Anizokoria czyli nierówne źrenice

Anizokoria to nierówność źrenic i może występować w dowolnym wieku. Anizokoria może być fizjologiczna, ale asymetria źrenic może wynikać też z różnych chorób, np. nowotworu mózgu. Z tego właśnie względu pacjent, który zaobserwuje u siebie nierówne źrenice, zdecydowanie powinien odwiedzić lekarza – diagnostyka nierówności źrenic umożliwia nie tylko odnalezienie przyczyny jej wystąpienia, ale i umożliwia wdrożenie odpowiedniego dla danego chorego leczenia.

Spis treści

1. Anizokoria: objawy
2. Anizokoria: przyczyny
3. Anizokoria: diagnostyka
4. Anizokoria: leczenie

Anizokoria to termin wywodzący się z połączenia dwóch greckich słów, aniso (nierówny) i cor (źrenica), z łacińskim przyrostkiem -ia (choroba). Anizokoria oznacza więc nierówność źrenic (zetknąć się można również z określeniem tego problemu jako asymetria źrenic). Pewną różnicę wielkości źrenic można uznawać za naturalną - mowa tutaj jednak o sytuacji, kiedy różnica wielkości pomiędzy dwoma źrenicami nie przekracza 0,4 mm.

Anizokoria może wystąpić u pacjenta w każdym wieku: nierówne źrenice można obserwować u niemowląt, jak i u osób w podeszłym wieku. Tak jak znaczna jest rozpiętość wieku, w którym może wystąpić asymetria źrenic, tak i wyróżnia się wyjątkowo dużą ilość stanów, które mogą stanowić przyczyny anizokorii.

Anizokoria: objawy

Zasadniczo anizokoria to nie jednostka chorobowa, a objaw jakiegoś istniejącego u pacjenta schorzenia. Zdarza się sytuacja, gdzie jedynym istniejącym u pacjenta odchyleniem jest anizokoria. Istnieje jednak możliwość, że u chorego z nierównością źrenic wystąpią i inne dolegliwości - ich stwierdzenie jest wyjątkowo istotne ze względu na to, iż po ich przeanalizowaniu istnieje możliwość wysunięcia podejrzeń co do przyczyny anizokorii. Objawy, które powinny wzbudzić szczególną czujność, to m.in.:

• zaburzenia ruchu gałek ocznych
• opadanie powieki
• światłowstręt
• ból oka
• ból głowy (szczególnie, jeżeli on silny)
• zaburzenia widzenia (np. przymglenie widzenia)
• gorączka
• sztywność karku

Anizokoria może być zasadniczo fizjologiczna, jak i patologiczna.

Pierwszy z wymienionych rodzajów nierówności źrenic – anizokoria fizjologiczna – wbrew pozorom spotykany jest dość często. Okazuje się bowiem, że nawet 1 na 5 osób w populacji ma nierówne źrenice i nie jest to związane z żadnymi odchyleniami w stanie zdrowia. W takim jednak przypadku różnica wielkości źrenic typowo nie przekracza 1 mm.

U osób z anizokorią fizjologiczną odmienna wielkość źrenic może być obserwowana przez cały czas, możliwe jest również jej okresowe pojawianie się i ustępowanie, a także - po pewnym czasie utrzymywania się anizokorii - całkowity powrót do symetrii obu źrenic.

W sytuacji, kiedy pacjent wie, że występuje u niego anizokoria fizjologiczna, powinien on informować o tym badających go lekarzy (szczególnie okulistów) - utrzymująca się przez długi czas anizokoria typowo nie stanowi powodów do zmartwień.

Asymetria źrenic bywa jednak powiązana również i z wieloma różnymi patologiami - budzi ona niepokój szczególnie wtedy, kiedy wcześniej u pacjenta nie stwierdzano nierówności źrenic. Anizokoria u niemowlaka może być widoczna już z chwilą jego przyjścia na świat. W przypadku wrodzonej anizokorii konieczne jest przeprowadzenie dokładnej diagnostyki, ponieważ istnieje możliwość, że dziecko może cierpieć np. na wrodzony zespół Hornera.

Nierówność źrenic może jednak pojawiać się w dowolnym momencie życia pacjenta. Tutaj lista możliwych przyczyn anizokorii jest dość długa, jako przykładowe z nich można podać:

• różne schorzenia gałki ocznej (takie jak np. zapalenie tęczówki, jaskra),
• choroby neurologiczne (takie jak np. niedokrwienie ośrodkowego układu nerwowego, guzy mózgu, tętniaki oraz stwardnienie rozsiane czy migrenowe bóle głowy),
• urazy (dotyczące zarówno gałki ocznej, jak i głowy; anizokoria może występować również po jakichś zabiegach operacyjnych w obrębie oka),
• jednostronne porażenie trzeciego (okoruchowego) nerwu czaszkowego,
• nowotwory zlokalizowane w innych narządach (przykładem guza, który może być przyczyną anizokorii, może być nowotwór szczytu płuc, doprowadzający do wystąpienia zespołu Hornera).

