych doznań podczas śpiączki. Część pacjentów, którzy byli w śpiączce farmakologicznej, wspomina, iż doświadczali oni rozbudowanych, bardzo realistycznych snów, w których nieprawdziwość trudno im było uwierzyć nawet przez długi czas już po wybudzeniu. Ogólnie jednak chorzy będący w stanie śpiączki farmakologicznej powinni być całkowicie nieświadomi i nie odczuwać żadnych bodźców, w tym również i bodźców bólowych.

Śpiączka farmakologiczna: możliwe powikłania

Śpiączka farmakologiczna przynosić może wiele korzyści, związane są z nią jednak pewne następstwa. Powikłania tej procedury nie są częste, jednym z możliwych jest znaczne obniżenie ciśnienia tętniczego krwi (hipotonia), której skutkiem może być niedokrwienie niektórych narządów organizmu.

Ze względu na zahamowanie odruchu kaszlowego, chorzy stają się bardziej podatni na wystąpienie zapalenia płuc, ponadto długotrwałe przebywanie w pozycji leżącej stwarza ryzyko wystąpienia odleżyn. Aby zapobiec takim następstwom śpiączki farmakologicznej, pacjenci podlegają ciągłemu monitorowaniu, dodatkowo mogą oni spoczywać na przeciwodleżynowych materacach oraz co jakiś czas może być nieco zmieniana pozycja ich ciała.

Śpiączka farmakologiczna: wybudzanie

Jak to już kilkukrotnie wspomniano, śpiączka farmakologiczna jest kontrolowana przez lekarzy - wtedy, gdy stan pacjenta ulegnie poprawie, może ona zostać przerwana. Różny bywa czas jej utrzymywania, jedni chorzy mają utrzymywaną śpiączkę wywołaną lekami przez kilka dni, inni przez kilka, a czasami nawet kilkanaście tygodni. Ogólnie uważa się, że maksymalny, bezpieczny czas trwania śpiączki farmakologicznej wynosi do 6 miesięcy.

Wtedy, gdy zapadnie decyzja o zaprzestaniu prowadzenia śpiączki farmakologicznej, choremu stopniowo zmniejszane są podawane mu dawki leków, aż w końcu dochodzi do zaprzestania ich stosowania, co po krótkim czasie skutkuje wybudzeniem się pacjenta.

Podstawową różnicą pomiędzy śpiączką patologiczną a farmakologiczną jest to, że w przypadku tej drugiej osoba wybudzona odzyskuje pełną świadomość, podobnie jak wtedy, gdyby wybudziła się ona ze snu.

To jednak, że pacjent zostaje wybudzony ze śpiączki farmakologicznej, niekoniecznie oznacza koniec leczenia i pełne wyzdrowienie. Dalsze postępowanie uzależnione jest od przyczyny zastosowania tej metody oraz od tego, jak długo pacjent był utrzymywany w śpiączce - u tych chorych, u których konieczna była długotrwała śpiączka farmakologiczna, do powrotu do pełnej sprawności niezbędna może być długotrwała rehabilitacja.