Otępienie poudarowe (PSD): przyczyny. Czynniki ryzyka rozwoju otępienia po udarze mózgu

Otępienie poudarowe (PSD) jest coraz częściej diagnozowanym typem otępienia. PSD występuje już u co najmniej 1/3 chorych z udarem w czasie 1 roku od incydentu, a lekarze alarmują, że chorych będzie przybywać. Co to jest otępienie poudarowe? Jakie są jego przyczyny? Jakie są czynniki ryzyka rozwoju otępienia po udarze mózgu?

Otępienie poudarowe (PSD - post-stroke dementia) to każdy rodzaj otępienia rozwijający się po udarze mózgu, niezależnie od jego prawdopodobnej przyczyny.

Jak wynika z badań, otępienie poudarowe najczęściej pojawia się po kilku miesiącach od wystąpienia udaru. Występowanie PSD po 3 miesiącach od udaru niedokrwiennego wynosi od 6 do 31,8%, w zależności od badania. Z kolei ryzyko wystąpienia otępienia po roku od przebycia udaru ocenia się na 16,8-24% (różnice w wynikach to skutek zastosowania przez badaczy różnych kryteriów diagnostycznych). Ryzyko to pozostaje podwyższone jeszcze przez wiele lat od wystąpienia udaru.

Otępienie poudarowe - przyczyny

Przyczyną otępienia poudarowego, wbrew temu co może sugerować nazwa, nie jest udar mózgu. Udar jedynie większa ryzyko pojawienia się otępienia (z kolei otępienie jest czynnikiem ryzyka udaru). Jak wynika z badań, najczęstszą przyczyną otępienia poudarowego jest otępienie naczyniowe, z którym otępienie poudarowe jest często błędnie utożsamiane. Otępienie naczyniowe odgrywa znaczącą rolę w rozwoju PSD w następujących okolicznościach: gdy pacjent po udarze jest zbyt młody, żeby mieć chorobę Alzheimera, gdy demencja pojawiła się zaraz po udarze, a także wtedy, gdy funkcje poznawcze przed udarem były prawidłowe, a zostały zaburzone bezpośrednio po udarze. Otępienie poudarowe o etiologii naczyniowej jest najbardziej prawdopodobne, gdy ognisko, najczęściej niedokrwienne, obejmuje ośrodki "topograficznie strategiczne" dla funkcji poznawczych: wzgórze, korę wyspy, struktury mezialne płata skroniowego, podstawę płata czołowego półkuli dominującej i okolicę styku płatów: skroniowego, ciemieniowego i potylicznego

Drugą najczęstszą przyczyną otępienia poudarowego jest demencja zwyrodnieniowa, czyli choroba Alzheimera, którą obserwuje się u 19-61% pacjentów z PSD (w zależności od badania). Na  trzecim miejscu znajduje się demencja mieszana.

Otępienie poudarowe - czynniki ryzyka rozwoju otępienia po udarze mózgu

Z badań naukowców jednoznacznie wynika, że najważniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia otępienia u osób po udarze mózgu jest wiek. Znaczenie ma również wielkość ogniska niedokrwienia, istniejące wcześniej choroby substancji białej mózgu, niskie ciśnienie krwi w naczyniach mózgowych oraz atrofia płata skroniowego (wiązana zwykle z AD). Dodatnio skorelowana z ryzykiem otępienia jest również obecność i nasilenie objawów poznawczych po udarze. Co zaskakujące, mniejsze znaczenie ma wielkość obszaru zniszczonej podczas udaru tkanki oraz lokalizacja zniszczenia. Rola innych czynników nie jest jednoznaczna:

• czynniki demograficzne: starszy wiek, niższy poziom wykształcenia, zależność od osób drugich
• naczyniowe czynniki  ryzyka: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zawał serca, zaburzenia rytmu serca, niewydolność krążenia, udar mózgu w wywiadzie
• dane z neuroobrazowania: tzw. nieme udary, czyli bezobjawowe, zanik mózgu, zanik przyśrodkowej części płata skroniowego, zmiany w istocie białej mózgu, wielkość ogniska udarowego, liczba i lokalizacja starych ognisk niedokrwiennych
• dane związane z udarem: większy deficyt neurologiczny przy przyjęciu do szpitala, gorszy przebieg udaru, nawrót udaru, nadnamiotowa lokalizacja udaru, udar lewej półkuli mózgu, udar w obrębie przedniego i tylnego kręgu unaczynienia, rozległy udar w zakresie unaczynienia tętnicy środkowej mózgu, udary strategiczne, uszkodzenia wieloogniskowe, udar w zakresie płata czołowego, dysfazja
• inne: obniżenie sprawności intelektualnej nie spełniające kryterium rozpoznania otępienia przed udarem, napady padaczkowe, sepsa, wcześniejsza obecność nefropatii

Opracowano na  podstawie:

Klimkowicz-Morawiec A., Szczudlik A., Otępienie poudarowe, [w:] Choroby otępienne. Teoria i praktyka, pod. red. Leszek J., Wrocław 2011

Kolan M., Zaburzenia funkcji poznawczych a choroby niedokrwienne mózgu, Sympozjum: Neurokogniwistyka w patologii i zdrowiu, 2009-2011, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecininie

Leys D., Hénon H., Mackowiak-Cordoliani M, Pasquier F., Poststroke dementia, "The Lancet Neurology" 2005, nr 4

Monika Majewska