Krzyżownica - zastosowanie w medycynie i nie tylko

Krzyżownica należy do egzotycznej rodziny krzyżownicowatych, której znamy około 500 gatunków. Spotkać je można na całym świecie. Najbardziej znane to krzyżownica zwyczajna, cienkolistna, mirtolistna, gorzkawa i wirginijska.

Spis treści

1. Krzyżownica cienkolistna
2. Krzyżownica zwyczajna i pospolita
3. Krzyżownica wirginijska
4. Krzyżownica gorzkawa
5. Krzyżownica mirtolistna

Krzyżownica rośnie także w Polsce. Wyróżniamy w naszym kraju cztery jej gatunki: krzyżownica zwyczajna, czubata, krzyżownica górska i gorzkawa. Jest rośliną wykorzystywaną przez ludzi zarówno w ziołolecznictwie, jak i kosmetyce i przemyśle. Do przykładowych gatunków krzyżownicy, które wykazują właścowości lecznicze zaliczamy krzyżownicę cienkolistną, zwyczajną, wirginijską gorzkawą i mirtolistną. Przyjrzyjmy się ich zastosowaniom.

Krzyżownica cienkolistna

Krzyżownica cienkolistna ma wysoką zawartość saponin i żywic. Mówiąc ogólnie saponiny to związki pochodzenia roślinnego, które w odpowiednich, terapeutycznych dawkach pozytywnie wpływają na funkcjonowanie organizmu. Działają moczopędnie, pobudzają układ trawienny do pracy, ułatwiają trawienie tłuszczów. Jeśli zastosujemy je zewnętrznie, to dobrze wpłyną na skórę poprawiając jej stan i oczyszczając. Wykazują także działanie nabłyszczające i wspomagające procesy regeneracji skóry i naskórka w przebiegu stanów zapalnych.

Czytaj też: Kosmetyki ziołowe, czyli zioła dla urody. Ekstrakty ziołowe używane w kosmetyce

Korzeń krzyżownicy ma nieco odmienne działanie - hamuje nadmierną produkcję śluzu, i korzystnie oddziałuje na układ nerwowy wspomagając wzrost i rozwój neuronów. Krzyżownica wykazuje działanie adaptogenne. Oznacza to, że organizm może szybciej dopasować się do zmieniających warunków.

Krzyżownica może być pomocna przy odchudzaniu - przyśpiesza przemianę materii, poprawia trawienie i wchłanianie tłuszczów, działa lekko nasennie, poprawia pamięć i koncentrację, a także wzmacnia organizmu, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym i w stanie obniżonej odporności.

Jak każdy suplement diety czy lek, również i krzyżownica może powodować pewne skutki uboczne, do których zaliczamy łagodne zaburzenia żołądkowe, nudności, biegunki, bóle brzucha. Krzyżownica może wywołać także reakcję alergiczną, np. w postaci wysypki.

Ważne! Stosowanie dużych dawek korzenia może być toksyczne, dlatego też nie należy stosować tych ziół w ciąży i nie można podawać dzieciom do 12. roku życia. 

Krzyżownica zwyczajna i pospolita

Ziołu krzyżownicy zwyczajnej i jej korzeniowi przypisuje się działanie wykrztuśne, moczopędne, przeciwzapalne, przeciwbólowe, napotne, przeciwgorączkowe oraz przeciwreumatyczne. Krzyżownica wzmaga wydalanie kwasu moczowego, wspomaga oczyszczanie dróg oddechowych z zalegającej w nich wydzieliny śluzowej i ropnej. Poza tym krzyżownica zwyczajna pobudza miesiączkowanie, a także hamuje rozwój drożdżaków z rodzaju Candida i Cryptococcus.

Zazwyczaj z krzyżownicy zwyczajnej przygotowuje się napary lub odwary. Odwar przygotowuje się z korzenia rośliny, zaś napar z jego ziela. 

Przepis na odwar z krzyżownicy:

• 1 łyżka startego korzenia powinna być gotowana w szklance wody przez 10 minut. Następnie należy odstawić ją pod przykryciem na 30 minut i przecedzić. Pić małymi porcjami, 1 szklankę odwaru dziennie. Odwarem można przepłukiwać narządy płciowe przy grzybicy. Poza tym może służyć do płukania włosów przy zakażeniach skóry drożdżakami, przy łupieżu i świądzie.

Przepis na napar z krzyżownicy:

• 1 łyżka ziela przypada na 1 szklankę wrzącej wody lub mleka. Napar należy zaparzyć po przykryciem, a następnie pić 3 razy dziennie po 1 szklance naparu. Przy nieżytach układu oddechowego, grypie, przeziębieniu, kokluszu można stosować mniejsze dawki, ale częściej, z dodatkiem miodu, propolisu, soku malinowego.

