Encefalopatia nadciśnieniowa: przyczyny, objawy, leczenie

Encefalopatia nadciśnieniowa jest jednym z najgroźniejszych możliwych powikłań nadciśnienia tętniczego, które związane jest z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego wskutek wyjątkowo wysokiego ciśnienia tętniczego krwi. Ogólnie encefalopatia nadciśnieniowa jest problemem, którego skutki można całkowicie odwrócić - konieczne do tego celu jest jednak szybkie rozpoczęcie leczenia. Jakie więc objawy sugerują to schorzenie i jakie mogą być przyczyny encefalopatii nadciśnieniowej?

Spis treści

1. Encefalopatia nadciśnieniowa: przyczyny
2. Encefalopatia nadciśnieniowa: objawy
3. Encefalopatia nadciśnieniowa: diagnostyka
4. Encefalopatia nadciśnieniowa: leczenie
5. Encefalopatia nadciśnieniowa: rokowanie
6. Encefalopatia nadciśnieniowa: zapobieganie

Encefalopatia nadciśnieniowa (ang. hypertensive encephalopathy) to jednostka chorobowa, o której zaczęto mówić tak naprawdę w 1928 roku, kiedy to po raz pierwszy dwójka naukowców - Oppenheimer i Fishberg - użyła tego terminu, aby opisać przypadłość pacjenta, u którego wystąpiło ostre zapalenie nerek powiązane z objawami neurologicznymi oraz wyjątkowo wysokim ciśnieniem tętniczym krwi.

Obecnie encefalopatia nadciśnieniowa, szczęśliwie, nie jest przypadłością częstą - jej rozpowszechnienie jest tak niewielkie, że ciężko nawet o jakieś konkretne dotyczące tego statystyki. Zauważalne wyraźnie jest jednak to, że problem ten spotykany jest przede wszystkim u młodych dorosłych oraz u osób będących w podeszłym wieku.

Encefalopatia nadciśnieniowa: przyczyny

Jak można się dość łatwo domyślić, przyczyną encefalopatii nadciśnieniowej jest nadmierne ciśnienie tętnicze krwi. Nie jest jednak tak, że każda osoba zmagająca się z nadciśnieniem tętniczym prędzej czy później doświadcza tego rodzaju encefalopatii.

Największe zagrożenie pojawieniem się tego problemu mają pacjenci cierpiący na złośliwą postać nadciśnienia tętniczego - okazuje się bowiem, że spośród wszystkich takich chorych, u od 0,5 do 15% z nich rozwija się encefalopatia nadciśnieniowa.

Ogólnie można powiedzieć, że encefalopatia związana z nadmiernym ciśnieniem tętniczym występuje przede wszystkim wtedy, gdy u człowieka dojdzie do nagłego wzrostu wartości ciśnienia tętniczego.

Wymaga tutaj wspomnienia, że układ nerwowy człowieka jest niejako przygotowany na wahania wartości ciśnienia krwi - zaopatrzony jest on w mechanizmy autoregulacyjne, których zadaniem jest utrzymywanie mózgowego przepływu krwi na względnie stałym poziomie.

Kiedy jednak wartość średniego ciśnienia tętniczego przekracza pewną wartość - a dokładniej 170 mmHg - mechanizmy autoregulacji przestają być wydolne i może się rozwijać wtedy encefalopatia nadciśnieniowa. Związany z nim jest m.in. obrzęk mózgu pochodzenia naczyniowego, jego skutkiem może być zaś niedotlenienie komórek nerwowych, ale i wystąpienie różnych toksycznych dla neuronów reakcji.

Encefalopatia nadciśnieniowa nie jest jednak skutkiem długo utrzymującego się nadciśnienia tętniczego, a bierze się ona z nagłego wzrostu wartości ciśnienia tętniczego krwi.

Wspomina się, że zazwyczaj do tej choroby dochodzi dopiero wtedy, gdy wartości ciśnienia tętniczego krwi przekraczają 200/130 mmHg.

Problemami, które mogą sprzyjać temu zjawisku, bywają:

• guz chromochłonny rdzenia nadnerczy (pheochromocytoma)
• spożycie produktów zawierających tyraminę przez osoby, które stosują jednocześnie leki z grupy inhibitorów monoaminooksydazy (inhibitory MAO)
• zażycie substancji, które silnie pobudzają czynność współczulnego układu nerwowego (takich jak np. kokaina, LSD czy fencyklidyna)
• stan przedrzucawkowy oraz rzucawka
• ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
• nagłe odstawienie leków hipotensyjnych przez osoby, które długotrwale zażywały tego typu środki

Encefalopatia nadciśnieniowa: objawy

Objawy encefalopatii nadciśnieniowej pojawiają się u chorych zazwyczaj po upływie jednej do dwóch dób od wystąpienia nagłego wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Pierwszą dolegliwością jest w tym przypadku typowo ból głowy (zazwyczaj opisywany jako tępy ból), poza nim u pacjentów występować mogą również:

• poczucie znacznego osłabienia
• wahania nastroju (od apatii aż do wyjątkowej drażliwości)
• zaburzenia świadomości (które mogą przybierać postać przymglenia świadomości, ale możliwe są także splątanie, stupor czy nawet i śpiączka)
• zaburzenia widzenia (np. w postaci widzenia jakby za mgłą, niedowidzenia połowiczego, podwójnego widzenia)
• wymioty
• napady drgawkowe
• porażenie połowicze
• afazja

Encefalopatia nadciśnieniowa: diagnostyka

Tak naprawdę rozpoznanie encefalopatii nadciśnieniowej jest diagnozą z wykluczenia - dopiero po tym, gdy wyeliminowane w procesie diagnostycznym zostaną inne możliwe przyczyny występujących u chorych objawów, możliwe jest postawienie rozpoznania właśnie zaburzeń czynności układu nerwowego wynikających z nadmiernych wartości ciśnienia tętniczego krwi.

