Afazja - czym jest i jak się objawia? Poznaj przyczyny i sposoby leczenia afazji

Afazja to zaburzenia mowy lub całkowita utrata zdolności mówienia u osoby, która wcześniej nie miała problemów z mową. Objawy afazji mogą polegać zarówno na trudnościach z wypowiadaniem się, jak i na niemożności zrozumienia zdań wypowiadanych przez innych ludzi. Przyczyną afazji są różne uszkodzenia struktur ośrodkowego układu nerwowego - najczęstszą z nich jest udar mózgu. Jakie są rokowania pacjenta z afazją? Czy afazja może się cofnąć?

Spis treści

1. Co to jest afazja?
2. Rodzaje afazji
3. Afazja — przyczyny
4. Afazja — objawy 
5. Afazja a dyzartria
6. Afazja — diagnostyka
7. Afazja — leczenie
8. Afazja — rokowania. Czy afazja może się cofnąć?

Co to jest afazja?

Afazja to termin wywodzący się z języka greckiego, a dokładniej od słowa aphasia - przedrostek "a" oznacza w tym wypadku bez, z kolei "phasis" tłumaczone jest jako mowa. W najprostszym więc tłumaczeniu afazję można rozumieć jako niemożność mówienia, w praktyce jednak problem ten może przebiegać w taki właśnie sposób, ale również i nieco odmiennie. 

Afazja to zaburzenie mowy, które spowodowane jest uszkodzeniem struktur mózgowych, które odpowiadają za mowę i jej rozumienie. Znajdują się one w płacie czołowym i skroniowym: płat czołowy odpowiada za generowanie mowy, a płat skroniowy za jej rozumienie.

Rodzaje afazji

Istnieje kilka rodzajów afazji, które rozróżnia się pod względem:

1. Rozległości uszkodzeń struktur mózgowych:

• afazja ruchowa — utrata do nadawania mowy — dana osoba rozumie, co się do niej mówi, ale nie potrafi się wypowiedzieć
• afazja czuciowa — całkowita lub częściowa utrata do nadawania mowy
• afazja transkorowa — trudność w doborze prawidłowej treści, mylenie słów
• afazja mieszana — afazja czuciowo-ruchowa

2. Struktury języka:

• afazja motoryczna — całkowita lub częściowa utrata umiejętności wypowiadania słów
• afazja semantyczna — całkowita lub częściowa utrata umiejętności posługiwania się językiem
• afazja akustyczna — utrata umiejętności identyfikowania wypowiedzi — dana osoba słyszy, co się do niej mówi, ale nie rozumie

3. Mowy:

• afazja płynna — dana osoba potrafi wypowiadać zdania składające się z więcej niż pięciu wyrazów
• afazja niepłynna — dana osoba umie tworzyć jedynie krótkie zdania, które składają się z mniej niż pięciu wyrazów

Istnieje jeszcze afazja agnostyczna (inaczej nominalna): charakteryzuje ona się tym, że pacjentowi z trudem przychodzi dobieranie odpowiednich słów w trakcie rozmowy, oprócz tego występują u niego trudności z nazywaniem rozmaitych przedmiotów

Afazja — przyczyny

Afazja rozwija się u ludzi wtedy, kiedy to wystąpią u nich jakieś uszkodzenia struktur należących do ośrodkowego układu nerwowego. Tutaj pojawia się jednak konieczność podkreślenia kluczowego wręcz aspektu - otóż problem ten ma swoje źródła właśnie w defektach dotyczących samego mózgowia, u osób z afazją aparat ruchowy mowy, czyli m.in. język i elementy krtani, funkcjonuje w pełni prawidłowo.

W przeszłości sądzono, że przyczyną afazji mogą być wyłącznie uszkodzenia ściśle określonych rejonów mózgowia. Mowa tutaj o tzw. ośrodkach mowy, którymi są:

• ośrodek Broki (zwany ośrodkiem ruchowym mowy, znajduje się on w płacie czołowym mózgu)
• ośrodek Wernickego (inaczej ośrodek czuciowy mowy, zlokalizowany jest on w płacie skroniowym mózgu)

Rzeczywiście to właśnie bezpośrednie uszkodzenie ośrodków mowy w największym stopniu może wywołać afazję, w praktyce jednak okazuje się, że również i uszkodzenie np. włókien nerwowych, które łączą te ośrodki z innymi rejonami mózgowia, również może skutkować zaburzeniami mowy.

Chorobą, która najczęściej stanowi przyczynę afazji, jest udar mózgu - szacuje się, że nawet do 40% spośród wszystkich pacjentów, u których pojawi się ta jednostka, ostatecznie zmaga się z zaburzeniami mowy.

