Encefalopatia cukrzycowa: przyczyny, objawy, leczenie

Encefalopatia cukrzycowa to termin, na który niełatwo natknąć się w specjalistycznej nawet literaturze - powodem takiej sytuacji jest to, że wielu uczonych w ogóle wątpi w istnienie takiej jednostki. Specjaliści mający odmienne od nich zdanie zwracają jednak uwagę na to, że u wielu pacjentów z cukrzycą pojawiają się odchylenia sugerujące zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego. Czymże więc miałaby być encefalopatia cukrzycowa i jakie miałyby być jej objawy?

Spis treści

1. Encefalopatia cukrzycowa: co to za choroba?
2. Encefalopatia cukrzycowa: przyczyny
3. Encefalopatia cukrzycowa: objawy
4. Encefalopatia cukrzycowa: rozpoznawanie
5. Encefalopatia cukrzycowa: leczenie

Encefalopatia cukrzycowa to jedno z mniej znanych powikłań cukrzycy. Cukrzyca to jedna z najczęściej występujących u ludzi chorób przewlekłych, co więcej - sugeruje się, że zapadać na nią wraz z czasem będą coraz większe ilości pacjentów. Statystyki nie napawają w tym przypadku optymizmem - tak jak bowiem w latach 80. poprzedniego wieku na cukrzycę chorowało nieco ponad 100 milionów osób, tak już w 2014 roku WHO podawało, że z cukrzycą zmaga się ponad 420 milionów chorych. Właśnie ze względu na to, że cukrzyca ma po prostu bardzo duże rozpowszechnienie, stale prowadzone są analizy dotyczące zarówno metod jej leczenia, jak i zapobiegania. Dużą uwagę przykłada się również ku temu, jakie mogą być powikłania cukrzycy.

Pewne możliwe powikłania cukrzycy są większości pacjentom bardzo dobrze znane. Mowa tutaj chociażby o takich problemach, jak stopa cukrzycowa, uszkodzenie w przebiegu choroby nerek czy o neuropatii cukrzycowej. O pewnych problemach mówi się z kolei zdecydowanie mniej, a również mogą one stanowić poważne komplikacje cukrzycy - jednym z nich jest encefalopatia cukrzycowa.

Encefalopatia cukrzycowa: co to za choroba?

Encefalopatia cukrzycowa stanowić by miała możliwe powikłanie zarówno cukrzycy typu 1, jak i cukrzycy typu 2. Po raz pierwszy o zaburzeniach czynności poznawczych, powiązywanych z cukrzycowymi zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, zaczęto wspominać już w 1922 roku.

Dopiero po pewnym czasie - w 1950 roku - po raz pierwszy w języku medycznym użyto terminu encefalopatia cukrzycowa. Miało to więc miejsce dość dawno temu, mimo to jednak do dziś nie ustalono jednoznacznie ani definicji, ani kryteriów rozpoznawania takiej patologii.

Część uczonych jest przeciwna formułowaniu takiego rozpoznania ze względu na to, iż są oni zdania, że pojawiające się w przebiegu cukrzycy odchylenia biorą się z występujących w przypadku tej choroby złożonych procesów, takich jak neuropatia czy angiopatia.

W opozycji do nich są jednak inni specjaliści, którzy przekonują, że u części chorych na cukrzycę pojawiają się specyficzne odchylenia, które sugerują swoistą formę encefalopatii i które jak najbardziej mogłyby być klasyfikowane jako encefalopatia cukrzycowa.

Encefalopatia cukrzycowa: przyczyny

W przeszłości pokutował pogląd, że tak naprawdę jedynie epizody hipoglikemii (które w przypadku cukrzycy mogą pojawiać się np. z powodu przyjmowania zbyt dużych dawek insuliny) mogą być szkodliwe dla ośrodkowego układu nerwowego.

Sądzono tak, ponieważ glukoza jest podstawowym materiałem energetycznym dla komórek nerwowych, wobec czego podejrzewano, że jej nadmierne ilości nie powinny im szkodzić. Dziś już wiadomo, że zarówno hiperglikemia, jak i hipoglikemia mogą być dla neuronów po prostu toksyczne.

Skutkiem tych stanów mogą być bowiem zmiany dotyczące czynności elektrycznej komórek nerwowych, ich struktury, jak i wydzielania przez nie różnych neuroprzekaźników. W wielu publikacjach naukowych opisywane były jeszcze i inne zmiany, które mogły być powiązane z cukrzycą, takie jak atrofia istoty białej, zanik kory mózgu czy zwłóknienie opon mózgowo-rdzeniowych.

