GABA - neuroprzekaźnik. Budowa, działanie, suplementy
GABA jest jednym z najistotniejszych spośród obecnych w ludzkich organizmach neuroprzekaźników hamujących. Podstawowymi efektami działania GABA są zmniejszenie pobudliwości komórek nerwowych oraz relaksacja komórek mięśniowych. Substancja ta może jednak także działać uspokajająco oraz ułatwiać zasypianie, przez co niektórzy ludzie chętnie sięgają po suplementy zawierające GABA - czy ich zażywanie rzeczywiście może przynosić oczekiwane skutki?
GABA (kwas gamma-aminomasłowy, ang. gamma-aminobutyric acid) jest neuroprzekaźnikiem. Zanim jednak dowiedziano się, że substancja ta jest istotna dla funkcjonowania układu nerwowego, najpierw odkryto jej obecność w organizmach roślin oraz różnych mikrobów.
Po raz pierwszy GABA udało się zsyntetyzować w 1883 roku, dopiero zaś po upływie niespełna wieku - w 1950 roku - stwierdzono, że jest to ważna substancja, która krąży w ośrodkowym układzie nerwowym również i u ssaków.
GABA: budowa chemiczna i synteza
GABA jest aminokwasem, który powstaje z glutaminianu. Zaangażowany w produkcję neuroprzekaźnika jest specyficzny enzym - dekarboksylaza glutaminianowa - a sama synteza GABA odbywa się z udziałem kofaktora, którym jest aktywna postać witaminy B6.
To, z czego powstaje kwas gamma-aminomasłowy, jest zresztą dosyć interesujące. Otóż glutaminian jest neuroprzekaźnikiem pobudzającym, GABA zaś ma działanie całkowicie odwrotne - hamuje on bowiem czynność komórek nerwowych.
GABA: działanie w OUN
Podstawowe działanie GABA wspomniane zostało już powyżej – po związaniu się ze swoimi receptorami, neuroprzekaźnik ten prowadzi do zmniejszenia pobudliwości neuronów.
Dotychczas odkryto trzy rodzaje receptorów dla GABA - są nimi receptory A, B i C. Najistotniejsze co do funkcji tej substancji są dwa pierwsze z wymienionych:
- receptory GABAA: struktury będące zależnymi od ligandów kanałami jonowymi, ich pobudzenie prowadzi do napływu jonów chlorkowych (Cl-) do wnętrza komórek nerwowych
- receptory GABAB: inny typ receptorów, bo są one receptorami metabotropowymi związanymi z białkiem G, pobudzenie tych struktur przez GABA - za pośrednictwem właśnie białka G - skutkuje otwieraniem lub zamykaniem kanałów jonowych
Receptory dla GABA obecne są zarówno w pre-, jak i postsynaptycznych wypustkach neuronów ośrodkowego układu nerwowego.
Napływ jonów chlorkowych do wnętrza tych komórek skutkuje wystąpieniem hiperpolaryzacji, czyli stanu, gdzie stają się one zdecydowanie mniej zdolne do wystąpienia w nich pobudzenia. Ostatecznie prowadzi to do zatrzymania przesyłania impulsów pomiędzy poszczególnymi neuronami.
Hamujące czynność komórek układu nerwowego działanie GABA jest wbrew pozorom niezwykle wręcz istotne - kiedy bowiem neurony pobudzone są w nadmierny sposób, sprzyjać to może m.in. występowaniu uczucia napięcia, ale i lęku czy prowadzić nawet do drgawek. Kwas gamma-aminomasłowy ogólnie uznawany jest za substancję, która może wywierać działanie przeciwlękowe, ułatwiające zasypianie, a także uspokajające.
GABA wpływa jednak nie tylko na bieżące funkcjonowanie mózgu, ale i ma on znaczenie w rozwoju struktur należących do układu nerwowego.
Niejeden raz donoszono już o tym, że substancja ta wpływa na proliferację progenitorowych komórek nerwowych, wspomina się też o jej znaczeniu w różnicowaniu i migracji tychże komórek. W literaturze natknąć się można na informacje także i o tym, że GABA reguluje proces wydłużania się włókien nerwowych.
GABA: działanie w innych narządach organizmu
GABA jest ważny nie tylko dla komórek układu nerwowego, ale i dla wiele innych struktur w ludzkim organizmie. Wspomina się o wpływie tego neuroprzekaźnika na włókna mięśniowe - otóż prowadzi on do ich relaksacji.
Rzadziej natomiast mówi się o tym, jak GABA działa na zdecydowanie inne narządy organizmu - w praktyce okazuje się zaś, że substancja ta ma bardzo dużo ważnych funkcji.
Wspomnieć tutaj można chociażby o trzustce, w której GABA reguluje jej czynność wewnątrzwydzielniczą. Trzustkowe komórki alfa mogą bowiem - obok insuliny - wydzielać również i kwas gamma-aminomasłowy.
Neuroprzekaźnik może wtedy wpływać na komórki beta: zajmują się one uwalnianiem działającego przeciwstawnie do insuliny glukagonu i kiedy do tych komórek przyłącza się GABA, wydzielanie ich hormonu może zostawać czasowo zablokowane.
