Ból przewlekły: przyczyny, diagnoza, leczenie

Ból przewlekły bywa nie lada utrapieniem i to nie tylko dla doświadczających go pacjentów, ale i dla leczących ich lekarzy. Tym pierwszym ból przewlekły zwyczajnie w wyjątkowy sposób utrudnia codzienne funkcjonowanie, medykom z kolei problem ten przysparza nierzadko bólu głowy z tego powodu, iż niełatwo jest dobrać optymalne, dające choremu ulgę, leczenie. Skąd się bierze ból przewlekły i jak sobie z nim radzić?

Spis treści

1. Ból przewlekły: przyczyny
2. Ból przewlekły: czynniki ryzyka
3. Ból przewlekły: rodzaje
4. Ból przewlekły: objawy
5. Ból przewlekły: diagnostyka
6. Ból przewlekły: leczenie

Ból przewlekły wielu osobom uniemożliwia normalne funkcjonowanie - przez lekarzy uznawany jest za chorobę, którą nie tylko można, ale wręcz trzeba leczyć. Doświadczyć tego problemu może każdy, szczególnie jednak często ból przewlekły spotykany bywa u osób starszych.

Mimo tego, że o bólu przewlekłym mówi się coraz więcej, niejednoznaczne są zarówno jego definicja, jak i statystyki mówiące o rozpowszechnieniu tego problemu.

Natknąć się można na naprawdę różne kryteria dotyczące tego, kiedy tak właściwie można rozpoznać ból przewlekły.

Według niektórych autorów problem ten można stwierdzić po tym, gdy dolegliwości bólowe pacjenta utrzymują się przez dłużej niż 3 miesiące, według innych zaś dopiero wtedy, gdy czas utrzymywania się bólu przekracza pół roku.

Jak też już wyżej wspomniano - co ma swoje podłoże chociażby w niejednoznacznych kryteriach rozpoznawania - nie istnieją również dokładne statystyki dotyczące częstości bólu przewlekłego. Szacuje się bowiem, że problemy tego rodzaju może mieć 1 na 10 osób z populacji ogólnej, w innych z kolei źródłach można zetknąć się z opinią, że objawy bólu przewlekłego mogą występować u nawet więcej niż połowy ludności świata.

Należy pamiętać, że choć ból dla wielu osób wydaje się zjawiskiem skrajnie niekorzystnym, w praktyce jednak nie do końca tak jest. Odczuwanie go ma bowiem przede wszystkim sprawiać, aby człowiek unikał niebezpiecznych dla niego czynników - jako przykład można tutaj podać sytuację, gdzie ktoś przykłada rękę do ognia. W takim przypadku pojawiający się ból sprawia, że odruchowo dochodzi do cofnięcia kończyny - zapobiega więc to wystąpieniu oparzenia.

Ból przewlekły: przyczyny

Długotrwale doświadczany ból może być spowodowany przez naprawdę różnego rodzaju jednostki chorobowe - wśród najczęstszych przyczyn bólu przewlekłego wymieniane są:

• reumatoidalne zapalenie stawów
• nowotwory
• zapalne choroby jelit
• stany po przebytych urazach czy zabiegach chirurgicznych
• endometrioza
• fibromialgia
• choroba zwyrodnieniowa stawów
• zespół przewlekłego zmęczenia
• borelioza
• nadwyrężenia mięśni czy ścięgien

Powyżej wymienione stanowią zaledwie kilka przykładów schorzeń, które mogą odpowiadać za ból przewlekły - w praktyce jednak zdecydowanie więcej jeszcze jednostek chorobowych skutkować może ciągłym odczuwaniem przez pacjentów różnej intensywności bólu.

Mimo to i tak możliwa jest sytuacja, gdzie nie udaje się odnaleźć źródła odczuwanych przez pacjenta dolegliwości - w takiej sytuacji można mówić o pierwotnym bólu przewlekłym (czyli takim, gdzie zasadniczo ból jest głównym problemem pacjenta i gdzie nie udaje się wykryć żadnych odchyleń, które odpowiadałaby za jego występowanie).

