Leki ziołowe i zioła na uspokojenie

Lista surowców ziołowych, które mają działanie uspokajające i nasenne nie jest długa – liczy sobie zaledwie kilka pozycji. Niektóre z nich występują pojedynczo w konkretnych produktach, ale często bywają też łączone, co zwiększa siłę ich działania.

Spis treści

1. Leki syntetyczne a leki ziołowe
2. A może suplement na uspokojenie?
3. Z czego się je robi?
4. Kozłek lekarski na uspokojenie
5. Melisa
6. Passiflora
7. Chmiel zwyczajny

Ziołowe preparaty uspokajające można kupić w aptece bez recepty. Nie oznacza to jednak, że zioła na uspokojenie i bezsenność są nieskuteczne. Z pewnością siła ich działania będzie mniejsza niż leków syntetycznych, a na efekt trzeba czekać dłużej, jednak z drugiej strony nie mają one tylu działań niepożądanych – nie będę uzależniały ani otępiały. Przed wybraniem preparatu warto zwrócić uwagę, czy jest lekiem, czy suplementem.

Leki syntetyczne a leki ziołowe

By lek pojawił się na rynku, firma farmaceutyczna musi najpierw zainwestować w długoletni proces badawczy, który dowiedzie jego skuteczności, a także zapewni bezpieczeństwo preparatu. Najważniejsze są badania kliniczne dokumentujące skuteczność terapeutyczną leku. Dopiero po ich przeprowadzeniu i zarejestrowaniu leku przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych preparat może trafić do sprzedaży. Od tego momentu podlega kontroli Głównego Inspektora Farmaceutycznego. Oznacza to nieustanne monitorowanie warunków produkcji, przechowywania oraz dystrybucji leków.

Proces rejestracji leków ziołowych jest pod tym względem nieco uproszczony, gdyż są to tzw. leki farmakopealne. Ich skład, działanie i szczegółowa charakterystyka zostały opisane w Farmakopei Polskiej – zbiorze informacji o lekach i substancjach leczniczych. Ze względu na długoletnie stosowanie leków farmakopealnych ich rejestracja odbywa się według bardzo uproszczonej procedury. Nie jest wymagane dokumentowanie skuteczności i bezpieczeństwa produktów, a dokumentowanie jakości tych leków również jest bardzo ograniczone. Mimo tych uproszczeń są to nadal produkty lecznicze wytwarzane z odpowiednim rygorem jakości, do których produkcji wykorzystywane są certyfikowane surowce ziołowe – zgodne z wytycznymi Farmakopei Polskiej w kontekście zawartości składników odpowiedzialnych za działanie.

A może suplement na uspokojenie?

W przypadku suplementu diety droga do apteki jest jeszcze krótsza. Stworzenie go polega często na połączeniu składników, które w oparciu o dane z literatury naukowej powinny zadziałać na ludzki organizm w określony sposób. W suplementach mogą znaleźć się wyłącznie substancje i witaminy wymienione w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 18 maja 2010 r. dotyczące składu i oznakowania suplementów diety, a także Dyrektywie Unii Europejskiej 2002/46/WE. Efekt ich działania nie jest jednak w żaden sposób sprawdzany i monitorowany. Do ich produkcji nie jest konieczne stosowanie drogich, standaryzowanych surowców ziołowych posiadających certyfikaty jakości. To ma szczególe znaczenie w przypadku preparatów uspokajających i nasennych, które zawierają przede wszystkim surowce ziołowe.

Z czego się je robi?

Roślin o działaniu uspokajającym i nasennym jest zaledwie kilka. Na rynku są produkty ziołowe jednoskładnikowe, ale bywają również łączone, żeby zwiększyć siłę ich działania. Najczęściej w uspokajających i nasennych lekach dostępnych bez recepty występują cztery surowce ziołowe: kozłek lekarski, czyli waleriana, melisa, passiflora i chmiel, czyli humulus lupulus. Ale w preparatach tego typu można również spotkać inne zioła – arcydzięgiel, gencjanę, głóg.

• Arcydzięgiel (korzeń) działa kojąco, rozkurczowo i wykrztuśnie, wzmacnia nerwy, uspokaja serce, a ponadto działa napotnie, pomaga w reumatyzmie, kaszlu, nieżycie jelit, padaczce, bezsenności, grypie, przeziębieniu, kolce jelitowej, leczy śluzówki ust, a nawet pobudza łaknienie. Jest środkiem pomagającym osobom uzależnionym od narkotyków i zaleca się go przy zatruciu alkoholem i nikotyną.
• Działanie uspokajające mają także niektóre składniki gencjany (goryczki). Mimo że jej korzeń ma zastosowanie przede wszystkim w zwiększaniu i przywracaniu apetytu oraz w zwalczaniu niestrawności, to jest również stosowany jako dodatkowy składnik preparatów zwiększających odporność lub uspokajających.
• Głóg z kolei wpływa na pracę serca, nieznacznie zwiększając siłę i częstotliwość jego skurczów. Powoduje również obniżenie ciśnienia żylnego i poprawia krążenie mózgowe. Niezalecany jest jednak u dzieci poniżej 12. roku życia.

