Nerw twarzowy, czyli VII nerw czaszkowy: funkcje

Nerw twarzowy jest siódmym nerwem czaszkowym. To on unerwia mięśnie mimiczne twarzy i odpowiada za odbiór doznań smakowych z przednich 2/3 języka. Prowadzi włókna przywspółczulne, odpowiadające za kontrolowanie wydzielania śliny. Objawy uszkodzenia nerwu twarzowego są więc raczej dość dotkliwe - jakie jednak dokładnie problemy mogą pojawiać się u osób, u których dojdzie do wystąpienia jakiejś patologii dotyczącej VII nerwu czaszkowego?

Spis treści

1. Nerw twarzowy: źródła włókien i położenie
2. Nerw twarzowy: gałęzie
3. Nerw twarzowy: funkcje
4. Nerw twarzowy: badanie
5. Nerw twarzowy: choroby
6. Nerw twarzowy: objawy uszkodzenia

Nerw twarzowy (ang. facial nerve, łac. nervus facialis) jest siódmym nerwem czaszkowym. Prowadzi on bardzo różne rodzaje włókien, bo zarówno włókna ruchowe (które dominują w jego składzie), jak i włókna czuciowe oraz włókna należące do autonomicznego układu nerwowego (mówiąc dokładniej, w obrębie nerwu twarzowego znajdują się nerwy przywspółczulne). To właśnie ze względu na to, że siódmy nerw czaszkowy w swoim składzie ma tak różne rodzaje włókien, struktura ta pełni wyjątkowo dużo różnych, ważnych funkcji w organizmie człowieka.

Nerw twarzowy: źródła włókien i położenie

Za początek nerwu twarzowego można uznać jądra, w których znajdują się ciała komórek nerwowych (neuronów), od których wywodzą się później znajdujące się w obrębie tego nerwu włókna. W przypadku włókien czuciowych mają one swoje źródło w zwoju kolanka, z którego kierują się one do jądra pasma samotnego oraz jądra pasma rdzeniowego.

Włókna ruchowe, wchodzące w skład nerwu twarzowego, swój początek mają w jądrze ruchowym nerwu twarzowego.

Jeżeli zaś chodzi o włókna przywspółczulne, to te, które biegną w obrębie nerwu twarzowego, wywodzą się z jądra ślinowego górnego.

Nerw twarzowy opuszcza mózgowie w kącie mostowo-móżdżkowym. Kieruje się on ku otworowi słuchowemu wewnętrznemu, aż w końcu dociera do przewodu słuchowego wewnętrznego.

Dalej nerw twarzowy biegnie w obrębie kanału nerwu twarzowego (znajdującego się w strukturach kości skroniowej), gdzie zlokalizowany jest zwój kolanka, następnie nerw ten przebiega w ścianie jamy bębenkowej, aż w końcu opuszcza on ostatecznie czaszkę poprzez otwór rylcowo-sutkowy.

Nerw twarzowy: gałęzie

Nerw twarzowy - zarówno w odcinku wewnątrz-, jak i zewnątrzczaszkowym - oddaje bardzo liczne gałęzie. Są nimi:

• nerw skalisty większy (odchodzący od kolanka nerwu twarzowego)
• nerw strzemiączkowy
• struna bębenkowa (w której znajdują się zarówno włókna czuciowe, jak i przywspółczulne)
• nerw uszny tylny (posiadający dwie gałęzie – uszną oraz potyliczną)

Istotną strukturą, która również wywodzi się od nerwu twarzowego, jest splot przyuszniczy. Zlokalizowany on jest w okolicy ślinianki przyusznej i oddaje on liczne gałęzie, które unerwiają rozmaite mięśnie w obrębie głowy - są nimi gałęzie skroniowe, jarzmowe, policzkowe oraz gałąź brzeżna żuchwy i gałąź szyi.

Nerw twarzowy: funkcje

Patrząc na to, jak wiele gałęzi oddaje nerw twarzowy, raczej nietrudno się domyślić, że struktura ta pełni dużo ważnych funkcji.

Przede wszystkim unerwia on liczne mięśnie zlokalizowane w obrębie głowy oraz szyi - nerw twarzowy zaopatruje ruchowo mięśnie mimiczne twarzy (m.in. mięśnie czoła, mięsień marszczący brwi i mięsień okrężny oka), ale i będący najmniejszym mięśniem w organizmie człowieka mięsień strzemiączkowy oraz mięśnie okolicy małżowiny usznej, mięsień bródkowy i mięsień szeroki szyi.

Jak już jednak wyżej wspominano, nerw twarzowy prowadzi nie tylko ruchowe, ale i inne jeszcze rodzaje włókien nerwowych.

