Polak obudził się po 19 latach ze śpiączki, kobieta z ZEA po 27. „Nie ma przypadku beznadziejnego”

Z pozoru bez szans, zniknęli z codziennego życia na wiele lat — w milczeniu, bez kontaktu ze światem. A jednak wrócili. Historie osób, które po dekadach w stanie śpiączki lub minimalnej świadomości nagle odzyskują przytomność, poruszają do głębi i przypominają, że granica między świadomością a jej brakiem wcale nie musi być ostateczna. Co sprawia, że mózg, który przez lata milczał, nagle się „budzi”? Czy medycyna zna na to odpowiedź? Poznaj niezwykłe przypadki osób, które po długiej śpiączce budziły się do życia.

Czy można obudzić się ze śpiączki? 

Czym jest stan śpiączki, jej przebieg, przebudzenie? Czy osoba w śpiączce śni? Słyszy? Wie, gdzie jest? Wie, że w ogóle jest? To pytania frapują nie tylko tych, których bliscy są w stanie śpiączki.

Coma oddziałuje na wyobraźnię. Szczególnie frapuje, gdy słyszy się o spektakularnych wybudzeniach, nawet po latach.

Coma powoduje niepokój: wszyscy boimy się snu, który nie jest snem, snu, z którego nie można się obudzić. Widujemy w sieci zbiórki w intencji osób, które po wypadkach, urazach, próbach samobójczych, chorobach, zapadły w śpiączkę.

Bezwładne ciała, czasem otwarte, choć nieobecne oczy, gesty rąk z silną spastyką, wrażenie obecności, dźwięki. Gdzie kończy się śpiączka? Czy śpiączka zawsze oznacza to samo? Czym się różni śmierć mózgu od śpiączki?

18 kwietnia obchodzimy Światowy Dzień Pacjenta w Śpiączce. Z tej okazji przypominamy o spektakularnych przebudzeniach po długim czasie- i sprawdzamy, czy zawsze są szanse, aby osoba w śpiączce mogła się obudzić.

Polak, który najdłuższej był w śpiączce

Jan Grzebski z Działdowa obudził się kilka lat temu – w 2007 r. W śpiączce był od 1988 r., gdy uległ wypadkowi przy pracy na kolei. Stracił sprawność, przestał widzieć. Przez 19 lat nie mówił, nie siadał, nie jadł samodzielnie. I choć ta historia może brzmieć jak cudowne przebudzenie, później ujawniono, że z medycznego punktu widzenia Grzebski wcale w śpiączce nie był co najmniej od 1990 r.

Zdaniem lekarzy z Działdowa pacjent już w 1990 r. słyszał i rozumiał przekazywane treści. Sugeruje się, że była to głęboka afazja, w której nie mógł sam skomunikować się ze światem. Dr hab. Wojciech Hagner ze szpitala w Bydgoszczy wskazał w 2007 r., że pacjent znajdował się w stanie tzw. zespołu zamknięcia, inaczej określanego jako śpiączka typu alfa. To nie to samo, co śpiączka mózgowa.

Mimo to przebudzenie Grzebskiego po 19 latach uznano za spektakularne. Dzięki nowym ćwiczeniom i rehabilitacji Grzebski się obudził. Przeżył jeszcze półtora roku. Odszedł z powodu zawału, do którego mogło się przyczynić też wieloletnie leżenie, które wpływało na metabolizm, na układ krążenia.

Rehabilitant Wojciech Pstrągowski, dzięki któremu Grzebski się obudził, wspominał, że te ostatnie, świadome 1,5 roku, mężczyzna przeżył szczęśliwie u boku żony, która opiekowała się nim przez te wszystkie lata. Jak komentował Jan Grzebski w rozmowie z "Gazetą Działdowską":

– Wszystkiego pełno, o czym tylko człowiek pomyśli. I ludzie jakby bardziej kolorowi. Ja pamiętam jeszcze komunizm. Twarde czasy. A teraz dowiaduję się, że mamy rządy prawicowe. Wszystko inaczej.

