Porażenie nerwu twarzowego - przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja

Porażenie nerwu twarzowego stanowi jedno z najczęstszych porażeń nerwów czaszkowych. Przyczyny porażenia nerwu twarzowego (siódmego nerwu czaszkowego) są różne, podobnie jak objawy – u jednych pacjentów dochodzi tylko do opadnięcia kącika ust, u innych z kolei porażone są wszystkie mięśnie mimiczne twarzy. Sprawdź, jak rozpoznać porażenie nerwu twarzowego, na czym polega leczenie i rehabilitacja tego schorzenia.

Spis treści

1. Porażenie nerwu twarzowego: przyczyny
2. Porażenie nerwu twarzowego: rodzaje i objawy
3. Porażenie nerwu twarzowego: diagnostyka
4. Porażenie nerwu twarzowego: leczenie
5. Porażenie nerwu twarzowego: rokowanie

Porażenie nerwu twarzowego stanowi jedno z najczęstszych porażeń nerwów czaszkowych. Nerw twarzowy jest siódmym spośród dwunastu par nerwów czaszkowych. Struktura ta zawiera włókna czuciowe, włókna ruchowe oraz należące do układu autonomicznego włókna przywspółczulne. Z tego względu nerw twarzowy odpowiada m.in. za czucie smaku z przednich 2/3 powierzchni języka, zawiaduje czynnością mięśni mimicznych, a także bierze udział w kontrolowaniu wydzielania łez czy śliny.

Porażenie nerwu twarzowego: przyczyny

Porażenie nerwu twarzowego może być zarówno wrodzone, jak i nabyte. Możliwe przyczyny porażenia nerwu twarzowego to:

• zespół Moebiusa (związany również z porażeniem nerwu odwodzącego)
• poród przy pomocy kleszczy
• sarkoidoza
• udar mózgu (szczególnie postać udaru określana jako udar zatokowy)
• borelioza
• aktywna infekcja wirusem opryszczki
• półpasiec
• dystrofia miotoniczna
• urazy głowy (szczególnie te, w których dochodzi do uszkodzenia kości skroniowej)
• zespół Millarda-Gublera
• zapalenie ucha
• zespół Guillain-Barre
• zespół Ramsaya-Hunta
• cukrzyca
• stwardnienie rozsiane
• mononukleoza
• nowotwory ślinianki przyusznej
• nadczynność tarczycy
• ciąża
• niedobór witaminy A
• zatrucia (np. tlenkiem węgla lub glikolem etylenowym)
• nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (zwłaszcza te, które rozwijają się w sąsiedztwie jąder lub włókien nerwu twarzowego)
• nadużywanie alkoholu
• zespół Melkerssona-Rosenthala
• miastenia
• powikłania zabiegów pooperacyjnych przeprowadzanych w obrębie głowy (wtedy porażenie nerwu twarzowego określa się jako jatrogenne, taka komplikacja wystąpić może np. po usunięciu migdałków czy być następstwem resekcji guza nowotworowego)

Mimo wyjątkowo dużej ilości potencjalnych przyczyn, najczęściej podłoża porażenia nerwu twarzowego nie udaje się określić – rozpoznaje się wtedy idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego (porażenie Bella).

Porażenie nerwu twarzowego: rodzaje i objawy

Wyróżnia się dwa rodzaje porażeń nerwu twarzowego:

Porażenie nerwu twarzowego może być obustronne, jednakże jest to sytuacja rzadka – najczęściej obserwowane jest jednostronne porażenie tego nerwu.

• obwodowe: występuje wtedy, gdy defekt zlokalizowany jest w obrębie samych włókien nerwu twarzowego, objawy dotyczą całej jednej strony twarzy po stronie uszkodzenia nerwu
• ośrodkowe: związane jest ono z uszkodzeniem jądra nerwu twarzowego w mózgowiu, w jego przebiegu dolegliwości dotyczą przeciwnej co do uszkodzenia strony twarzy, a do tego porażenie dotyczy tylko mięśni dolnej połowy twarzy

W przebiegu porażenia nerwu twarzowego dochodzi przede wszystkim do dysfunkcji mięśni mimicznych twarzy. Pacjenci mogą nie być w stanie:

• zmarszczyć czoła
• wyszczerzyć zębów
• unieść brwi
• zagwizdać
• zamknąć oka (na skutek porażenia mięśni otaczających gałkę oczną, występować mogą problemy z zamknięciem oka)

Dochodzić może również do zaburzeń wydzielania łez i śliny, a oprócz tego pojawić się mogą zaburzenia czucia w obrębie twarzy, a także zaburzenia odczuwania smaku z przedniej powierzchni języka.

