Obwodowy układ nerwowy: budowa i rola

Obwodowy układ nerwowy zasadniczo stanowi część podległą ośrodkowemu układowi nerwowemu, nie oznacza to jednak, że jego czynność jest nieistotna. Podstawowymi elementami obwodowego układu nerwowego są nerwy czaszkowe oraz nerwy rdzeniowe, które to odpowiadają za przesyłanie impulsów z i do swoistego "centrum dowodzenia", którym to jest właśnie ośrodkowy układ nerwowy. Jakie dokładnie funkcje pełni obwodowy układ nerwowy i jakie choroby mogą go dotykać?

Spis treści

1. Obwodowy układ nerwowy: struktura
2. Obwodowy układ nerwowy: funkcje
3. Obwodowy układ nerwowy: rodzaje receptorów
4. Obwodowy układ nerwowy: choroby

Obwodowy układ nerwowy wraz z ośrodkowym układem nerwowym tworzą układ nerwowy. O ile do ośrodkowego układu nerwowego należą mózgowie oraz rdzeń kręgowych, to wydostające się z tych struktur nerwy i pozostałe, inne elementy, należą do obwodowego układu nerwowego.

Obwodowy układ nerwowy: struktura

W obrębie obwodowego układu nerwowego wyróżnia się przede wszystkim dwa elementy, są nimi nerwy czaszkowe oraz nerwy rdzeniowe. Nerwów czaszkowych wyróżnia się dwanaście par, zwoje tychże nerwów (czyli ciała komórek nerwowych, z których włókna nerwowe – aksony – wysyłane są do dalszych rejonów organizmu) znajdują się w obrębie różnych części mózgowia, większość z nich ulokowana jest jednak w pniu mózgu. Wśród dwunastu nerwów czaszkowych wyróżniane są:

• nerw węchowy (I)
• nerw wzrokowy (II)
• nerw okoruchowy (III)
• nerw bloczkowy (IV)
• nerw trójdzielny (V)
• nerw odwodzący (VI)
• nerw twarzowy (VII)
• nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII)
• nerw językowo-gardłowy (IX)
• nerw błędny (X)
• nerw dodatkowy (XI)
• nerw podjęzykowy (XII)

Większość nerwów czaszkowych zaopatruje obszar głowy oraz szyi, wyjątek dotyczy tutaj jednak nerwu błędnego, którego odgałęzienia unerwiają nawet narządy znajdujące się w obrębie jamy brzusznej.

Obok nerwów czaszkowych do obwodowego układu nerwowego zaliczane są również nerwy rdzeniowe. Jak wskazuje na to już sama nazwa, tego rodzaju nerwy wywodzą się z rdzenia kręgowego i jest ich w ludzkim organizmie aż 31 par. Wśród nerwów rdzeniowych wyróżniane są:

• 8 par nerwów szyjnych (C1-C8)
• 5 par nerwów lędźwiowych (L1-L5)
• 5 par nerwów krzyżowych (S1-S5)
• 1 para nerwów guzicznych (Co1)

Jak widać rozkład nerwów rdzeniowych jest dość skomplikowany, co więcej – ta część obwodowego układu nerwowego ma jeszcze bardziej złożoną strukturę. Nerwy rdzeniowe pochodzące z poszczególnych segmentów rdzenia kręgowego (poza tymi, które wywodzą się z odcinka piersiowego) tworzą sploty nerwowe, w których to połączeniu ulegają gałęzie nerwowe wywodzące się z odrębnych obszarów rdzenia. Do takich tworów należy splot szyjny, który utworzony jest z gałęzi nerwów rdzeniowych C1-C4, i z którego wywodzą się takie nerwy, jak np. nerw przeponowy, nerw uszny wielki, nerw potyliczny mniejszy czy nerw poprzeczny szyi.

Innym splotem nerwowym, prawdopodobnie bardziej znanym od omówionego powyżej, jest splot ramienny. Strukturę tę tworzą włókna nerwów C5-Th1 i wywodzi się z niej wiele różnych nerwów, takich jak nerw pośrodkowy, nerw łokciowy i nerw skórno-mięśniowy, a także nerwy promieniowy, pachowy czy grzbietowy łopatki.

Kolejnym ważnym splotem, stanowiącym część obwodowego układu nerwowego, jest splot lędźwiowo-krzyżowy, powstający z gałęzi nerwów rdzeniowych Th12-S5. Od tej części obwodowego układu nerwowego wywodzą się takie nerwy, jak nerw kulszowy, udowy i zasłonowy, a także nerw sromowy oraz nerw pośladkowe mniejszy i większy.

Obwodowy układ nerwowy: funkcje

Najistotniejszą funkcją obwodowego układu nerwowego jest przekazywanie bodźców pomiędzy ośrodkowym układem nerwowym a strukturami nerwowymi znajdującymi się na obwodzie organizmu. Najogólniej w obwodowym układzie nerwowym wyróżnić można dwa rodzaje włókien nerwowych. Włókna aferentne (dośrodkowe, czuciowe) odpowiadają za przesyłanie do OUN impulsów nerwowych z różnorodnych receptorów rozsianych po całym ludzkim ciele. Odwrotną od nich rolę odgrywają natomiast włókna eferentne (odśrodkowe, ruchowe), które to zajmują się przesyłaniem impulsów z OUN do struktur wykonawczych (np. do mięśni, które właśnie mają wykonać jakiś ruch).