W diagnostyce różnicowej encefalopatii nadciśnieniowej pod uwagę brane są takie jednostki, jak m.in.:

• udar mózgu
• zapalenie mózgu
• krwawienie wewnątrzczaszkowe
• krwiak mózgowy
• uraz głowy
• encefalopatie o innej etiologii (np. encefalopatia mocznicowa)

W celu wykluczenia powyżej wymienionych, a także i innych jeszcze jednostek, których objawy mogą być podobne do objawów encefalopatii nadciśnieniowej, u pacjentów wykonuje się całą serię badań, bo i badania laboratoryjne (m.in. oznaczenia poziomów wykładników stanu zapalnego - one mogą pozwolić wykluczyć ewentualne zapalenie mózgu) czy badania obrazowe (dzięki takim badaniom, jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny , w procesie diagnostycznym możliwe jest wyeliminowanie z listy potencjalnych przyczyn objawów np. udaru mózgu czy krwawienia wewnątrzczaszkowego).

Dopiero po tym, gdy inne możliwe przyczyny dolegliwości pacjenta zostaną wykluczone, a do tego zaobserwowane zostanie u niego znacznie zwiększone ciśnienie tętnicze krwi, możliwe jest zdiagnozowanie u niego encefalopatii nadciśnieniowej.

Encefalopatia nadciśnieniowa: leczenie

W leczeniu encefalopatii nadciśnieniowej najważniejsza jest normalizacja wartości ciśnienia tętniczego krwi pacjenta. W tym celu wykorzystywane są inne niż w przypadku przewlekłej farmakoterapii nadciśnienia tętniczego środki – wśród przykładowych leków, które stosuje się w stanach wymagających nagłego obniżenia ciśnienia tętniczego, wymienić można m.in.:

• labetalol
• nitroprusydek sodu
• fenoldopam
• nitroglicerynę

Wydawać by się mogło, że u chorych z encefalopatią nadciśnieniową ciśnienie tętnicze powinno być znormalizowane jak najszybciej, ogólnie jednak wcale tak nie jest - zbyt szybkie obniżenie ciśnienia mogłoby skutkować zmniejszeniem rzutu serca czy kolejnymi zaburzeniami autoregulacji przepływu krwi w mózgowiu, a te z kolei problemy mogłyby doprowadzić do niedostatecznych dostaw krwi i tlenu do tkanki nerwowej i nasilić niedokrwienie.

Ze względu na takie właśnie ryzyko sugerowane jest, aby w pierwszej fazie leczenia encefalopatii nadciśnieniowej uzyskiwany spadek wartości ciśnienia tętniczego krwi sięgał maksymalnie 20-25% wartości wyjściowej.

Encefalopatia nadciśnieniowa: rokowanie

Encefalopatia nadciśnieniowa jak najbardziej może skutkować zgonem chorego - można mu jednak zapobiec, stosując odpowiednio szybko właściwe leczenie. Ogólnie rokowania pacjentów z tą jednostką są dobre - przy wczesnym rozpoczęciu terapii większość pacjentów powraca w pełni do zdrowia i po wyleczeniu nie pozostają u nich żadne deficyty neurologiczne.

Encefalopatia nadciśnieniowa: zapobieganie

W prewencji encefalopatii nadciśnieniowej najważniejsze jest prowadzenie ogólnie rozumianego zdrowego trybu życia. Wskazane jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała, stosowanie zbilansowanej, bogatej w owoce i warzywa, diety czy regularne uprawianie sportu.

Zmniejszyć ryzyko wystąpienia tego schorzenia można również poprzez rezygnację z palenia papierosów czy redukcję spożycia alkoholu. Wszystkie z wymienionych oddziaływań zmniejszają ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, a ta właśnie choroba (szczególnie nieleczona) najczęściej jest w bezpośredni sposób powiązana z encefalopatią nadciśnieniową.

Jeżeli chodzi zaś o te osoby, u których nadciśnienie tętnicze zostało już rozpoznane, to one również mogą podjąć się prób zredukowania ryzyka pojawienia się opisywanej postaci encefalopatii. U nich ważne jest prowadzenie zdrowego trybu życia, ale i stosowanie się do zaleceń dotyczących farmakoterapii nadciśnienia.

Zalecane przez lekarzy preparaty należy przyjmować regularnie i nigdy nie powinno się ich odstawiać gwałtownie, na własną rękę, bez porozumienia ze specjalistą - w końcu nagłe zaprzestanie przyjmowania leków hipotensyjnych jest jednym z czynników, które mogą wywołać encefalopatię nadciśnieniową.