Kozłek lekarski na uspokojenie

Wśród wielu składników leków ziołowych uspokajających i wspomagających leczenie zaburzeń snu, zdecydowanie najlepiej przebadany został kozłek lekarski (Valeriana officinalis), zwany potocznie walerianą – a w zasadzie jego korzeń. Można go bez wahania nazwać królem leków uspokajających. Jest to surowiec o typowym działaniu wyciszającym, tłumiącym stany emocjonalne i strefę motoryczną ośrodkowego układu nerwowego. Zawdzięcza to zawartości takich składników jak walepotriaty, kwas walerianowy i izowalerianowy czy hesperydyna. Działanie kozłka jest silniejsze u osób ze wzmożoną pobudliwością niż u osób w zrównoważonym stanie psychicznym. Wyciągi z niego nie uzależniają. Surowiec ma także działanie przeciwskurczowe, chętnie wykorzystywane w przypadkach nerwic wegetatywnych. Wykazuje on też skuteczność leczeniu bezsenności. Przedawkowanie waleriany jest bardzo trudne – jedyny opisany przypadek dotyczył zażycia przez pacjenta 20 g sproszkowanego korzenia. Niewielkie objawy zatrucia (zmęczenie, skurcze w obrębie jamy brzusznej, zawroty głowy, drżenie rąk) minęły po 24 godzinach.

Melisa

Jeżeli kozłek lekarski jest królem ziołowych leków uspokajających i nasennych, to melisa (Melissa officinalis) jest zdecydowanie ich królową. Lecznicze własności tej rośliny znane i wykorzystywane były już w starożytności: kąpano się w naparze z melisy, aby nadać ciału przyjemny zapach, aromatyzowano wino liśćmi melisy, a także stosowano je jako remedium po ukąszeniach owadów. Obecnie do przygotowania produktów leczniczych wykorzystuje się liście melisy i ulistnione szczyty pędów zebrane przed kwitnieniem rośliny. Substancje zawarte w olejku eterycznym z nich (cytral, cytronelal, geraniol, linalol, kwas rozmarynowy) zmniejszają wrażliwość ośrodkowego układu nerwowego. Działanie uspokajające jest na tyle silne, że pozwala czasami nawet na zmniejszenie dawek syntetycznych środków uspokajających lub całkowite ich odstawienie. Liście melisy działają również przeciwskurczowo i zwiększają wydzielanie soków trawiennych. Napar z melisy można stosować w różnych zaburzeniach trawiennych, a także przy schorzeniach dróg żółciowych i jako środek łagodzący nudności, wymioty czy kolki. Melisę można znaleźć w najróżniejszych preparatach uspokajających. Jest dostępna w postaci tabletek, pastylek do ssania, syropów czy herbaty. Ze względu na działanie uspokajające i odprężające napar z melisy łagodzi także bóle głowy i zaburzenia pracy serca związane z napięciem nerwowym. Napar (herbatka) polecany jest również w łagodzeniu objawów zespołu przedmiesiączkowego.

Passiflora

Męczennica cielista, kwiat męki pańskiej (Passiflora incarnata) pochodzi z Ameryki Południowej, ale występuje również w Polsce. Została odkryta w 1569 r. w Peru przez zakonników hiszpańskich, którzy uznali ją za znak od Boga, nakazujący nawracanie Indian. Kształt kwiatów męczennicy kojarzył się bowiem odkrywcom z symbolami męki Chrystusa – koroną cierniową i gwoździami. Indianie Ameryki Południowej znali tę roślinę od dawna, jej owoce były dla nich smacznym pożywieniem, a ziele stosowali jako lek przeciwbólowy. Ziele męczennicy wprowadził do lecznictwa w 1840 r. dr Phares z Missisipi. Obecnie jest to powszechnie stosowany surowiec o działaniu uspokajającym.

Surowiec zawiera alkaloidy indolowe, flawonoidy, glikozyd cyjanogenny, fitosterole, sole mineralne i pasiflorynę. W doświadczeniach przeprowadzanych na zwierzętach stwierdzono, że męczennica znosi pobudzający wpływ amfetaminy, stąd znajduje zastosowanie w leczeniu narkomanii i alkoholizmu. Najczęściej wykorzystuje się ją w stanach pobudzenia nerwowego, w zaburzeniach czynności serca wywołanych bodźcami emocjonalnymi, w mało nasilonych napadach drgawek pochodzenia ośrodkowego, w dolegliwościach okresu przekwitania i pomocniczo w stanach skurczowych jelit i naczyń wieńcowych. Do działań niepożądanych tabletek z męczennicą zaliczamy czasami silne bóle głowy i zaburzenia widzenia.

Chmiel zwyczajny

W szyszkach (owocostanach) chmielu zwyczajnego (Humulus lupulus) znajduje się tzw. lupulina – gorzkawa żywica. Zarówno szyszki, jak i lupulina wykazują działanie uspokajające poprzez hamujący wpływ na czynność kory mózgowej, zmniejszenie wrażliwości niektórych ośrodków w rdzeniu przedłużonym oraz rdzeniu kręgowym, a także utrudniając przenoszenie bodźców do mózgu. Stosuje się go w stanach niepokoju, w trudnościach z zasypianiem i nadmiernej pobudliwości w zaburzeniach nerwowych okresu przekwitania. Substancje goryczowe zawarte w szyszkach chmielu pobudzają czynność wydzielniczą żołądka, dzięki czemu znajduje też zastosowanie w zaburzeniach trawienia w celu zwiększenia apetytu, oraz przy wzdęciach i nadmiernej fermentacji jelitowej. Wyciągi z chmielu działają spazmolitycznie na mięśniówkę przewodu pokarmowego. Zawarte w surowcu substancje mają ponadto słabe działanie przeciwbakteryjne. Chmiel zawiera związki o działaniu estrogennym, co wykorzystuje się, by złagodzić objawy klimakterium. Z badań wynika, że wyciągi z chmielu zmniejszają zwłaszcza uderzenia gorąca. W związku z tym chmiel może być skutecznym dodatkiem w preparatach do alternatywnego leczenia objawów menopauzy.

miesięcznik "Zdrowie"