W jego skład wchodzą w końcu włókna czuciowe - tutaj funkcja nerwu twarzowego okazuje się bardzo istotna, bowiem odpowiada on za odbiór doznań smakowych z 2/3 przednich języka (mówiąc dokładniej, odpowiedzialna za to jest jedna z gałęzi tego nerwu, którą jest struna bębenkowa).

W skład nerwu twarzowego wchodzą również i włókna przywspółczulne.

Te, które znajdują się w obrębie nerwu skalistego większego, docierają ostatecznie do zwoju skrzydłowo-podniebiennego i unerwiają one gruczoły śluzowe jamy ustnej, gardła i jamy nosowej, a także gruczoły łzowe.

Wspominana tutaj już kilkukrotnie struna bębenkowa także prowadzi włókna układu autonomicznego, które docierają natomiast do zwoju podżuchwowego i potem unerwiają one ślinianki podżuchwowe i podjęzykowe. 

Nerw twarzowy: badanie

Badanie nerwu twarzowego w niejednym pacjencie wzbudza… śmiech. Otóż wtedy, gdy podczas badania neurologicznego oceniana jest czynność tego nerwu, pacjent proszony jest o wykonywanie takich czynności, jak m.in.:

• wyszczerzenie zębów
• zmarszczenie czoła
• wydęcie ust
• zamknięcie oczu
• wydęcie policzków

Wszystkie te czynności powinny być możliwe do wykonania swobodnie, ponadto wykonywane przez pacjenta ruchy - w prawidłowych warunkach - powinny być symetryczne.

W opisany wyżej sposób oceniana jest czynność wchodzących w skład nerwu twarzowego włókien ruchowych.

Aby sprawdzić, czy funkcje czuciowe tej struktury również są zachowane, badani pytani są o możliwość odczuwania smaku w obrębie przedniej części języka.

Badanie czynności nerwu twarzowego obejmuje również ocenę odruchu rogówkowego.

Tutaj jednak trzeba podkreślić, że przeprowadza się wtedy jednocześnie ocenę czynności również i nerwu trójdzielnego. Piąty nerw czaszkowy stanowi bowiem dośrodkowe ramię tego odruchu, siódmy nerw czaszkowy jest natomiast ramieniem odśrodkowym (mówiąc prościej, włókna nerwu trójdzielnego odpowiadają za to, że do mózgowia przekazywany jest sygnał, że rogówka oka została dotknięta, nerw twarzowy odpowiada natomiast za to, że po takiej stymulacji dochodzi do odruchowego przykurczu obu powiek).

Nerw twarzowy: choroby

Do dysfunkcji nerwu twarzowego doprowadzać może wiele różnych patologii.

Zdarza się bowiem tak, że jądra, z których wywodzą się jego włókna, zostaną uszkodzone w związku z przebyciem przez pacjenta udaru mózgu.

Dochodzić do zaburzeń czynności nerwu twarzowego może również wtedy, kiedy wystąpią u pacjenta jakieś procesy patologiczne toczące się w sąsiedztwie jego włókien, takie jak np. zapalenie ucha środkowego czy guz nowotworowy.

Do dysfunkcji wchodzących w skład nerwu twarzowego włókien nerwowych prowadzić mogą także patologie dotyczące ślinianki przyusznej (np. jej zapalenie czy guzy), jak i stany zapalne dotyczące samego nerwu (np. wywołane przez wirusa opryszczki).

Zdarza się, że porażenie nerwu twarzowego pojawia się u pacjenta bez żadnej uchwytnej przyczyny - w takim przypadku określa się je jako porażenie Bella.

Nerw twarzowy: objawy uszkodzenia

Objawy uszkodzenia nerwu twarzowego bywają różne - zależne są one zarówno od tego, na jakim poziomie wystąpi jego uszkodzenie, jak i od tego, które dokładnie gałęzie nerwu zostaną uszkodzone.

Wtedy, gdy defekt pojawi się w obrębie włókien położonych wewnątrzczaszkowo, dochodzi do porażenia lub znacznego osłabienia zaopatrywanych przez nerw mięśni. Oprócz tego pojawiać się wtedy może również:

• zmniejszenie wydzielania śliny
• utrata czucia smaku z przedniej części języka
• nadwrażliwość na dźwięki (przy uszkodzeniu nerwu strzemiączkowego)
• zmniejszone wydzielanie łez

Wtedy zaś, gdy uszkodzenie dotyczący położonych zewnątrzczaszkowo gałęzi nerwu twarzowego, u chorych pojawiają się jedynie osłabienie lub paraliż unerwionych przez nerw twarzowy mięśni.