Zwyrodnienie stawów kolanowych (gonartroza). Przyczyny i leczenie zwyrodnienia kolan

2018-02-09 14:16

Zwyrodnienie stawów kolanowych (gonartroza) dotyka co piątego Europejczyka. Specjaliści szacują, że tylko około 40 procent zwyrodnień stawów kolanowych jest następstwem starzenia się organizmu. W pozostałych 60 procentach przypadków zwyrodnienie kolana to skutek przeciążenia, kontuzji i urazów. Jest to cena jaką płacimy za nasz styl życia. Jak przebiega leczenie zwyrodnienia stawów kolanowych?

Kolano: budowa — Autor: Shutterstock Budowa kolana Staw kolanowy łączy dolny koniec kości udowej z górnym końcem piszczeli. Jest tylko częściowo otoczony torebką stawową. Jego stabilność zależy od siły więzadeł.

Spis treści

Przyczyny zwyrodnienia kolana. Co może niszczyć staw kolanowy?
Zwyrodnienie stawu kolanowego: objawy
Jak odciążyć zwyrodniałe stawy kolanowe i zmniejszyć ból kolan?
Zaawansowane zwyrodnienie stawu kolanowego
Zwyrodnienie stawów kolanowych - uszkodzone więzadła
Zwyrodnienie stawów kolanowych - uszkodzenie łąkotki
Leczenie zmian zwyrodnieniowych stawów kolanowych
Gonartroza i endoproteza stawu kolanowego [wideo]

Zwyrodnienie stawów kolanowych jest jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności na świecie. Zwyrodnienie kolana to potoczna nazwa jednostki chorobowej, określanej przez lekarzy jako gonartroza, czyli choroba zwyrodnieniowa (artroza) stawu kolanowego.

Gonartroza z reguły występuje obustronnie. Częściej dotyka kobiety w wieku 40-60 lat, cierpiące na otyłość.

Leczenie zmian zwyrodnieniowych stawów zależy od stopnia ich zniszczenia, oczekiwań pacjenta i przyczyn, które doprowadziły do rozwoju choroby. Jeżeli było to jakieś inne schorzenie, należy je wyleczyć; gdy przyczyną jest nadwaga, trzeba schudnąć.

Przyczyny zwyrodnienia kolana. Co może niszczyć staw kolanowy?

Nie ma granicy wieku, od której zaczynają się zmiany zwyrodnieniowe w kolanach. Wiadomo natomiast, co może przyspieszać ten proces.

Zbyt duże obciążenia. Ciężka praca fizyczna, otyłość oraz wyczynowe uprawianie sportu prowadzi do szybszego zużywania się stawów.
Urazy. Więzadła w kolanie odpowiadają za jego stabilizację, a łąkotki, czyli elastyczne chrząstki, przypominają amortyzatory. Jeśli te struktury zostaną uszkodzone, cały staw nieprawidłowo pracuje, a jego powierzchnie szybciej się ścierają.
Choroby. Do uszkodzenia chrząstki stawowej mogą prowadzić zmiany zapalne błony maziowej spowodowane chorobami, takimi jak np. borelioza, zakażenie chlamydiami lub innymi bakteriami czy wirusami. Zwyrodnienie w stawach kolanowych często pojawia się też w następstwie chorób tarczycy i chorób reumatycznych.
Osłabienie mięśni otaczających staw. Stabilizują kolano i dbają o to, by jego ruch był prawidłowy i płynny. Trzeba je stale wzmacniać.
Wrodzone zaburzenia budowy kości i stawów. Koślawość lub szpotawość kolan czy dysplazje bioder mogą powodować przeciążenie i przyspieszone zużycie stawów.

Zwyrodnienie stawu kolanowego: objawy

W związku z tym, że chrząstka stawowa nie jest unerwiona ani ukrwiona, zwykle w początkowej fazie choroby nie odczuwa się bólu w stawie. Kiedy jednak kolano zaczyna pobolewać, puchnąć, sztywnieć, trzeszczeć, to z reguły sygnał, że uszkodzenia stawu są już mocno zaawansowane - obejmują warstwę pochrzęstną znajdującą się najbliżej kości.

Tylko lekarz może ocenić (na podstawie wywiadu i wyników badań: RTG w pozycji stojącej, analizy krwi lub płynu stawowego), czy przyczyną bólu są rzeczywiście zmiany degeneracyjne, a nie inne choroby, np. z grupy chorób reumatycznych, krystalopatii (np. dna moczanowa), czy poinfekcyjne lub łuszczycowe zapalenie stawów.