Kobieta obudziła się ze śpiączki po 27 latach

Rekordowo długo w śpiączce była też Munira Abdulla. „Spała” przez 27 lat. Pochodziła z ZEA, ale w ostatnim czasie była hospitalizowana w Niemczech. W śpiączkę zapadła po wypadku komunikacyjnym, który miał miejsce w 1991 r. Potem przez 32 lata pozostawała w stanie wegetatywnym.

Rodzina się nie poddała. W londyńskiej klinice ustalono, że nadal czuje zewnętrzne bodźce, np. ból. Przy wsparciu finansowym m.in. ze strony księcia Abu Dhabi, pacjentkę przeniesiono do niemieckiej placówki, gdzie doszło do wybudzenia w 2018 r.

Dalsze losy pacjentki od tamtej pory pozostają nieznane, nie ma żadnych upublicznionych danych, czy nadal żyje. Wiadomo, że po przebudzeniu była w stanie mówić (np. kończyć rozpoczynane modlitwy) i rozumieć treści, ale potrzebowała rehabilitacji ruchowej, a uszkodzenia mózgu nie rokowały na powrót do pełnej sprawności.

Zapadł w śpiączkę mając 12 lat, dziś pracuje, ma żonę i syna

12-letni Martin Pistorius z RPA zapadł w śpiączkę wskutek zapalenia opon mózgowych. Po ok. trzech latach zaczął odbierać bodźce z zewnątrz, ale pozostawał uwięziony w swoim ciele i nie mógł tego zakomunikować otoczeniu. Po kolejnych kilku latach rehabilitantka zauważyła, że komunikuje się ruchami gałek ocznych, co skłoniło rodzinę do podejrzeń, że Martin jest świadomy.

Ustalono, że znajduje się w zespole zamknięcia, a nie w śpiączce. Z pomocą specjalnego komputera zaczął się komunikować. Później było tylko lepiej: pisał, czytał, skończył edukację. To historia godna filmu: napisał we współpracy z Megan Davies książkę „Ghost Boy” o swoim życiu w zamknięciu.

W 2009 r. ożenił się. Obecnie wraz z żoną mieszka w Wielkiej Brytanii. Mają 6-letniego syna. Martin Pistorius pracuje jako informatyk i choć nadal porusza się na wózku i porozumiewa przez komputer, odzyskał częściową władzę w rękach i może nieznacznie ruszać głową. Brał też udział w zawodach sportowych, ścigając się na wózku inwalidzkim.

10 produktów szkodliwych dla twojego mózgu

Zobacz galerię 10 zdjęć

Polski dziennikarz był w śpiączce

Mariusz Wachowicz, dziennikarz PAP, też był w stanie minimalnej świadomości po wypadku na rowerze. Pamiątką po tym czasie jest książka: „5 pór roku w kuchni. Smak na życie”. Dzięki wszczepieniu stymulatora pnia mózgu zaczął znowu nawiązywać kontakt ze światem.

