Mózg. Budowa mózgu

Mózg to najważniejszy z ludzkich organów. Mózgowie człowieka pełni wiele skomplikowanych funkcji, dlatego nie budzi fakt, jak złożona jest budowa mózgowia. Zasadniczo wyróżnia się trzy części mózgowia: mózg właściwy, międzymózgowie oraz pień mózgu – każda z nich różni się budową, ale też pełnioną funkcją.

Mózg, a właściwie, używając bardziej poprawnej terminologii – mózgowie, jest jednym z najważniejszych i posiadających najbardziej skomplikowaną budowę ludzkich narządów. W języku łacińskim określane jest ono jako "encephalon", słowo to wywodzi się od greckich słów en, które oznacza "w" lub "wewnątrz", oraz od kephalos tłumaczonego jako "głowa". Mózgowie wraz z rdzeniem kręgowym wspólnie tworzą ośrodkowy układ nerwowy. To właśnie w strukturach mózgowia kontrolowany jest przebieg różnorodnych procesów życiowych, takich jak chociażby oddychanie czy czynność serca. Zanim wykonamy jakąś czynność, w mózgowiu aktywowanych jest wiele rozmaitych ośrodków – wszystko to dzieje się po to, aby ciało we właściwy sposób wykonało zaplanowaną aktywność.Masa i objętość mózgu. Mózgi poszczególnych ludzi mogą różnić się pod względem takich parametrów, jak masa czy objętość. Ogólnie jednak szacuje się, że średnia masa ludzkiego mózgu sięga od 1200 do 1400 gramów, jego średnia objętość jest natomiast różna w zależności od płci – żeński mózg osiąga zwykle około 1100 centymetrów sześciennych, objętość tego narządu u mężczyzn wynosi zazwyczaj około 1250 centymetrów sześciennych.

Mózgowie nie ma jednak takiej masy z chwilą przyjścia człowieka na świat – u niemowlęcia średnia masa mózgu wynosi około 300 g, w związku z tym doskonale widać, że rozwój mózgu zachodzi nie tylko w okresie prenatalnym, ale i już po narodzinach człowieka.Teoretycznie wydawać by się mogło, że im większy mózg posiada człowiek, tym większa jest jego inteligencja. Zdania na ten temat są co prawda podzielone, jednak przeważają opinie dotyczące tego, że pomiędzy masą czy objętością mózgu a inteligencją tak naprawdę nie istnieje żaden związek. Ogólnie wyróżnia się cztery główne części mózgowia:

• mózg,
• międzymózgowie,
• pień mózgu,
• móżdżek.

Każda z nich cechuje się odmienną budową, ale i odmiennymi funkcjami.

Spis treści

1. Budowa mózgowia: mózg
2. Budowa mózgowia: międzymózgowie
3. Budowa mózgowia: pień mózgu
4. Budowa mózgowia: móżdżek
5. Budowa mózgowia: układ limbiczny
6. Budowa mózgowia: osłony mózgowia
7. Budowa mózgowia: unaczynienia tętnicze i żylne
8. Budowa mózgowia: układ komorowy
9. Budowa mózgowia: elementy komórkowe

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Budowa mózgowia: mózg

W terminologii medycznej jako mózg (cerebrum) określa się największą część całego mózgowia, którą stanowią dwie półkule mózgowe. Oddzielone są one od siebie szczeliną podłużną, nie oznacza to jednak, że półkule mózgowe pozostają bez kontaktu ze sobą – połączenie pomiędzy nimi zapewniają włókna nerwowe zlokalizowane w spoidle wielkim (zwanym również ciałem modzelowatym).

Teoretycznie, na pierwszy rzut oka, półkule mózgowe są zbudowane symetrycznie, jednakże funkcjonalnie u ludzi typowo dominuje jedna z półkul mózgu.Zewnętrzną część półkul mózgu stanowi kora mózgu zbudowana z istoty szarej, w której zlokalizowane są ciała komórek nerwowych (neuronów). Pod istotą szarą zlokalizowana jest z kolei istota biała, składająca się z włókien (aksonów) komórek nerwowych.