Co ciekawe, iście krzyżownicy zwyczajnej wykorzystywane były jako substytut herbaty, w tym także do fałszowania herbaty zielonej.

Krzyżownica wirginijska

Ten gatunek krzyżownicy rośnie przede wszystkim w lesistych rejonach Ameryki Północnej. Z jego dobroczynnych właściwości korzystali już Indianie (stosując zioło jako remedium na ukąszenie węża), a także środek wykrztuśny. We współczesnym ziołolecznictwie krzyżownica wirginijska jest stosowana jako wspomagający leczenie astmy, na przewlekłe zapalenie oskrzeli i koklusz.

Wyciągi wodne z surowca zawierają związki saponinowe. Podobnie jak w opisywanej wcześniej krzyżownicy cienkolistnej to one odpowiadają za działanie wykrztuśne preparatów na bazie krzyżownicy. Zwyczajowo zalecana dawka to od 0,5 – 1 g sproszkowanego korzenia, który powinien być zbierany jesienią, w czasie, gdy krzyżownica zamiera. Korzeń należy oczywiście odpowiednio ususzyć.

Zbyt duża dawka korzenia krzyżownicy może spowodować biegunkę i wymioty. Ważne! Wywar może nawet doprowadzić do poronienia, dlatego nie powinno się stosować zioła w okresie ciąży i karmienia piersią.

Krzyżownica gorzkawa

Krzyżownica gorzkawa zazwyczaj występuje na terenie Szwajcarii, rzadko można ją spotkać w Polsce. Krzyżownica gorzkawa wspomaga wydzielanie żółci i soku żołądkowego, stymuluje trawienie, pobudza perystaltykę przewodu pokarmowego, a także reguluje rytm wypróżnień, przyspiesza przemianę materii, a u niektórych osób może nawet działać przeczyszczająco.

Roślina bardzo dobrze działa także na wzdęcia usuwając je. Ponadto hamuje rozwój bakterii i grzybów, ułatwia oczyszczanie płuc i drzewa oskrzelowego z zalegającego tam śluzu, a także jest pomocna przy zapaleniu zatok.

Krzyżownica mirtolistna

Krzyżownica mirtolistna pochodzi z Afryki Południowej. Wykorzystuje się jej kwitnące gałązki i korzeń, które zawierają glikozydy saponinowe, kwas cynamonowy, flawonoidy i antocyjany. W Afryce jest wykorzystywana do leczenia malarii, zapalenia oskrzeli, trądu, ukąszeń węży i reumatyzmu.

Ten rodzaj krzyżownicy wykazuje działanie przeciwzapalne, a w większych dawkach działa wymiotnie i przeczyszczająco. Składniki zawarte w ziele działają wykrztuśnie, sekretolitycznie, moczopędnie, przeciwzapalnie, antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo.

Można także przygotować wyciąg z korzenia na bazie alkoholu, który hamuje rozwój Candida albicans i innych drożdżaków patogennych. Może być on pomocny do leczenia kandydozy, pleśniawek, zajadów, obłożenia języka drożdżakami, infekcji grzybiczych skóry i błon śluzowych, stanów zapalnych stawów i mięśni, przewlekłego i ostrego kaszlu.

Można go także stosować przy infekcjach układu moczo-płciowego oraz przy wystąpieniu świądu odbytu i świądu pochwy, przy zakażeniach bakteryjnych i grzybiczych narządów płciowych; infekcjach skóry, łupieżu, łojotoku.

Odwar z krzyżownicy można wykorzystać do płukania jamy ustnej, płukania gardła, do przemywania narządów płciowych, ucha - w tym celu należy stosować łyżkę zaparzonego wcześniej odwaru nawet 6 razy dziennie. Odwarem można przemywać także oczy, ale trzeba go rozcieńczyć naparem rumiankowym w proporcjach 1:1).

Można go wykorzystać jako tonik do twarzy - do przemywania cery tłustej, z przebarwieniami, łuszczycą, stanami zapalnymi, wypryskami, skłonnościami do ropni i świądem, a także do płukania włosów z łupieżem, tłustych i zakażeniami bakteryjno-grzybowymi.

Z kolei nalewkę przygotowuje się na bazie rozdrobnionego surowca i alkoholu 50-60% (w proporcjach 1:5). Preparat należy macerować minimum 7 dni, a następnie przefiltrować. Taką nalewkę można zażywać 3 razy dziennie po 2-3 ml. Można ją także wykorzystać do przemywania, płukania czy robienia okładów, ale po uprzednim rozcieńczeniu (1 łyżka na szklankę wody).

Czytaj też: 

BERBERYS - właściwości lecznicze i zastosowanie

Przywrotnik pospolity - właściwości, zastosowanie, uprawa i cena

Bluszczyk kurdybanek – właściwości i zastosowanie

Żywokost lekarski na stawy i nie tylko – zastosowanie i właściwości lecznicze żywokostu