Osoby, które najdłużej były w śpiączce

• Riaan Bolton (ur. 1980 w RPA) - uległ poważnemu urazowi mózgu w 2003 roku w wypadku samochodowym. Przebywał w śpiączce 3 lata, wybudził się w 2006 roku. Przełom nastąpił po tym, jak jego rodzina usłyszała o działaniu leku Zolpidem na innym pacjencie – Louisie Viljoenie.
• Louis Viljoen (ur. ok. 1970, RPA) - w 1994 roku doznał urazu mózgu po potrąceniu przez ciężarówkę i zapadł w stan wegetatywny. W 1999 roku doktor Wally Nel podał mu Zolpidem (znany także jako Ambien), po tym jak pielęgniarka powiedziała matce Viljoena, że mimowolne skurcze w jego lewej ręce doprowadziły do rozdrapania materaca — co mogło świadczyć o tym, że wewnętrznie odczuwa dyskomfort. W ciągu 25 minut od podania leku zaczął mówić, a do listopada 2006 roku jego stan poprawił się na tyle, że nie było już potrzeby kontynuowania terapii Zolpidemem. Od tego czasu lek był używany do wybudzania innych pacjentów w stanie śpiączki i na całym świecie odnotowano kilka podobnych przypadków, m.in. Riaana Boltona (wspomnianego powyżej).
• Gary Dockery (żył w latach 1954–1997, USA). Był policjantem. Został postrzelony w głowę w 1988 roku. Pozostawał w śpiączce ponad 7,5 roku. W 1996 roku przez dwa dni rozmawiał z rodziną – po czym ponownie stał się nieprzytomny. Zmarł niedługo potem, w 1997 roku.
• Donald Herbert (żył w latach 1961–2006, USA) Strażak, który doznał niedotlenienia mózgu po zawaleniu się płonącego budynku w 1995 roku. Obudził się po ponad 9 latach i rozmawiał z rodziną i przyjaciółmi. Wkrótce ponownie wszedł w stan ograniczonej świadomości. Zmarł w 2006 roku z powodu zapalenia płuc, mając 44 lata.
• Thomas Hill (ur. 1988) zapadł w śpiączkę w 2010 roku po próbie samobójczej. Przebywał w niej 12 lat. Wybudził się w 2022 roku.
• Leonard Lowe (ur. ok. 1920, USA) zapadł w katatoniczny stupor spowodowany zapaleniem mózgu typu lethargica. W 1969 roku doktor Oliver Sacks zdołał go wybudzić, podobnie jak kilku innych pacjentów z katatonią związaną z hiszpanką, stosując lek o nazwie lewodopa, znany też jako L-dopa. Po krótkim okresie pełnego powrotu do zdrowia, Lowe i wszyscy pozostali pacjenci ponownie zapadli w katatoniczny stupor, z okazjonalnymi, bardzo krótkimi okresami przebudzeń. Historia Lowe’a oraz pozostałych pacjentów stała się tematem książki „Przebudzenia” z 1973 roku oraz jej filmowej adaptacji z 1990 roku o tym samym tytule, gdzie poruszającą rolę Leonarda zagrał Robert De Niro. 
• Wanda Palmer (ok. 1970/71–2024, USA) Brutalnie pobita w czerwcu 2020 roku – została znaleziona w stanie bliskim śmierci. W 2022 roku obudziła się po 2 latach i zidentyfikowała swojego brata jako sprawcę. Brat został aresztowany i zmarł kilka dni później w areszcie.
• Annie Shapiro (1913–2003, Kanada) - po udarze w 1963 roku zapadła w śpiączkę na 29 lat.Obudziła się w 1992 roku. Jej historia stanowiła inspirację do telewizyjnego filmu Forever Love z 1998 roku.
• Terry Wallis (1964–2022, USA) - w 1984 roku uległ wypadkowi samochodowemu. Był przez około rok w śpiączce, a następnie przez 19 lat w stanie minimalnej świadomości. Z czasem jego stan się poprawił – był w stanie mówić i rozpoznawać rodzinę.

Czy zawsze można obudzić się ze śpiączki?

Neuropsycholog dr Andrzej Harasim w rozmowie z TVN komentował, że lekarze za często negatywnie rokują, odbierając rodzinie nadzieję. A śpiączka, jak widać na powyższych przykładach, to nie jest stan zero-jedynkowy.

- Nie ma przypadku beznadziejnego. Jeśli nie podejmiemy próby [rehabilitacji], to nie możemy nikomu odbierać tej szansy

– komentował dr Harasim, zwracając uwagę na fakt, że funcjonowanie mózgu to wciąż pewna zagadka. Kiedyś sądzono, że nie jest możliwa regeneracja. Dziś wiadomo, że chociaż pewne struktury mózgowia po uszkodzeniu nie podejmują już prawidłowej pracy, to zauważono, że niekiedy inne części mózgu przejmują funkcje tych uszkodzonych.