Nie tylko same zaburzenia gospodarki węglowodanowej miałyby jednak mieć udział w rozwoju encefalopatii cukrzycowej. Podkreśla się w tym przypadku również i to, że negatywny wpływ na komórki nerwowe może wywierać - szczególnie nasilony u pacjentów otyłych - pojawiający się w przebiegu cukrzycy przewlekły proces zapalny.

Omawiając potencjalne przyczyny encefalopatii cukrzycowej warto tutaj nadmienić, iż sugeruje się, że największe ryzyko zaburzeń czynności ośrodkowego układu nerwowego, powiązanych z cukrzycą, pojawia się w przypadku dwóch specyficznych grup wiekowych. Mowa tutaj o okresie dzieciństwa (gdzie chociażby cukrzyca typu 1 może negatywnie wpływać na rozwój mózgu) oraz o wieku podeszłym (w którego przypadku ogólnie zwiększona jest tendencja do pojawiania się u ludzi zmian o charakterze neurodegeneracyjnym).

Encefalopatia cukrzycowa: objawy

Sugerowane jest to, że podstawowym objawem encefalopatii cukrzycowej miałyby być narastające zaburzenia funkcji poznawczych. U pacjentów zmagających się z tym problemem pojawiać by się miały zaburzenia pamięci (dotyczące przede wszystkim pamięci świeżej), trudności z porozumiewaniem się z otoczeniem czy zaburzenia myślenia abstrakcyjnego. Dodatkowo występować mogłyby zmiany zachowania (w postaci np. drażliwości czy wybuchów złości) oraz zawroty głowy i zaburzenia równowagi. Charakterystyczne dla encefalopatii cukrzycowej miałoby również być stopniowe, dość powolne narastanie dolegliwości.

Zaburzenia funkcji poznawczych w przebiegu cukrzycy z całą pewnością mogą utrudniać pacjentom zwyczajne funkcjonowanie, w literaturze podkreśla się jednak w znacznym stopniu to, w jaki sposób encefalopatia cukrzycowa miałaby wpływać na efekty leczenia cukrzycy.

Otóż zwraca się tutaj uwagę, że pacjent doświadczający zaburzeń pamięci czy trudności z myśleniem abstrakcyjnym może być chorym zdecydowanie mniej współpracującym - może on bagatelizować, ale i zwyczajnie zapominać o konieczności przestrzegania diety czy regularnym zażywaniu insuliny i pomiarach glikemii.

Biorąc pod uwagę nie tylko możliwe objawy encefalopatii cukrzycowej, ale i wspomniane powyżej zagrożenia, wydaje się więc, że o problemie tym zdecydowanie warto mówić i całkowite negowanie możliwości jego istnienia raczej nie jest do końca słuszne.

Encefalopatia cukrzycowa: rozpoznawanie

W razie podejrzenia, że pacjent z cukrzycą - szczególnie osoba starsza - może mieć encefalopatię cukrzycową, zdecydowanie korzystne jest udanie się do neurologa.

Tak jak wspomniano na początku, nie istnieją co prawda konkretne kryteria rozpoznawania tej jednostki, możliwe jest jednak przeprowadzenie badań, które pozwolą wykluczyć inne możliwe przyczyny zaburzeń funkcji poznawczych u chorego.

Przede wszystkim - szczególnie u osób w wieku podeszłym - należy bliżej przyjrzeć się temu, czy prezentowane przez pacjenta dysfunkcje nie są przejawem jakichś zaburzeń otępiennych (np. choroby Alzheimera czy otępienia naczyniowego). W tym celu zlecane mogą być bardzo różne testy i badania (mowa tutaj np. o testach przesiewowych, wykorzystywanych w diagnostyce otępień czy o badaniach obrazowych głowy, takich jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny).

Encefalopatia cukrzycowa: leczenie

Tak naprawdę zmian w układzie nerwowym, które pojawią się w związku z cukrzycą, cofnąć się nie da - najistotniejsze wobec tego stają się próby zapobiegania ich występowaniu.

W tym celu niezbędne jest przestrzeganie przez pacjentów zaleceń dotyczących leczenia cukrzycy, tzn. przyjmowanie regularnie zaleconych leków (insuliny czy doustnych leków przeciwcukrzycowych) oraz utrzymywanie niezbędnej diety i regularne podejmowanie aktywności fizycznej.