Porażenie nerwu twarzowego: diagnostyka

Przebieg procesu diagnostycznego w przypadku podejrzenia porażenia nerwu twarzowego jest różny w zależności od tego, jaka jest podejrzewana przyczyna schorzenia. Jak wspomniano już wcześniej, najczęstsze jest porażenie Bella, w którym nie udaje się ustalić jego przyczyny, jednakże taka diagnoza stawiana jest z wykluczenia – można rozpoznać ten stan dopiero wtedy, kiedy odrzuci się wszelkie inne potencjalne przyczyny porażenia nerwu twarzowego.

Podstawowe znaczenie w rozpoznawaniu schorzenia ma badania neurologiczne. Na jego podstawie można wysnuć podejrzenie dotyczące tego, czy porażenie jest ośrodkowe, czy obwodowe. Oprócz tego podczas tego badania ocenia się, czy u pacjenta doszło do porażeń innych nerwów czaszkowych, oraz czy istnieją u niego jeszcze jakieś inne ubytki neurologiczne. Dalsza diagnostyka uzależniona jest od tego, jaka jest możliwa przyczyna choroby. U pacjentów po urazie głowy lub tych, u których istnieje możliwość istnienia schorzeń rozrostowych, przeprowadzane mogą zostać badania obrazowe. Pomocne mogą być również badania laboratoryjne (np. krwi celem oznaczenia wykładników stanu zapalnego przy podejrzeniu infekcji) czy immunodiagnostyka (np. w przypadku podejrzeniu boreliozy). Czasami wykonywane są również badania elektrofizjologiczne, pozwalające ocenić stopień uszkodzenia nerwu twarzowego.

Porażenie nerwu twarzowego: leczenie

W przypadku najczęstszego porażenia nerwu twarzowego, czyli porażenia Bella, stosowane jest leczenie farmakologiczne – pacjentom podawane są glikokortykosteroidy. W innych sytuacjach terapia uzależniona jest od konkretnej przyczyny porażenia.

W sytuacji, kiedy nerw twarzowy został uszkodzony trwale (np. wskutek urazu czy w związku z komplikacjami leczenia chirurgicznego innych stanów), zastosowane może zostać leczenie zabiegowe. Zastosowanie znajdują zabiegi transpozycji nerwów (np. możliwe jest połączenie uszkodzonego nerwu z drugim, nieobjętym patologią nerwem twarzowym, czy też z innym nerwem czaszkowym, np. podjęzykowym), jak i przeszczepianie mięśni (dzięki temu pacjent może mieć możliwość wykonywania pewnych ruchów z zakresu twarzy przy pomocy tych właśnie innych mięśni).

Ze względu na ograniczoną zdolność zamykania oka, pacjentom z porażeniem nerwu twarzowego zaleca się szczególną dbałość o narząd wzroku. Nadmierne wysuszenie rogówki może bowiem prowadzić np. do zwiększonego ryzyka jej zakażenia. Do ochrony oka można polecić pacjentom stosowanie tzw. sztucznych łez, oprócz tego przed udaniem się na nocny wypoczynek mogą oni zakrywać oko przy pomocy specjalnych plastrów.

Porażenie nerwu twarzowego: rokowanie

Rokowanie pacjentów z porażeniem nerwu twarzowego uzależnione jest od przyczyny schorzenia. W większości przypadków objawy porażenia z czasem ustępują, jednakże dochodzi do tego w różnym czasie – u jednych pacjentów choroba ustępuje po kilku dniach, a u innych dopiero po kilku miesiącach. Niezależnie do przyczyny porażenia, pacjentom zalecana jest rehabilitacja. Podejmowanie ćwiczeń mięśni twarzy co prawda najczęściej nie przyspiesza procesu zdrowienia, jednakże zapobiega pojawianiu się utrwalonych przykurczów.

Nieco gorsze jest rokowanie pacjentów, u których doszło do całkowitego uszkodzenia nerwu twarzowego – w takich sytuacjach odzyskanie (choćby częściowej) czynności porażonych mięśni jest zazwyczaj niemożliwe bez przebycia leczenia zabiegowego.