Ile osób zapada w śpiączkę? 

Co roku w śpiączkę zapada w Polsce nawet 300 osób. Każda osoba ma inną historię: wypadek, upadek, uraz, choroba, zatrzymanie akcji serca, podtopienie, podduszenie.

Neurorehabilitacja powinna zaczynać się jak najszybciej, zwłaszcza u tych osób, u których doszło do niedotlenienia. Wtedy cały mózg „obrywa” równo. Mózgi uszkodzone w wypadkach, mogą mieć przestrzenie mniej poszkodowane, które przejmują chociaż niektóre funkcje tych bardziej uszkodzonych rejonów.

Jeśli po roku w przypadku urazu i po 3-6 mies. w przypadku uszkodzeń nieurazowych nic się nie zmienia, mówi się o utrwalonym stanie wegetatywnym.

Stany podobne do śpiączki

Nie wszystkie tzw. śpiączki to stricte śpiączki, chociaż dla osób z boku mogą wyglądać podobnie. 

Stan wegetatywny 

Stan wegetatywny, to stan czuwania bez świadomości. Pacjent ma otwarte oczy, cykl snu i czuwania jest zachowany. Brak oznak świadomego kontaktu z otoczeniem. Może występować mimowolne poruszanie kończynami, odruchowe reakcje (np. mruganie, odwracanie głowy). Brak rozumienia mowy i brak celowych reakcji na polecenia.

Stan minimalnej świadomości

Stan minimalnej świadomości, czyli MCS, ang. Minimally Conscious State. Stan minimalnej świadomości to taki stan, w którym pacjent niekonsekwentnie wykazuje oznaki obecności świadomości – na przykład płacze lub śmieje się, śledzi wzrokiem poruszające się przedmioty, reaguje na proste polecenia słowne. Zauważalny może być częściowy, niestały powrót świadomości. Przejawy te są sporadyczne, ale powtarzalne. Mimo to, nawiązanie skutecznej komunikacji z pacjentem pozostaje niemożliwe.

Zespół zamknięcia 

Zespół zamknięcia (locked-in syndrome) - pełna świadomość, ale niemal całkowity paraliż ciała. Pacjent nie może mówić ani poruszać się, ale zwykle zachowane są ruchy oczu (szczególnie pionowe). Możliwa komunikacja za pomocą ruchów gałek ocznych lub mrugania. Najczęściej spowodowany uszkodzeniem pnia mózgu.

Mutyzm akinetyczny

Zespół niemego stanu (mutyzm akinetyczny), w którym pacjent nie może mówić ani się poruszać. Pacjent wygląda na przytomnego – otwarte oczy, czasem ruchy – ale nie inicjuje aktywności, nie mówi, nie reaguje. Spowodowany uszkodzeniem określonych obszarów mózgu (np. płatów czołowych). Pacjent wydaje się „obecny”, ale niezdolny do interakcji.

Katatonia

Katatonia to stan zahamowania psychoruchowego – pacjent może być nieruchomy, nie mówić, nie reagować. Może przypominać śpiączkę, ale często występuje przytomność. Katatonia może być związana z zaburzeniami psychicznymi (np. schizofrenią) lub neurologicznymi.

Stany wyłączenia świadomości związane z napadami padaczkowymi

Stany wyłączenia świadomości związane z napadami padaczkowymi (status epilepticus, stan padaczkowy utajony) mogą wyglądać jak śpiączka lub stan obniżonej świadomości. Pacjent jest nieprzytomny lub bardzo ograniczony świadomościowo, ale EEG wykazuje ciągłą aktywność padaczkową. Wymaga pilnej diagnostyki i leczenia.

Katarzyna Głuszak