Jak działa zmysł DOTYKU

Dotyk to zmysł pozwalający nam poznać otaczający nas świat. Przyjęło się, że zmysłów jest pięć - wzrok, słuch, dotyk, smak i węch. Rozważając sprawę dokładniej, doszlibyśmy do wniosku, że jest jednak więcej. Bo dotyk to naprawdę kilka różnych zmysłów... Jak działają nerwy czuciowe, dzięki którym jesteśmy wrażliwi na dotyk?

Spis treści

1. Dotyk - co i jak czujemy?

Zmysł dotyku pozwala nam odnaleźć się w otoczeniu. Czujemy lekki dotyk, silny ucisk, ból, ciepło i zimno, drgania, a za pomocą czucia głębokiego odbieramy ruchy własnego ciała. Dzięki temu ostatniemu wiemy na przykład, czy mięsień jest rozluźniony, czy napięty. Nie patrząc, wiemy też, w jakim położeniu znajdują się ramiona, nogi, całe ciało. Z zamkniętymi oczami możemy dotknąć do nosa po kolei czubkami wszystkich palców. Czucie głębokie jest ściśle związane ze zmysłem równowagi, pomijanym przy wymienianiu zmysłów. A to właśnie on pozwala nam stać prosto i nie przewracać się. Konkretnie - utrzymanie równowagi jest kombinacją tego, co "mówią" nam organy równowagi w uchu środkowym, co widzą oczy, rejestruje skóra (czucie powierzchowne) oraz mięśnie (czucie głębokie).

Dotyk - co i jak czujemy?

Ciałka krańcowe nerwów są wyspecjalizowane - jedne są wrażliwe na lekki dotyk, inne na ból czy wibracje, jeszcze inne na ciepło i zimno. Podrażnienie ciałka krańcowego powoduje powstanie impulsu elektrycznego w połączonym z nim nerwie czuciowym. Impuls biegnie obwodowymi nerwami czuciowymi do rdzenia kręgowego, a potem do kory mózgowej. Tam porównywane są bodźce dotykowe oraz bodźce płynące z innych zmysłów. W ten sposób rozpoznajemy przedmioty lub np. uzmysławiamy sobie niebezpieczeństwo (ból + ciepło = oparzenie).

• Najwrażliwsze czubki palców

Nasza skóra nie wszędzie jest tak samo czuła.  Najwrażliwsze są opuszki palców - tam znajduje się więcej zakończeń nerwowych niż w którymkolwiek innym miejscu skóry. Dlatego wystarczy dotknąć czegoś bardzo delikatnie, by poznać kształt, fakturę, twardość. Dużo czuciowych zakończeń znajduje się w języku, wargach, czubku nosa, dolnej części twarzy i palcach stóp. Najmniej - w skórze ramion, ud i grzbietu.

Wrażenia dotykowe odczuwamy dzięki tzw. ciałkom krańcowym nerwów czuciowych, rozmieszczonym głębiej lub płycej w skórze. Rozróżnia się ciałka opuszkowate, blaszkowate, dotykowe, nerwowe płciowe i łąkotki dotykowe. Odbierają one takie wrażenia, jak dotyk, ból (i podobne: kłucie, pieczenie, swędzenie), ciepło i zimno.

W głębi ciała znajdują się narządy czucia głębokiego. I tak np. w torebkach stawowych spotykamy ciałka nerwowe stawowe. Bogate unerwienie czuciowe mają też mięśnie, omięsna (tkanka otaczająca pęczki mięśniowe), więzadła, powięzie i okostna. Dzięki temu - poza bolesnością mięśni czy stawów - możemy ocenić np. twardość ujmowanego przedmiotu, jego ciężar, odporność, elastyczność itp.

Receptory czuciowe mają zdolność adaptacji, tzn. "przyzwyczajają się" do działania bodźca. Do receptorów szybko się adaptujących należą np. te wrażliwe na dotyk i ucisk. Długie oddziaływanie bodźca powoduje, że jest on coraz słabiej odczuwany. Do wolno adaptujących się receptorów należą niektóre termoreceptory. Co ciekawe, receptory bólowe nie adaptują się. Nie mogą - bo bodźce bólowe mają za zadanie informowanie np. o chorobie.