Atetoza: przyczyny, objawy, leczenie

Atetoza objawia się jako niekontrolowane ruchy występujące przede wszystkim w obrębie dłoni i pozostałych części kończyny górnej. Atetozę zalicza się do zaburzeń neurologicznych z grupy ruchów mimowolnych. Przyczyną atetozy mogą być komplikacje okołoporodowe, takie jak np. niedotlenienie podczas porodu, ale i choroby genetyczne, których przykładem jest choroba Huntingtona.

Spis treści

1. Atetoza: przebieg kliniczny
2. Atetoza: przyczyny
3. Atetoza: rozpoznawanie
4. Atetoza: leczenie

Atetoza to zaburzenie neurologiczne w postaci rytmicznych ruchów mimowolnych. Podczas badania neurologicznego oceniane są różne aspekty, jednym z elementów badania wykonywanego przez neurologa jest sprawdzenie, czy u pacjenta występują jakieś ruchy mimowolne. Wyróżnia się różne ich rodzaje, jedne z ruchów mimowolnych są bardziej zauważalne dla otoczenia, inne zdecydowanie mniej – przykładem pierwszych z wymienionych jest atetoza. Ruchy mimowolne w postaci atetozy po raz pierwszy opisane zostały w 1871 roku przez W.A. Hammonda. Według pierwotnej definicji ruchy atetotyczne miałyby pojawiać się wyłącznie w obrębie palców i stóp, później definicja ta uległa jednak zmianie – związane to było z odkryciem, że atetozę obserwować można również i w innych rejonach ciała.

Atetoza: przebieg kliniczny

Ruchy atetotyczne u różnych pacjentów wyglądać mogą odmiennie – związane jest to z tym, że u odmiennych chorych intensywność tego ruchu mimowolnego bywa różna. Atetoza może bowiem przybierać formę zarówno dyskretnych zaburzeń ruchowych, jak i może ona być tak mocno wyrażona, że możliwość wykonywania przez pacjenta ruchów dowolnych będzie znacznie ograniczona.

Najbardziej charakterystyczne dla atetozy są powolne, mimowolne ruchy o charakterze wijącym – dla zobrazowania tego zaburzenia można podać przykład ruchu atetotycznego w postaci nadmiernego wykręcania palców. Ruchy te pojawiają się przez występowanie u pacjenta nieskoordynowanych skurczów antagonistycznych co do swojej czynności grup mięśniowych. Atetozę typowo obserwować można w obrębie kończyn górnych, istnieje również możliwość występowania tych ruchów mimowolnych w obrębie palców stóp, a czasami nawet w obrębie języka, twarzy czy nawet szyi.

Czasami u pacjentów pojawiają się bardziej złożone ruchy mimowolne. Tak bywa w sytuacji, kiedy u jednego chorego występują dodatkowe czynności ruchowe odpowiadające zarówno atetozie, jak i pląsawicy – stan taki określany jest jako choreoatetoza.

Problemem, który może być związany z zaburzeniami identycznymi jak w przebiegu atetozy, ale jest on jednak spowodowany zupełnie innymi przyczynami, jest pseudoatetoza. W przypadku pseudoatetozy dochodzi bowiem nie do uszkodzenia struktur zaangażowanych w kontrolę czynności ruchowych (jak to jest w atetozie), a do uszkodzenia np. kory somatosensorycznej mózgowia i związanych z tym zaburzeń czucia prioproceptywnego.

Atetoza: przyczyny

Do atetozy ogólnie doprowadzać mogą różnorodne procesy patologiczne, których efektem są uszkodzenia wyższych struktur układu nerwowego zaangażowanych w kontrolę czynności ruchowych. Szczególnie dotyczy to uszkodzeń takich elementów układu nerwowego, jak jądra podstawne, ciało prążkowane, hipokamp czy wzgórze.

Nietrudno się domyślić, że defekty w wymienionych rejonach mózgowia pojawiać się mogą na skutek wielu różnorodnych procesów chorobowych – przykładami jednostek, które mogą stanowić przyczyny atetozy, są:

• choroba Huntingtona
• mózgowe porażenie dziecięce
• żółtaczka noworodków (dotyczy to tych postaci żółtaczki, które są związane z wyjątkowo wysokim poziomem bilirubiny, doprowadzającym do żółtaczki jąder podkorowych)
• niedotlenienie w okresie okołoporodowym
• choroba Wilsona
• udar mózgu
• zatrucie tlenkiem węgla
• choroba Fahra
• choroby infekcyjne ośrodkowego układu nerwowego

Atetoza: rozpoznawanie

Samą atetozę zasadniczo można rozpoznać poprzez obserwację pacjenta i stwierdzenie występowania u niego charakterystycznych ruchów mimowolnych. Atetoza samodzielnie nie stanowi jednak choroby, a jest ona objawem jakiegoś schorzenia. Z tego właśnie powodu u pacjentów, u których stwierdzony zostanie ten ruch mimowolny, wykonywane standardowo są różnorodne badania, których celem jest znalezienie przyczyny atetozy. Panel zlecanych badań może być różny, zależny jest on od tego, jakie są podejrzenia lekarzy co do podłoża tego ruchu mimowolnego. Niebagatelną rolę w diagnostyce chorych z atetozą mogą bowiem odgrywać zarówno badania laboratoryjne, jak i badania obrazowe (np. tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy), a także badania genetyczne (które mogą służyć potwierdzeniu istnienia u pacjenta np. choroby Huntingtona).

Atetoza: leczenie

Pacjenci, u których wystąpi atetoza, powinni podlegać leczeniu przede wszystkim skierowanym ku chorobie, które doprowadziła do wystąpienia tego ruchu mimowolnego. Postępowanie ograniczone do opanowania samej atetozy opiera się na stosowaniu przez pacjentów leków (takich jak np. diazepam, haloperidol czy tetrabenazyna), skuteczność farmakologicznego leczenia atetozy jest jednak ograniczona.U chorych borykających się z ruchami atetotycznymi korzystne bywa wdrożenie u nich rehabilitacji ruchowej. W przypadku osób z najcięższym przebiegiem atetozy oferowane może być im leczenie zabiegowe, wśród takich procedur chirurgicznych wymienia się np. zabieg subtalamotomii, czyli przecięcia struktur wzgórza.

Źródła:1. Hector A. Gonzales-Usigli, Chorea, Athetosis, and Hemiballismus, Merck Manual; dostęp on-line: http://www.merckmanuals.com/home/brain,-spinal-cord,-and-nerve-disorders/movement-disorders/chorea,-athetosis,-and-hemiballismus2. Materiały The University of British Columbia; dostęp on-line: http://neuroscience.ubc.ca/CourseMat/0_Movement_Disorders_2011_Clinical.pdf