Powierzchnia mózgu jest silnie pofałdowana, dzięki czemu na tej samej powierzchni możliwe jest istnienie znacznie większej ilości komórek nerwowych niż w sytuacji, gdyby ta część mózgowia była całkowicie gładka.W obrębie półkul mózgu wyróżnia się zakręty oraz szczeliny. Obie półkule mózgu można podzielić również na płaty. Kierując się od przodu ku tyłowi, wymienia się następujące płaty mózgu:

• czołowy
• ciemieniowy
• skroniowy
• potyliczny
• brzeżny (znany także jako limbiczny)

W każdym z płatów mózgu znajdują się ośrodki odpowiadające za inne czynności ośrodkowego układu nerwowego. W płacie czołowym istnieją m.in. struktury odpowiedzialne za czynności ruchowe, ale i takie, które związane są z odczuwaniem emocji. Płat ciemieniowy to przede wszystkim część mózgu, do której docierają z całego ciała rozmaite bodźce czuciowe i następnie są w niej analizowane.

Funkcją płata skroniowego jest analiza bodźców słuchowych, ale i węchowych. Płat potyliczny znany jest z kolei z tego, że w jego obrębie odbywa się analiza bodźców pochodzących z narządu wzroku.

Czytaj też: Jak dotlenić mózg? Dieta na dotlenienie mózgu

Budowa mózgowia: międzymózgowie

Międzymózgowie (diencephalon) jest częścią mózgowia, która znajduje się pod półkulami mózgu. W jego skład wchodzą:

• wzgórze
• podwzgórze
• część nerwowa przysadki mózgowej
• szyszynka

Wzgórze jest ośrodkiem, do którego docierają rozmaite impulsy nerwowe przed tym, zanim dotrą one do kory mózgu. Podwzgórze jest narządem bardzo istotnym dla czynności układu hormonalnego (wydziela ono szereg licznych hormonów, kontrolujących m.in. czynność przysadki mózgowej), oprócz tego ta część mózgowia kontroluje temperaturę ciała i jest zaangażowana w zjawiska związane z odżywianiem czy rozrodem.

Część nerwowa przysadki mózgowej stanowi magazyn hormonów, które są produkowane przez podwzgórze: oksytocyny i wazopresyny. Szyszynka natomiast pełni funkcję m.in. regulatora rytmu dobowego człowieka – narząd ten wydziela bowiem melatoninę.

W przypadku międzymózgowia warto nadmienić, że ta część mózgowia przez różnych autorów bywa traktowana odmiennie. Część specjalistów wyróżnia ją jako samodzielny element mózgowia, inni z kolei zaliczają międzymózgowie do innej złożonej części mózgowia, którą stanowi pień mózgu.

Budowa mózgowia: pień mózgu

W obrębie pnia mózgu (truncus cerebri) typowo wyróżnia się trzy elementy:

• śródmózgowie (mesencephalon),
• most (pons),
• rdzeń przedłużony (medulla oblongata).

Pień mózgu stanowi strukturę, która przede wszystkim zawiaduje podstawowymi czynnościami życiowymi: to właśnie tutaj znajdują się ośrodki kontrolujące oddychanie, czynność serca czy ciśnienie tętnicze krwi.

W obrębie pnia mózgu znajduje się również twór siatkowaty (związany z utrzymaniem stanu świadomości), a także jądra poszczególnych nerwów czaszkowych. Pień mózgu, a w zasadzie jego najdalej położona część, czyli rdzeń przedłużony, przechodzi później w rozciągający się w kanale kręgowym rdzeń kręgowy.

Budowa mózgowia: móżdżek

Móżdżek (cerebellum) jest drugą co do wielkości częścią całego mózgowia. Podobnie jak w przypadku mózgu, w móżdżku wyróżnia się dwie półkule, które są ze sobą połączone robakiem móżdżku. W każdej z półkul móżdżku wyróżnia się trzy płaty: przedni, kłaczkowo-grudkowy oraz tylny.Funkcją móżdżku jest kontrolowanie czynności ruchowych organizmu. To właśnie móżdżek jest odpowiedzialny za płynność oraz precyzję ruchów. Oprócz tego ta część mózgowia związana jest z zachowaniem równowagi, a także z utrzymywaniem prawidłowego napięcia mięśni.

Budowa mózgowia: układ limbiczny

Układ limbiczny zasadniczo nie jest wymieniany jako jedna z anatomicznych części mózgowia. W jego skład wchodzą elementy ośrodkowego układu nerwowego należące do różnych części mózgowia, są nimi m.in.:

• ciała suteczkowate,
• ciało migdałowate,
• hipokamp,
• wzgórze,
• ciało modzelowate.