Na podstawie zdjęcia RTG można zdiagnozować zwężenia szpary stawowej, zaburzenia osiowości kończyn, obecność ciała wolnego w stawie lub nadbudowy kostnej, zwanej osteofitami. To typowe problemy związane ze zwyrodnieniem. Specjaliści szacują, że około 40 procent takich zmian wynika ze starzenia się organizmu. Pozostałe 60 procent to skutek urazów, infekcji, przeciążenia. Podczas chodzenia na każde kolano oddziałuje siła równa aż ośmiokrotności naszej wagi.

Zobacz galerię 7 zdjęć

Jak odciążyć zwyrodniałe stawy kolanowe i zmniejszyć ból kolan?

1. Rób okłady

Lepsze będą okłady zimne i to z dwóch powodów. Po pierwsze, gdy chrząstka stawowa ulegnie znacznemu zniszczeniu, dochodzi do jej scieńczenia i uszkodzenia kości, a odkryte i ocierające się powierzchnie stawowe będą powodować ból, obrzęk i zwiększenie ciepłoty stawu kolanowego. Chłodzenie go przyniesie ulgę. Drugi argument przemawiający za tym, by obolałe kolano obłożyć lodem, a nie termoforem, związany jest z tym, że istnieje ryzyko stanu zapalnego w kolanie. Ciepło może go jeszcze nasilić. 2. Sięgnij po leki na ból

Na ból stawów kolanowych cierpi co piąty mieszkaniec Europy, a co trzynasta osoba z tego powodu codziennie sięga po leki przeciwbólowe. Gdy ból jest skutkiem przeforsowania, wystarczy oszczędzać staw. Sporadycznie można ratować się tabletką przeciwbólową (najlepiej z grupy leków przeciwzapalnych takich jak ibuprofen, naproksen, diklofenak, ketoprofen). Gdy dolegliwości utrzymują się dłużej niż tydzień, ból jest silny lub występuje poranna sztywność, trzeba zgłosić się do lekarza. 3. Nie rezygnuj z aktywności

Pojawiający się w trakcie ruchu ból powoduje, że oszczędzamy chorą kończynę, ograniczając aktywność fizyczną, co doprowadza do zmniejszenia ruchomości w danym stawie, a nawet przykurczów (głównie w pozycji zgięciowej). Tymczasem liczne badania wykazały, że ćwiczenia fizyczne są jedną z najskuteczniejszych metod leczenia artrozy. Kontrolowana aktywność (rodzaj i intensywność ćwiczeń najlepiej omówić z ortopedą lub fizjoterapeutą) poprawia nastrój, ale niweluje również ból, zwiększa elastyczność stawu, poprawia krążenie. To najtańsza metoda leczenia.

Osoby z chorobą zwyrodnieniową powinny ćwiczyć w butach o wysokim stopniu amortyzacji. Do spacerów lepsze będą leśne ścieżki, trawiaste tereny lub bieżnia, a nie twardy asfalt. Bezpieczne będą dyscypliny, które nie przeciążają stawów, np. pływanie, jazda na rowerze, narty biegowe.

Niewskazane są sporty, w których staw przenosi duże obciążenia, czyli długodystansowe bieganie, piłka nożna, podnoszenie ciężarów. Warto codziennie wykonywać też proste ćwiczenia wzmacniające, np. siedząc na krześle, ściskać między kolanami poduszkę albo w siadzie prostym podłożyć pod jedną nogę (pod tył kolana) zrolowany ręcznik i naciskać na niego w seriach po pięć sekund.

Jeśli ból utrudnia poruszanie się, można korzystać ze sprzętu wspomagającego – ortezy lub kul. Dowiedziono jednak, że pomoce te nie powinny być wykorzystywane stale, ponieważ mogłoby to doprowadzić do zwiększenia sztywności i osłabienia struktur mięśniowych, które podtrzymują staw.

4. Rehabilituj się

Przy zmianach zwyrodnieniowych poprawę ich kondycji można osiągnąć rehabilitacją.