Innymi ciekawymi doniesieniami dotyczącymi związku pomiędzy trzustką a GABA są te, według których substancja ta miałaby wpływać na przeżywalność i zdolność do replikowania się komórek beta, ale i że kwas gamma-aminomasłowy mógłby prowadzić do transformacji komórek alfa właśnie w komórki beta.
W cukrzycy typu 1 to właśnie niedostatek komórek alfa jest jednym z problemów, które pojawiają się w jej przebiegu - jeżeli rzeczywiście GABA mogłoby przekształcać obecne w trzustce komórki w te, których w narządzie tym brakuje, istniałaby możliwość pojawienia się nowej metody leczenia tego schorzenia.
Znaleźć jednak zarówno receptory dla GABA, jak i sam ten neuroprzekaźnik można także i w obrębie wielu jeszcze innych ludzkich tkanek. Wykrywano je m.in. zarówno w przewodzie pokarmowym, męskim i żeńskim układzie rozrodczym, wątrobie czy nerkach i płucach. To jednak, jaką rolę odgrywa w ich przypadku GABA, dotychczas nie zostało jeszcze dokładnie stwierdzone.
GABA: zastosowanie neuroprzekaźnika i wpływu na jego receptory w medycynie
W świecie medycznym sam GABA raczej nie jest wykorzystywany - stosuje się raczej substancje, które wpływają na receptory dla tego przekaźnika.
Zasadniczo największe znaczenie mają środki, które mogą przyłączać się do tych receptorów i prowadzić do zwiększonego przyłączania się do nich ich neuroprzekaźnika. Jako przykłady takich leków, które mogą nasilać efekty działania GABA, wymienić można:
- benzodiazepiny (środki o działaniu przede wszystkim przeciwlękowym)
- barbiturany
- leki nasenne (takie jak zolpidem czy zaleplon)
- walerianę
- wziewne anestetyki
- baklofen
- propofol
Istnieją również i preparaty, które także wpływają na GABA, aczkolwiek w inny sposób niż poprzez modyfikacje intensywności przyłączania się tego neuroprzekaźnika do jego receptorów.
Mowa tutaj chociażby o środkach, które blokując enzymy rozkładające GABA doprowadzają do zwiększenia jego ilości (takimi lekami są m.in. walproiniany oraz wigabatryna) czy o analogach GABA, którymi są np. pregabalina i gabapentyna.
W związku z tym, że GABA ma działanie hamujące, podejrzewa się, że wpływ na ten neuroprzekaźnik można wykorzystać w opanowywaniu wielu różnych ludzkich problemów zdrowotnych.
O pewnych zastosowaniach GABA - takich jak ułatwianie zasypiania czy zmniejszenie natężenia lęku - mówi się więcej, nad innymi potencjalnymi wykorzystaniami tej substancji cały czas prowadzone są dopiero badania.
Wspomina się o możliwości stosowania GABA w leczeniu nadciśnienia tętniczego, łagodzeniu objawów napięcia przedmiesiączkowego, znoszeniu dolegliwości bólowych czy nawet leczeniu ADHD i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Istnieją także i doniesienia o potencjalnym korzystnym wpływie oddziaływań na układ GABA u chorych z przewlekłymi stanami zapalnymi dróg oddechowych, chorobą Cushinga czy chorobą Huntingtona.
GABA: suplementy
Patrząc na to, jak wiele potencjalnych korzyści może wynikać ze stosowania GABA, nie budzi raczej większego zdziwienia to, że niektórzy ludzie decydują się sięgnąć po suplementy zawierające tę substancję. Jednoznacznie stwierdzić, czy suplementacja GABA rzeczywiście przynosi skutki, obecnie stwierdzić po prostu się nie da.
Taka sytuacja bierze się stąd, że tak naprawdę z badań naukowych płyną bardzo sprzeczne wieści. Otóż tak jak jedne publikacje sugerują, że przynajmniej część z przyjętego doustnie GABA dociera do ośrodkowego układu nerwowego, tak już według innych jest całkowicie odwrotnie.
Może bowiem być tak, że zanim neuroprzekaźnik osiągnie ośrodkowy układ nerwowy, zostaje on całkowicie rozłożony. Istnieją również doniesienia o tym, że tak naprawdę przyjęty doustnie GABA nie przekracza bariery krew-mózg: jeżeli tak by rzeczywiście było, to wtedy spożycie suplementów z GABA nie mogłoby prowadzić do oczekiwanych efektów ich zażywania.
Tak jak jednak podkreślono, wyniki publikowanych badań są nierzadko całkowicie ze sobą sprzeczne. Część ludzi, którzy zażywają suplementy z GABA, zauważa u siebie m.in. poprawę nastroju, spadek poczucia lęku czy też to, że zdecydowanie łatwiej im się zasypia.
Możliwe więc, że rzeczywiście przyjmowany doustnie środek wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, z drugiej jednak strony istnieją szanse, że wyżej wymienione skutki zażywania suplementów GABA pojawiają się w związku z występowaniem u pacjentów efektu placebo.
Przeczytaj też:
Porady eksperta