Włókna obwodowego układu nerwowego podzielić można nie tylko ze względu na kierunek, w którym to płyną w nich bodźce nerwowe (z czy do OUN), ale i biorąc pod uwagę to, jaką to informację dane włókna przesyłają. W obwodowym układzie nerwowym można bowiem wyróżnić jego część należącą do układu autonomicznego, jak i część zaliczaną do somatycznego układu nerwowego. Pierwsze z wymienionych – czyli włókna układu autonomicznego – odpowiadają za kontrolę zjawisk niezależnych od naszej woli, takich jak np. przepływ krwi w przewodzie pokarmowym czy czynność serca. Somatyczny układ nerwowy z kolei kontroluje te czynności, które to wykonujemy świadomie, czyli np. sięganie po kubek z kawą czy przewracanie stron czytanej przez nas w danej chwili książki.Powyżej wspominano o tym, że włókna aferentne, należące do obwodowego układu nerwowego, przesyłają odbierane przez siebie informacje do struktur OUN. Odbiór takich informacji odbywa się dzięki różnorodnym receptorom, o których warto powiedzieć trochę więcej z tego względu, iż wyróżnia się ich w obwodowym układzie nerwowym stosunkowo dużo.

Obwodowy układ nerwowy: rodzaje receptorów

Receptory obwodowego układu nerwowego podzielić można biorąc pod uwagę kilka różnych właściwości tych struktur. Najistotniejsze wydaje się rozróżnianie tychże receptorów ze względu na odbierane przez nie rodzaje bodźców oraz ich lokalizację.

W pierwszym z wymienionych przypadków wymienić można mechanoreceptory (wrażliwe na ucisk, wibrację i dotyk), termoreceptory (odpowiadające za odbiór wrażeń termicznych), fotoreceptory (czułe na bodźce świetlne), a także chemoreceptory (odbierające bodźce chemiczne i odpowiedzialne za odczuwanie przez nas np. zapachu oraz smaku) i nocyceptory (które wrażliwe są na bodźce bólowe).Jeżeli zaś chodzi o podział receptorów obwodowego układu nerwowego względem ich lokalizacji, to wyróżniane są w nim eksteroreceptory (znajdujące się na powierzchni ciała i odpowiadające za odczuwanie m.in. bólu, temperatury i dotyku) oraz interoreceptory (obecne np. w narządach wewnętrznych i w naczyniach krwionośnych, gdzie odpowiadają za odbieranie np. impulsów termicznych czy chemicznych).

Obwodowy układ nerwowy: choroby

Zasadniczo obwodowy układ nerwowy można uznać za tę część układu nerwowego, która jest bardziej podatna na występowanie różnych schorzeń – w końcu należące do ośrodkowego układu nerwowego mózgowie chronione jest przez kości czaszki, rdzeń kręgowy osłaniany jest z kolei przez kręgosłup. Struktury należące do obwodowego układu nerwowego takowych osłon ogólnie nie mają i przez to są one zdecydowanie bardziej narażone na różnego rodzaju uszkodzenia.

Nerwy należące do obwodowego układu nerwowego mogą ulegać uszkodzeniom np. na skutek jakichś urazów – w sytuacji, kiedy dojdzie u pacjenta do uszkodzenia jednego, pojedynczego nerwu, mówi się wtedy o mononeuropatii. Przebycie jakiegoś wypadku nie jest jedynym stanem, który może prowadzić do uszkodzenia nerwów – przyczyną takiego problemu może być również i rozrastanie się mas jakiegoś nowotworu w pobliżu nerwu i związana z tym destrukcja tkanki nerwowej.

Do pojawiania się specyficznych dolegliwości u pacjentów prowadzić mogą jednostki, w których to dochodzi do ucisku poszczególnych włókien nerwowych. Do tego typu chorób obwodowego układu nerwowego zaliczane są m.in. zespół cieśni nadgarstka oraz zespół kanału Guyona.

Uszkodzenie struktur należących do obwodowego układu nerwowego występować może również i na skutek różnych schorzeń ogólnoustrojowych. Klasycznym przykładem jednostki, która może doprowadzać do takiego problemu, jest cukrzyca (w której spotykana jest neuropatia cukrzycowa). Innymi schorzeniami, które mogą prowadzić do zaburzeń czynności obwodowego układu nerwowego, są np. amyloidoza oraz sarkoidoza. U ludzi dochodzić może również do uszkodzeń nerwów związanych z toksycznym działaniem na układ nerwowy różnych substancji – jako typowy przykład środka, który jest zażywany przez ludzi i który może uszkadzać nerwy, podać można alkohol (jego przewlekłe nadużywanie doprowadza w końcu do neuropatii alkoholowej).