Ból przewlekły: czynniki ryzyka

Pewne grupy pacjentów są szczególnie zagrożone wystąpieniem bólu przewlekłego. Zalicza się do nich przede wszystkim:

• pacjentów cierpiących na różne schorzenia przewlekłe (zarówno na takie, które wymieniono powyżej, jak np. zapalenie stawów, ale i na inne jednostki, takie jak chociażby choroba niedokrwienna serca czy cukrzyca)
• kobiety
• osoby w podeszłym wieku (mające powyżej 65 lat)
• osoby otyłe
• palaczy papierosów

Ból przewlekły: rodzaje

Wydawałoby się, że ból przewlekły związany jest po prostu z odczuwaniem bólu. W praktyce jednak ból przewlekły bólowi przewlekłemu nierówny i wyróżnia się kilka rodzajów tej nieprawidłowości.

Wspomnieć tutaj można chociażby o wspominanym już wcześniej pierwotnym bólu przewlekłym, którego przyczyn - nawet pomimo wykonania wielu przeróżnych badań diagnostycznych - nie udaje się odnaleźć.

Innymi wyróżnianymi jeszcze rodzajami bólu przewlekłego są:

• ból przewlekły towarzyszący chorobom nowotworowym
• pourazowy ból przewlekły
• przewlekły ból neuropatyczny
• przewlekły ból głowy
• przewlekły ból trzewny
• przewlekły ból mięśniowo-szkieletowy

Ból przewlekły: objawy

Podstawowym objawem bólu przewlekłego są oczywiście dolegliwości bólowe, jednakże różni pacjenci, którzy zmagają się teoretycznie z tym samym problemem - czyli z nieustającym przez dłuższy czas bólem - mogą się skarżyć tak naprawdę na nieco odmiennego rodzaju objawy.

Przykładowo ból trzewny chorzy mogą lokalizować w ściśle określonym miejscu ciała, jak i zdarza się, że ból ten ma charakter rozlany i chory nie jest w stanie określić, gdzie dokładnie go boli.

W przypadku zaś bólu neuropatycznego pacjenci mogą skarżyć się na odczuwanie takich dolegliwości, jak np. uczucie pieczenia, kłucia czy uczucia przypominające przechodzenie przez ciało prądu elektrycznego.

Ból przewlekły miewa również odmienne natężenie u różnych chorych: jedni pacjenci zmagają się z dolegliwościami bólowymi tak naprawdę przez cały czas, u innych zaś okresy, kiedy czują oni ból, przeplatają się z chwilami, kiedy to nie odczuwają oni tej dolegliwości.

Już sam związany z omawianym problemem ból może znacząco utrudniać pacjentowi zwyczajne funkcjonowanie czy to w domu, w pracy czy jakimkolwiek innym środowisku. Prawda jest jednak niestety taka, że ból przewlekły prowadzi zwykle do pojawiania się u chorych dodatkowych jeszcze dolegliwości. Jako ich przykłady można podać:

• poczucie rozbicia i ogólnego zmęczenia
• zmniejszenie aktywności
• obniżenie nastroju
• problemy ze snem
• drażliwość
• spadek apetytu

Ból przewlekły miewa czasami aż tak duże nasilenie, że prowadzi do pojawiania się u pacjentów zaburzeń psychicznych (np. zaburzeń depresyjnych).

Zdarza się również i tak, że u pacjenta, który stale odczuwa ból, pojawiają się nawet i myśli samobójcze.

Wszystkie powyżej wymienione trudności, z którymi mogą stykać się pacjenci cierpiący na przewlekły ból, doskonale obrazują to, jak poważnym problemem jest to zaburzenie i jak ważne jest odpowiednie jego leczenie. Przed jego wdrożeniem konieczne jest jednak przeprowadzenie najpierw odpowiednich badań diagnostycznych.

