Źle zastosowane wyrządzą więcej szkody niż pożytku. Błędy popełniają lekarz i pacjenci

Antybiotyki są skutecznymi i bezpiecznymi lekami; jednak gdy są źle zastosowane, mogą wyrządzić więcej szkody niż pożytku - ostrzegają eksperci. Błędy w ich stosowaniu popełniają zarówno lekarze, jak i pacjenci.

Specjaliści mówili o tym we wtorek podczas spotkania na temat kontrowersji medycznych pod hasłem „Cała prawda o antybiotykach”. Podkreślili, że najczęstsze błędy w stosowaniu antybiotyków to nieuzasadnione przepisanie takiego leku - na wyrost, kiedy nie jest on potrzebny.

Antybiotyki są też zbyt późno włączane do terapii. Podaje się je zbyt krótko lub zbyt długo, albo włączane są te o zbyt wąskim lub za szerokim spektrum działania. A to też jest niekorzystne. Inny błąd to źle dobrana dawka leku.

– Wielu lekarzy nadal trzyma się dawkowania z charakterystyki produktu leczniczego, która dotyczy pacjenta populacyjnego. Tam nie ma pacjenta otyłego, tam nie ma pacjenta w podeszłym wieku, kobiety ciężarnej w zaawansowanej ciąży, która ma zupełnie inne parametry farmakokinetyczne. W związku z tym często, nawet jak jest wskazanie do stosowania antybiotyku, to zostanie on zastosowany w sposób niewłaściwy, nie będzie personalizowany co do wyboru dawki – przekonuje dr hab. Jarosław Woroń, kierownik Zakładu Farmakologii Klinicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie.

Efektem tego jest nieskuteczne leczenie i narażenie pacjenta na działania niepożądane. Może również dojść do niekorzystnych interakcji z innymi lekami.

– Antybiotyki skojarzone z niektórymi lekami mogą wywoływać nagłą śmierć sercową, zwiększają ryzyko krwawienia po lekach będących doustnymi antykoagulantami – przestrzega farmakolog.

Antybiotyk - kiedy trzeba uważać?

Ekspert zaznacza, że w antybiotykoterapii nie można jedynie przestrzegać ogólnych zaleceń. Część pacjentów cierpi na różne schorzenia, takie jak cukrzyca, co trzeba uwzględnić w wyborze zarówno antybiotyku, jak i jego dawkowania, jak też innych leków przez niego przyjmowanych.

Liczne błędy w przyjmowaniu antybiotyków popełniają pacjenci. Największym z nich jest odstawienie antybiotyku jak tylko się lepiej poczują, na przykład już po trzech, czterech dniach.

– To jest bardzo często oddanie pola – twierdzi dr hab. Woroń. To „oddanie pola” powoduje, że infekcja nie jest doleczona i może się przedłużyć narażając pacjenta na powikłania.

Zbyt wczesne zaprzestanie leczenie zwiększa antybiotykooporność bakterii, co jest zmorą współczesnej medycyny. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z powodu oporności na działanie tych leków co roku na świecie umiera prawie 5 mln pacjentów. A coraz częściej zdarzają się infekcje bakteryjne oporne na niemal wszystkie antybiotyki, a nie tylko na kilka z nich.

Antybiotyki to nie leki „na wszystko”

W Polsce wciąż dość powszechne jest przekonanie, że antybiotyki pomagają na wszystkie zakażenia, w tym również na te wywoływane przez wirusy. Tymczasem leki te działają wyłącznie na bakterie, o ile nie są one już oporne na działanie tych leków.

Jedynie 4 proc. pacjentów z zakażeniem górnych dróg oddechowych wymaga podania antybiotyku

–  zaznacza dr hab. Woroń. Infekcje te na ogół mają bowiem pochodzenie wirusowe, a nie bakteryjne.

Lekarze antybiotyki przepisują często pod presją pacjentów, zresztą można je nabyć za pośrednictwem internetu albo sięgnąć po leki niewykorzystane przez kogoś z rodziny lub znajomych. – Powoduje to nadmierne, często wymuszone przepisywanie tej grupy leków – twierdzi specjalista.

Zaznacza, że jest moda na pewne antybiotyki oraz inne leki, takie jak amoksycylina z klawulanianem, na fluorochinolony i makrolidy, które również ze względu na swoje parametry farmakokinetyczne mają bardzo dużo interakcji.

– Oczywiście dzisiaj mamy też dostępne w Polsce dwa doustne antybiotyki z grupy cefalosporyn III generacji, co generuje problem u pacjenta, który trafi do szpitala, bo bardzo znacząco zawęża to możliwość terapeutyczną tych leków, które są dostępne w zakażeniach szpitalnych – dodaje.

Czy antybiotyk skraca czas choroby?

Pacjenci często domagają się zapisania antybiotyku, ponieważ są przekonani, że skróci on infekcję i będą mogli szybciej powrócić do aktywności. Eksperci ostrzegają jednak, ze antybiotyk nie zawsze skraca czas chorowania. Gdy zostanie on źle dobrany i niewłaściwie użyty, efekt może być nawet odwrotny od zamierzonego.

Pacjent żądając preskrypcji antybiotyku, aby skrócić okres niedyspozycji w pracy, nie wie do końca tego, albo nie chce tego wiedzieć, że ten antybiotyk będzie skuteczny wtedy, kiedy będzie właściwie wybrany

– przekonuje dr hab. Jarosław Woroń.

Przyznaje jednak, że niektóre antybiotyki mają działanie przeciwzapalne, takie jak makrolidy i azolidy (klarytromycyna, azytromycyna i doksycyklina). Pacjent może wtedy twierdzić, że po takich antybiotykach czuje się lepiej.

Jak mówi specjalista, nie jest to taki zły lek, skoro są preparaty osłonowe, takie jak probiotyki, regenerujące florę bakteryjną. Nadużywanie tych leków doprowadza jednak do uszkodzenia flory bakteryjnej, którą później trudno odtworzyć.

Czym jest przegląd lekowy? DROGOWSKAZY

Polacy zjadają miliony w tabletkach! Tylko w 2022 r. lekarze wystawili ponad 450 mln recept – czyli o niemal 30 mln więcej niż rok wcześniej. Co więcej, masowo kupujemy leki bez recepty: w aptekach, supermarketach a także przez internet. Próbujemy „leczyć się sami” omijając lekarskie gabinety i ulegamy wpływom reklam, które obiecują błyskawiczne wyleczenie. Uwielbiamy też suplementy, nie zawsze zwracając uwagę na ich skład oraz to gdzie je kupujemy. Te tendencje obserwują farmaceuci, którzy biją na alarm i zachęcają do skorzystania z przeglądu lekowego, będącego zupełnie nową formą współpracy z farmaceutą. Podczas spotkań (w domu pacjenta lub specjalnych, zamykanych pokojach w aptekach) farmaceuci analizują „apteczki” pacjentów i sprawdzają sposób w jaki działają na siebie zapisywane przez specjalistów lekarstwa, wszystko w oparciu o wyniki badań. Co ważne – farmaceuta nie wchodzi w kompetencje lekarza, a współpracuje z nim by jak najlepiej dobrać leczenie. Jak rozważnie kupować leki? Na co nie dać się nabrać? Jak wziąć udział w przeglądzie lekowym i się do niego przygotować? O tym wszystkim opowiedziała w Drogowskazach prof. Agnieszka Neumann- Podczaska, prezes Polskiego Towarzystwa Opieki Farmaceutycznej. Do wysłuchania rozmowy zaprasza Aleksandra Galant.

Drogowskazy

Katarzyna Grzelak

Źródło: PAP