Natknąć się można również na informacje o tym, iż istnieje pewien związek pomiędzy anizokorią a nerwicą. Zależność ta nie jest jasna, podejrzewa się jednak, że nierówność źrenic w przebiegu różnych zaburzeń nerwicowych wynikać miałaby z różnych zaburzeń czynności autonomicznego układu nerwowego (a to właśnie on odpowiada za stopień rozwarcia źrenic).

Czasami nierówność źrenic jest wręcz… oczekiwana. Tak dziać się może w gabinetach okulistycznych, gdzie pacjentowi – tylko do jednego oka – podane zostaną leki prowadzące do rozszerzenia źrenicy. Jako przykłady preparatów, które w podany wyżej sposób mogą wywołać anizokorię, podać można atropinę oraz tropikamid.

Wyróżnia się również stan, który określany jest jako pozorna anizokoria. Zjawisko to również polega na nierówności źrenic, jednakże obserwować je można tylko u pacjentów, u których z pewnych przyczyn (np. przez chorobę nowotworową) doszło do usunięcia gałki ocznej i którzy z tego powodu korzystają z protezy oka.

Anizokoria: diagnostyka

Podkreślić należy jedną rzecz: anizokoria u dziecka, u dorosłego czy u osoby starszej, która pojawia się nagle, zawsze wymaga diagnostyki. Wstępnie zazwyczaj wykonywane jest badanie okulistyczne: badana jest reakcja źrenic na światło, przeprowadzane bywa także badanie w lampie szczelinowej.

U pacjenta z anizokorią konieczne jest stwierdzenie, która źrenica zachowuje się nieprawidłowo: czy ta, która jest większa, czy też ta, która jest mniejsza. Jeżeli źrenica w ciemności nie rozszerza się, to oznacza to, że patologia występuje w tej właśnie gałce ocznej.

Odwrotnie jest w sytuacji, kiedy w świetle nie dochodzi do zwężenia jednej źrenicy – wtedy proces patologiczny występuje po tej stronie, gdzie nie dochodzi do oczekiwanej zmiany wielkości źrenicy.

Inne badania, które są wykonywane u pacjentów, zależne są już od podejrzewanej przyczyny anizokorii. Nierzadko przeprowadzane jest badanie neurologiczne, w przypadku nierówności źrenic często pacjentom wykonuje się również badania obrazowe (takie jak np. tomografia komputerowa głowy – badania te są istotne szczególnie u pacjentów z anizokorią po urazie głowy).

Anizokoria: leczenie

Samej anizokorii – ze względu na to, że jest ona objawem, a nie chorobą – się nie leczy. Leczenia jak najbardziej wymagać może już jednak jednostka będąca przyczyną anizokorii.

Rodzaj terapii uzależniony jest ściśle od występującego u pacjenta problemu – przykładowo, w zapaleniu tęczówki pacjentom zalecane jest leczenie farmakologiczne, z kolei w przypadku, kiedy do anizokorii doprowadził guz ośrodkowego układu nerwowego, pacjentom proponowane może być np. leczenie operacyjne.

Źródła:
1. Payne W.N., Barrett M.J., Anisocoria; dostęp on-line: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470384/
2. Eric R Eggenberger, Anisocoria, Medscape; dostęp on-line: https://emedicine.medscape.com/article/1158571-overview
3. Materiały American Academy of Ophtalmology, dostęp on-line: http://eyewiki.aao.org/Anisocoria

Anizokoria: przyczyny

Źrenice ludzkich oczu funkcjonują jak przysłony w aparatach fotograficznych: zmiany rozmiarów źrenicy wpływają na ilość światła, które to dostaje się do głębiej położonych części gałki ocznej. W sytuacji, kiedy wokół jest ciemno, źrenica rozszerza się (odpowiada za to układ nerwowy współczulny), z kolei w jasności źrenica zachowuje się odwrotnie i dochodzi do jej zwężenia (za ten efekt odpowiedzialny jest układ nerwowy przywspółczulny).

Za właściwe zachowanie źrenicy odpowiedzialnych jest wiele struktur, takich jak m.in. mięśnie oraz włókna nerwowe.