Kinezyterapia – odpowiedni dobór ćwiczeń pomoże we wzmocnieniu osłabionych grup mięśniowych i zmniejszeniu napięcia tych przeciążonych. Fizjoterapeuta będzie korygował wzorce ruchowe i, jeśli stan chorego zacznie na to pozwalać, wprowadzi elementy treningu funkcjonalnego. Istotny także jest stretching mięśniowy (rozciąganie), który zwiększy elastyczność napiętych tkanek.
Terapia tkanek miękkich – stosowanie masażu tkanek głębokich oraz technik rozluźnienia mięśniowo-powięziowego (zazwyczaj na mięśniach biodra i kończyny dolnej) zwiększa ich elastyczność i zapobiega powstawaniu przykurczów i zrostów.
Fizykoterapia – często wykorzystuje się krioterapię, magnetoterapię, laseroterapię, falę uderzeniową i ultradźwięki.
Kinesiotaping – nalepienie plastrów wpływa korygująco na powięź, co jest w stanie zmniejszyć, a nawet znieść dolegliwości bólowe. Przy zwyrodnieniu stawu kolanowego ma to jednak działanie krótkotrwałe.

5. Zapytaj lekarza o zastrzyki

Lekarz może zalecić wiskosuplementację, czyli terapię, której celem jest poprawienie jakości płynu stawowego. Podaje się wtedy do stawu preparaty z kwasem hialuronowym, który hamuje postęp zmian zwyrodnieniowych. Zastosowanie takiej kuracji, która trwa co najmniej trzy tygodnie (zależnie od dawki leku), pozwala uzyskać znaczną poprawę zdrowia, zwykle na rok. Preparat działa przeciwzapalnie i nawilżająco na chrząstkę, przez co staw jest sprawniejszy i mniej bolesny. Liczba zastrzyków i ich cena zależą od stężenia preparatu (400-900 zł).

Do regeneracji stawu można również wykorzystać osocze bogatopłytkowe (1100-2500 zł) lub komórki macierzyste pozyskane z własnej tkanki tłuszczowej. Pobranie i przeszczep wykonuje się w trakcie jednego zabiegu (5000-6000 zł).

W niektórych przypadkach konieczne jest zastosowanie blokady – do stawu wstrzykuje się lek sterydowy. Jednak, jeśli chodzi o leki sterydowe, wskazania do stosowania w gonartrozie są bardzo ograniczone.

6. Zmień dietę

Zrzucenie 10-20 kg nadwagi zmniejsza o 30-40 procent ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej kolan. Dieta może przyspieszyć lub spowolnić rozwój artrozy. Stawom szkodzą tłuszcze nasycone (masło, tłuste mięso i sery) i niedobór witaminy D. Natomiast korzystny wpływ mają kwasy omega-3 (tłuste ryby morskie) i antyoksydanty (są w warzywach i owocach). Ważna jest też odpowiednia ilość białka, bo od niego zależy siła mięśni stabilizujących stawy. Jeśli chodzi o suplementację, zazwyczaj zaleca się środki zawierające siarczan glukozaminy i chondroityny.

Zaawansowane zwyrodnienie stawu kolanowego

Kiedy choroba zwyrodnieniowa jest w fazie zaawansowanej, ból pojawia się nie tylko w trakcie czynności, które maksymalnie obciążają staw kolanowy. Dla chorego problemem staje się też chodzenie, długotrwałe stanie, wstawanie z krzesła, schodzenie ze schodów. W zależności od tego, które fragmenty tkanek uległy uszkodzeniu, gonartroza może zajmować w większym stopniu przedział boczny, przyśrodkowy lub rzepkowo-udowy kolana.

Zwyrodnienie stawów kolanowych - uszkodzone więzadła

Stabilność kolanom zapewnia system aż kilkunastu więzadeł (najważniejsze z nich jest więzadło krzyżowe przednie i tylne, poboczne piszczelowe i strzałkowe). Można je porównać do niezbyt elastycznej taśmy łączącej kość z kością. Właśnie z powodu tej małej elastyczności więzadła często ulegają uszkodzeniu – wystarczy gwałtowne skręcenie tułowia przy lekko ugiętych kolanach czy niezbyt silne uderzenie, aby doszło do poważnej kontuzji.

Najbardziej narażone na uszkodzenia jest więzadło krzyżowe. Bez operacji nie da się go naprawić. Zabieg polega na wstawieniu w miejsce uszkodzonego więzadła przeszczepu ze ścięgna pobranego od pacjenta. Operacja jest skomplikowana i precyzyjna, bo więzadło krzyżowe ma zaledwie 2-3 cm długości. Jego rekonstrukcja jest bardzo ważna dla przywrócenia prawidłowej pracy stawu. Chodzi tu jednocześnie o uzyskanie stabilności kolana, ale także przepływu informacji pomiędzy stawem kolanowym a mózgiem, ponieważ to więzadło jest czymś w rodzaju oka, które informuje mózg o ułożeniu stawu.