Afazja może jednak wystąpić wskutek i innych schorzeń, takich jak m.in.:

• uraz głowy
• neuroinfekcja (taka jak np. opryszczkowe zapalenie mózgu)
• choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Alzheimera)
• guzy mózgu
• miażdżyca naczyń tętniczych, doprowadzających krew do mózgowia

Powyższe stanowią najczęstsze przyczyny afazji. Problem ten, choć zdecydowanie rzadziej, może wynikać również i z padaczki (wtedy afazja jest zazwyczaj przejściowa i utrzymuje się krótko), opisywano także przypadki afazji będącej skutkiem ubocznym stosowania plastrów przeciwbólowych, które zawierały fentanyl.

Afazja — objawy 

Afazję zazwyczaj stwierdzić nietrudno — zaburzenia mowy są zwykle wyraźnie widoczne dla otoczenia chorego, a nierzadko również i dla niego samego. W przebiegu problemu dochodzić może m.in. do:

• znacznego stopnia trudności z ułożeniem choćby najprostszego zdania
• problemów z nazywaniem pewnych przedmiotów — może się wydawać, jakby pacjent nie pamiętał, jak dana rzecz się nazywa
• używania w konwersacjach dziwacznych słów lub tworzenie zdań, które są całkowicie pozbawione sensu
• wypowiadania jedynie pojedynczych, całkowicie niezrozumiałych słów

Należy tutaj jednak podkreślić, że nawet jeżeli pacjent wydaje z siebie jedynie strzępki słów, to tak naprawdę "w głowie" ma on zazwyczaj to, co chciałby w danej chwili powiedzieć — afazja nie wynika z problemów z pamięcią czy z niedostatków intelektualnych, lecz jest po prostu zaburzeniem dotyczącym samej mowy.

Afazja a dyzartria

Warto podkreślić, że do zaburzeń mowy może doprowadzić nie tylko afazja, ale również i inny problem — dyzartria. Tak już jednak wspominano, do afazji prowadzą uszkodzenia struktur mózgowia zaangażowanych w funkcje językowe, dyzartria zaś wynika z nieprawidłowej czynności aparatu ruchowego mowy, np. struktur mięśniowych związanych z emisją głosu (których przyczyną może być ich uszkodzenie, ale i porażenie nerwów, które je zaopatrują).

Afazja — diagnostyka

Wystąpienie afazji — zwłaszcza nagłe — zawsze powinno zostać skonsultowane z lekarzem.

Przyczyną tego problemu może być w końcu nawet udar mózgu, który wymaga jak najszybszego wdrożenia u chorego odpowiedniego postępowania terapeutycznego.

W razie pojawienia się afazji, u pacjenta najpierw wykonywane jest badanie neurologiczne — wykryte podczas niego inne odchylenia (takie jak np. zaburzenia czucia czy niedowłady) mogą sugerować to, jaka dokładnie choroba wystąpiła u badanego lub która część jego mózgowia została uszkodzona.

Później zazwyczaj zlecane są badania obrazowe głowy, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny — wymienione umożliwiają stwierdzenie np. ognisk niedokrwienia w obrębie mózgowia czy istnienia u pacjenta jakiegoś wewnątrzczaszkowego guza.

Afazja — leczenie

Sama afazja nie jest chorobą, lecz objawem — leczenie, które jest wdrażane pacjentowi, musi się więc skupiać na przyczynie afazji. W przypadku pacjentów, którzy doznali udaru mózgu, wraz z ogólną poprawą ich stanu ustępować mogą również i zaburzenia mowy.

Poprawa w tym przypadku może być jednak różnego stopnia — u jednych chorych afazja ustępuje nawet całkowicie, u innych zaś problem utrzymuje się przez cały czas. Bardzo ważne dla wielu takich chorych okazują się treningi mowy, które — odbywające się z udziałem logopedy — nierzadko umożliwiają zmniejszenia stopnia istniejących u nich zaburzeń mowy.

Zdecydowanie inaczej zaś przebiega leczenie afazji u osób, u których wystąpiła ona w związku z guzem mózgu. W ich przypadku skuteczna terapia, bazująca np. na usunięciu całej zmiany, czasami okazuje się wystarczającą metodą leczenia – zdarza się bowiem tak, że guz uciska ośrodki mowy w mózgowiu i jego resekcja, likwidująca tenże ucisk, prowadzi do ustąpienia afazji.

Afazja — rokowania. Czy afazja może się cofnąć?

Tak jak afazja wpływa na jakość życia (w końcu nietrudno się domyślić, że nagła utrata zdolności mówienia w znaczący sposób odbija się na psychice pacjenta), tak już sama ona nie ma wpływu na przeżycie chorych. Dokładnych jednak rokowań osób, u których rozwinie się afazji, określić nie można — wszystko zależy tutaj od tego, z jakiego powodu pojawił się ten problem.

Lepsze ogólne rokowania mają te osoby, u których wystąpiła neuroinfekcja (szczególnie taką, którą można skutecznie wyleczyć), zdecydowanie gorsze zaś np. ci pacjenci, u których afazja pojawiła się w związku z wystąpieniem bardzo złośliwego nowotworu mózgu.

Przeczytaj też:

• Echolalia
• Synestezja, czyli pomieszanie zmysłów
• Zaburzenia smaku
• Apraksja
• Zespół zamknięcia