Ból przewlekły: diagnostyka

Tak naprawdę nie sposób tutaj wymienić wszystkich badań, które mogą być wykonywane w poszukiwaniu przyczyn bólu przewlekłego.

Sytuacja jest w pewien sposób ułatwiona wtedy, gdy u chorego istnieją jakieś znane czynniki ryzyka jego wystąpienia, takie jak np. niedawne przebycie jakiegoś rozległego zabiegu operacyjnego czy obarczenie chorobą sprzyjającą pojawianiu się bólu (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów).

Zdecydowanie trudniej jest wtedy, gdy ból przewlekły rozwija się u osoby, która nie cierpi na żadne ze schorzeń, które stanowiłyby potencjalne podłoże tego problemu. W takim przypadku niezwykłe wręcz znaczenie ma wywiad lekarski, dzięki któremu możliwe jest zawężenie listy koniecznych do przeprowadzenia badań.

Pomocne w ustaleniu przyczyn bólu przewlekłego bywają zaś zarówno rozmaite badania laboratoryjne (m.in. oznaczenia poziomów we krwi przeciwciał związanych z chorobami autoimmunologicznymi), jak i badania obrazowe (dzięki którym można wykryć u pacjenta ewentualne zmiany nowotworowe czy jakieś deformacje struktur układu kostno-szkieletowego).

Ból przewlekły: leczenie

Przez ból przewlekły pacjent może m.in. ograniczać swoją aktywność czy unikać kontaktów nawet z najbliższymi - nie ulega więc żadnej wątpliwości, że problem ten po prostu bezwzględnie wymaga leczenia.

Prawdopodobnie jako pierwsza możliwa opcja terapeutyczna nasuwa się tutaj możliwość wykorzystania leków przeciwbólowych, w praktyce jednak zaleca się je pacjentom zawsze z dużą ostrożnością. Taka jest konieczna m.in. z powodu ryzyka rozwinięcia się objawów niepożądanych po tych środkach, ale i przez to, iż część leków przeciwbólowych - szczególnie tych o silnym działaniu - może doprowadzić do rozwoju uzależnienia.

Leczenie bólu przewlekłego opierać się może na zalecaniu choremu naprawdę różnego rodzaju leków przeciwbólowych.

Początkowo podejmuje się zwykle próby stosowania środków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak np. ibuprofen.

W sytuacji, gdy są nieskuteczne, zalecane bywają leki z innych grup, takie jak np. opioidowe leki przeciwbólowe (do których zaliczane są m.in. tramadol i morfina). Środki te należy stosować z wyjątkową ostrożnością u osób, które mają tendencję do nadużywania czy uzależnienia od substancji psychoaktywnych.

W pewnych zaś rodzajach bólu przewlekłego - m.in. w bólu neuropatycznym - stosowane są nieco inne niż standardowo preparaty, bo m.in. środki należące do leków przeciwdepresyjnych czy leki przeciwdrgawkowe.

Leczenie bólu przewlekłego to jednak nie tylko farmakoterapia, ale i zdecydowanie innego rodzaju oddziaływania.

Wykorzystywane bywają różne zabiegi, m.in. elektrostymulacja, blokady czy dekompresje włókien nerwowych.

Istnieją również doniesienia o możliwym korzystnym wpływie na łagodzenie dolegliwości bólowych takich oddziaływań, jak akupunktura (nie ma potwierdzenia w badaniach naukowych i nie jest zgodna z EBM) czy ćwiczenia rehabilitacyjne.

Czasami - np. u osób z zespołem przewlekłego zmęczenia - zalecana bywa psychoterapia.

W ostatnim zaś czasie coraz więcej mówi się o możliwości stosowania do łagodzenia bólu przewlekłego preparatów medycznej marihuany.