Tę skomplikowaną operację wykonuje się przy użyciu artroskopu – urządzenia, które przez niewielkie nacięcia w skórze pozwala zajrzeć do wnętrza stawu, wprowadzić tam mikronarzędzia i wymienić więzadło. Nawierca się kość udową i piszczelową, a następnie w powstałe otwory wprowadza ścięgno. Gdy już znajdzie się na właściwym miejscu, zostaje umocowane do kości udowej, a po odpowiednim naprężeniu – do kości piszczelowej. Użyte podczas zabiegu śruby po 3 latach rozkładają się w organizmie, nie czyniąc mu żadnej szkody. Po zabiegu intensywna rehabilitacja trwa ok. 2 miesięcy, ale o całkowitej regeneracji kolana można mówić dopiero po pół roku. Jednak wysiłek się opłaca, ponieważ można wrócić nawet do wyczynowego uprawiania sportu.

Artroskopia w diagnostyce i leczeniu stawu kolanowego

Ważne

Chrząstkę stawową można próbować odbudować

Do zniszczenia chrząstki stawowej dochodzi w wyniku procesów zwyrodnieniowych, ale także podczas urazów. Uszkodzenia chrząstki zwykle występują razem z innymi uszkodzeniami kolana. Przyczyną pourazowego zniszczenia chrząstki stawowej są kontuzje, w czasie których na staw kolanowy działała ogromna siła.

Jeżeli uszkodzeniu uległa niewielka powierzchnia chrząstki, skuteczną metodą jej naprawienia jest zabieg, który polega na nawierceniu w kości znajdującej się pod zniszczoną chrząstką stawową maleńkich otworków. Z wyciekającej z nich krwi tworzy się blizna, która zastępuje uszkodzoną chrząstkę. Blizna kształtuje się bezboleśnie 6-12 miesięcy.
Jeżeli taka metoda jest nieskuteczna lub gdy uszkodzenie jest bardzo rozległe, można zastosować przeszczep chondrocytów. Od pacjenta pobiera się fragment chrząstki stawowej o wielkości dwóch łebków zapałki. Następnie w specjalnych warunkach laboratoryjnych są one namnażane. Gdy uzyska się odpowiednią liczbę komórek, przenosi się je na biomateriał kolagenowy. Tak przygotowaną chrząstkę wszczepia się do kolana. Tu komórki dalej się namnażają i całkowicie wypełniają ubytek chrząstki. To niezwykła metoda leczenia, jej skuteczność ocenia się na ponad 90 proc. Na odbudowanie chrząstki potrzeba sporo czasu. Dzieje się tak dlatego, że przygotowane do laboratoryjnego namnażania komórki chrząstki stawowej muszą w pewnym sensie cofnąć się w rozwoju – stają się komórkowymi noworodkami. Wszczepiana chrząstka ma konsystencję żelu, czyli jest w takiej postaci, jaka występuje w stawach noworodków. Aby chrząstka dorosła i stwardniała, potrzeba ok. roku. To oczywiście nie skazuje osób operowanych tą metodą na bezruch, ale do pełnej aktywności można wrócić po roku. Zabiegi przeszczepiania chrząstki nie są refundowane przez NFZ, inne na szczęście tak.