O układzie limbicznym warto jednak wspomnieć z tego względu, że jest on traktowany jako ośrodek związany z takimi procesami, jak emocje, zapamiętywanie czy motywacja, a oprócz tego ma on związek z czynnością autonomicznego układu nerwowego.

Budowa mózgowia: osłony mózgowia

Mózgowie jest narządem niezbędnym do funkcjonowania ludzkiego organizmu, nie budzi więc zapewne zdziwienia, że narząd ten jest wyjątkowo dobrze chroniony. Od środowiska zewnętrznego mózgowie chronione jest dzięki czaszce, pod kośćmi znajdują się jednak dodatkowe osłony mózgowia. Są nimi opony mózgowia – wyróżnia się trzy ich rodzaje. Najbardziej zewnętrzną i przylegającą do czaszki jest opona twarda.

Pod nią znajduje się opona pajęcza (tzw. pajęczynówka), najniżej zaś – przylegając bezpośrednio do mózgowia – położona jest opona miękka. Pomiędzy oponą pajęczą a oponą miękką rozciąga się przestrzeń podpajęczynówkowa, w której znajduje się – również ochraniający mózgowie – płyn mózgowo-rdzeniowy.

Czytaj też: Jak mózg rejestruje wspomnienia podczas snu? Fascynujące badanie

Budowa mózgowia: unaczynienia tętnicze i żylne

Krew tętnicza, bogata w tlen, do mózgowia dociera za pośrednictwem tętnic szyjnych wewnętrznych oraz tętnic kręgowych. Odgałęzienia tychże naczyń tworzą tzw. koło tętnicze Willisa, od którego odchodzą bezpośrednie naczynia do poszczególnych części mózgowia.Pozbawiona tlenu krew żylna z mózgowia odprowadzana jest poprzez układ naczyń żylnych. Wyróżnia się powierzchowne oraz głębokie żyły mózgowia, ostatecznie odprowadzają one krew do zatok mózgowia, z których to trafia ona do żyły szyjnej wewnętrznej.

Budowa mózgowia: układ komorowy

Płyn mózgowo-rdzeniowy w obrębie czaszki znajduje się nie tylko w przestrzeni podpajęczynówkowej, ale i w układzie komorowym. Ten złożony system składa się z kilku części i jego właściwa budowa oraz funkcja zapewniają prawidłowe krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego w mózgowiu.Układ komorowy mózgowia składa się zasadniczo z czterech części:

• dwóch komór bocznych,
• komory III,
• komory czwartej (w obrębie tychże struktur znajdują się sploty naczyniówkowe, które produkują płyn mózgowo-rdzeniowy).

Po jednej komorze bocznej znajduje się w każdej z półkuli mózgu.

Posiadają one specyficzne otwory (otwory Monro) stanowiące połączenie pomiędzy komorami bocznymi a znajdującą się w obrębie międzymózgowia komorą trzecią. Od komory trzeciej odchodzi wodociąg mózgu (wodociąg Sylwiusza) biegnący przez śródmózgowie i kończący się w obrębie komory czwartej.

Znajduje się ona pomiędzy móżdżkiem a pniem mózgu. Komora IV ma trzy otwory – parzyste otwory Luschki i jeden otwór Magendiego, z których to płyn mózgowo-rdzeniowy przedostaje się do przestrzeni podpajęczynówkowej.

Budowa mózgowia: elementy komórkowe

Złożona jest nie tylko makroskopowa struktura mózgowia, ale i to, czego nie widać gołym okiem, czyli mikroskopowa budowa tej części ośrodkowego układu nerwowego. O złożoności składu komórkowego mózgu może świadczyć chociażby ilość komórek zlokalizowanych w tej części ludzkiego ciała: szacunkowo samych neuronów w mózgowiu istnieje nawet prawie 100 miliardów, do tego należy doliczyć kolejną, podobną ilość komórek niebędących neuronami.

Poza komórkami nerwowymi w mózgowiu istnieją bowiem również rozmaite komórki glejowe, do których zalicza się m.in.

• astrocyty,
• oligodendrocyty,
• komórki ependymalne,
• komórki mikrogleju.

Czytaj też:

• Sapioseksualizm, czyli mózg jest sexy
• Dieta na dotlenienie mózgu
• Jakie funkcje ma hipokamp i jakie są skutki jego uszkodzenia?
• Trening umysłu, czyli ćwiczenia na dobrą pamięć