Zwyrodnienie stawów kolanowych - uszkodzenie łąkotki

W kolanie są dwie łąkotki. To elastyczne chrząstki, które kształtem przypominają podkowę. Pełnią bardzo ważną rolę, bo są niczym amortyzatory - pochłaniają energię, która działa na staw. A jest ona niemała. Podczas chodzenia w kolanie powstaje siła równa aż ośmiokrotności naszej wagi. Łąkotki pochłaniają 30-40 proc. obciążenia, jakie powstaje podczas stania, a gdy idziemy po schodach - aż 75 proc.Uszkodzenie łąkotki to najczęstszy uraz kolana. Objawia się silnym bólem lub – w przypadku oderwania się i przemieszczenia fragmentu chrząstki – blokowaniem możliwości poruszania stawem. Do uszkodzenia dochodzi po gwałtownym skręcie kolana, rzadziej zaś po szybkim wyprostowaniu lub zgięciu nogi. Jeżeli łąkotka jest uszkodzona, wówczas siła powstająca w kolanie działa bezpośrednio na kości tworzące staw. Skutkiem tego jest szybsze zniszczenie chrząstki stawowej.W wyniku urazu kolana łąkotka może pęknąć lub rozerwać się. Wtedy najlepszym sposobem jej naprawy jest artroskopowe zszycie fragmentów. Jeżeli natomiast uraz jest długo nieleczony lub łąkotka jest całkowicie zniszczona, można jej fragment lub też całą zastąpić implantem z biomateriału. Implant jest to rodzaj piankowej konstrukcji (przypomina nieco gąbkę), w którą wnikają komórki. Z czasem implant przerasta tkanką. Gdy w końcu się rozpuści, w jego miejscu jest już nowa, własna łąkotka. Implant wsuwany jest do stawu przez artroskop. Lekarz przycina fragment wielkości ubytku i mocuje go specjalnymi szwami. Przez kilkanaście godzin po operacji do implantu przecieka krew, a wraz z nią tzw. komórki wielopotencjalne, które zmieniają się w komórki tworzące łąkotkę stawową. Po takiej operacji pacjent szybko rozpoczyna rehabilitację. Zabieg można łączyć z innymi technikami. Wstawienie implantu sprawia, że ból ustępuje. Jednak większą korzyścią jest to, że unika się rozwoju zwyrodnień i ewentualnie wszczepienia endoprotezy kolana.

Leczenie uszkodzonej łąkotki

Leczenie zmian zwyrodnieniowych stawów kolanowych

Przy niewielkich zmianach w stawach kolanowych poprawę ich kondycji można osiągnąć rehabilitacją, czyli ćwiczeniami mięśni, zabiegami fizykoterapeutycznymi, które zwiększają zakres ruchu w stawie, zmniejszają stan zapalny, poprawiają ukrwienie tkanek. Korzystne jest również przyjmowanie preparatów mogących powstrzymać postęp zwyrodnień. Zaleca się środki zawierające siarczan glukozaminy i chondroityny. Warto pamiętać, że preparaty te nie regenerują chrząstki stawowej, a jedynie opóźniają postęp choroby. Lekarz może także zalecić wiskosuplementację, czyli terapię, której celem jest poprawienie jakości płynu stawowego. Podaje się wtedy bezpośrednio do stawu preparat z kwasem hialuronowym. Kuracja trwa zwykle ok. 3 tygodni, a jej efekt utrzymuje się przez rok. Preparat (dostępny na receptę) powoduje zwiększone wydzielanie mazi stawowej, w następstwie czego zmniejsza się tarcie powierzchni stawowych i poprawiają się właściwości amortyzacyjne płynu maziowego. Dzięki temu staw jest sprawniejszy i mniej bolesny.Nie ma metody na powstrzymanie zmian w stawach. Gdy nie pomaga rehabilitacja i leki, jedynym wyjściem jest operacja stawu kolanowego. Jeśli uszkodzenie kolana jest niewielkie, przeprowadza się artroskopowe operacje, których celem jest oczyszczenie stawu ze zniszczonych fragmentów. Czasem wystarczy operacyjnie zmienić kąt ustawienia kości tworzących staw, aby zniknął ból i nie postępowała dalej jego degradacja. Po takim zabiegu na kilkanaście lat zapomina się o chorym kolanie. Najbardziej radykalnym zabiegiem naprawczym stawu kolanowego jest operacyjne ścięcie fragmentów kości tworzących staw i zastąpienie ich metalowymi implantami. Dla osób mających duże zmiany zwyrodnieniowe kolan lub po trudnych do leczenia urazach jedynym ratunkiem często bywa wstawienie endoprotezy całego stawu kolanowego. Zabieg wykonuje się zazwyczaj u pacjentów, w przypadku których doszło do znacznego ograniczenia ruchomości stawu i cierpiących z powodu silnego bólu niedającego się złagodzić lekami, rehabilitacją ani zabiegami fizykoterapeutycznymi.

Gonartroza i endoproteza stawu kolanowego [wideo]

Zdarza się, że w przypadku zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych w kolanach jedynym rozwiązaniem jest endoprotezoplastyka, czyli zabieg wszczepienia sztucznego stawu. Zabieg operacyjny polega na oszczędnej, całkowitej resekcji powierzchni stawowych chorego stawu i zastąpieniu ich sztucznym stawem, wykonanym z materiałów bip-przyswajalnych - opowiada dr. n. med. Juliusz Dec ze Sport-Kliniki Żory.

Źródło: Sport-Klinika Żory/youtube

miesięcznik "Zdrowie"