Saponiny – zastosowanie, działanie i skutki uboczne

Saponiny to roślinne związki chemiczne zaliczane do grupy glikozydów, czyli substancji, będącymi pochodnymi cukrów. Nazwa saponiny pochodzi od łacińskiego słowa "sapo", które oznacza "mydło". Jakie właściwości mają saponiny? Czy saponiny są trujące?

Spis treści

1. Saponiny - działanie
2. Saponiny a libido
3. Saponiny - działanie wykrztuśne
4. Saponiny - występowanie
5. Saponiny - skutki uboczne
6. Saponiny w żywności
7. Saponiny w kosmetyce

Saponiny to jedna z substancji roślinnych o właściwościach piorących. Saponiny pienią się w wodzie tak, jak mydło, dlatego części roślin bogatych w saponiny przez dziesięciolecia wykorzystywano jako łatwo dostępny zamiennik mydła, na przykład do prania.

Saponiny - działanie

Obecnie wiadomo, że saponiny, prócz właściwości myjących, mają również cenne właściwości zdrowotne i dość szerokie działanie lecznicze. Z tych właśnie powodów substancja ta znalazła zastosowanie w leczeniu wielu schorzeń. Saponiny mają działanie: 

• moczopędne
• wykrztuśne
• nasilają wydzielanie śluzu
• wspierają procesy wchłaniania składników pokarmowych z jelit do krwi
• działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, pierwotniakobójczo i przeciwgrzybiczo 
• pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku jelitowego, wspomagając procesy trawienia
• być może również obniżają poziom "złego" cholesterolu
• nasilają trawienie tłuszczów
• duże ich dawki podane doustnie mają działanie wymiotne

Saponiny a libido

Do celów terapeutycznych najczęściej wykorzystywane jest ziele i owoc buzdyganka naziemnego - jego owoce są bogatym źródłem saponin, przede wszystkim protodioscyny i protogracilininy. Dowiedziono, że w organizmie związki te ulegają przemianie do dehydroepiandrosteronu (DHEA), który  pobudza libido, wpływa również na zwiększenie satysfakcji ze współżycia seksualnego. Zarówno owoc buzdyganka, jak i ekstrakt pozyskiwany z ziela  można kupić w postaci tabletek lub suszu. 

Warto też wiedzieć, że ziele buzdyganka od lat 70. XX wieku zażywane jest również przez wielu sportowców, gdyż zawarte w nim saponiny podnoszą stężenie hormonów anabolicznych we krwi, co pomaga zwiększyć masę mięśniową i rozbudować tężyznę fizyczną. 

Saponiny - działanie wykrztuśne

Ze względu na swoje działanie wykrztuśne saponiny są częstym składnikiem preparatów pobudzających odruch kaszlu i odkrztuszanie wydzieliny. Przykładowo, saponiny zawarte w korzeniu pierwiosnka działają drażniąco na zakończenia nerwowe błony śluzowej żołądka, powodując w ten sposób pobudzenie ośrodka nerwu błędnego, co prowadzi z kolei do zwiększenia produkcji i wydzielania wodnistego śluzu w drogach oddechowych, a w rezultacie powoduje odruch kaszlu.

Do roślin, które również zawierają te lecznicze substancje i mają działanie wykrztuśne należą również:

• bluszcz pospolity
• pierwiosnek lekarski
• krzyżownica wirgińska
• mydlnica lekarska
• lukrecja gładka

Jednak obecnie producenci leków roślinnych najwięcej uwagi poświęcają bluszczowi pospolitemu oraz pierwiosnkowi lekarskiemu. Wyciągi z tych roślin możemy bez problemu znaleźć w syropach na kaszel.

Czytaj też: Jak samodzielnie zrobić syrop na kaszel?

Saponiny - występowanie

Najwięcej saponin znajduje się w korzeniach, łodygach (zwłaszcza w skórkach) oraz w owocach roślin. Ich najwyższe stężenie notuje się zwłaszcza w takich roślinach, jak: 

• lukrecja gładka
• mydlnica lekarska
• łyszczec
• nagietek lekarski
• kasztanowiec zwyczajny
• naparstnica
• bluszcz pospolity
• winorośl
• oliwki
• żeń-szeń
• soja
• jukka
• aloes
• komosa ryżowa
• gwiazdnica pospolita
• ostrokrzew paragwajski
• konwalijka dwulistna
• psianka słodkogórz

Niektóre z nich można uprawiać w przydomowym ogródku lub na własnym parapecie pamiętając jednak, że część z takich roślin może być niebezpieczna dla małych dzieci oraz dla zwierząt. Do takich roślin należy bluszcz (zwłaszcza jego liście i owoce mogą doprowadzić do ciężkiego zatrucia) oraz dracena (niebezpieczne są przede wszystkim liście draceny).

• Zobacz też: Trujące rośliny doniczkowe w twoim domu

Saponiny - skutki uboczne

Saponiny przynoszą wiele korzyści, mimo to, jak wszystkie substancje lecznicze, mogą wywoływać niekorzystne efekty uboczne.

Najbardziej niebezpiecznym z nich jest hemoliza czerwonych krwinek, w wyniku której wadliwe krwinki przepuszczają hemoglobinę do osocza naszej krwi, przyczyniając się do anemii, a także mogą dosyć poważnie uszkodzić szpik kostny.

Warto zdawać sobie sprawę również z tego, że saponiny spożywane w dużych ilościach są toksyczne i mogą nawet doprowadzić do porażenia mózgu oraz rdzenia mózgowego, mogą również uszkodzić mięsień sercowy i układ oddechowy.

Dlatego stosując saponiny należy zachować ostrożność, a w razie jakichkolwiek niepokojących objawów natychmiast zgłosić się do lekarza.

Saponiny w żywności

Saponiny mogą znaleźć się również w żywności, są bowiem składnikiem pasz dla zwierząt - mogą więc przeniknąć do mięsa czy mleka. Jednak w takiej formie nie są szkodliwe, gdyż zarówno mięso,  jak i mleko poddawane są zwykle obróbce termicznej, która częściowo unieszkodliwia saponiny. 

Saponiny znajdują się nie tylko w ziołach, lecz także w kawie, herbacie, chałwie, szparagach, burakach, szpinaku oraz w owsie, czyli w bardzo dobrze nam znanych produktach.

Czytaj też: Substancje antyodżywcze w żywności: gdzie występują, jak ograniczyć ich działanie?

Saponiny w kosmetyce

Saponiny znajdują się w składzie mydeł, żeli pod prysznic, do kąpieli, toników, żeli do mycia twarzy i preparatów do demakijażu. Są też w kremach do twarzy i w balsamach do ciała. Rozjaśniają skórę, zmniejszają rozszerzone pory, pomagają pozbyć się zaskórników, poprawiają ukrwienie skóry, dotleniają ją sprawiając, że wygląda zdrowo i promiennie. Są też w kosmetykach do włosów, przede wszystkim w szamponach, które dzięki saponinom dobrze się pienią, a przy tym nie wysuszają włosów, lecz zmiękczają je i nabłyszczają.

Kosmetyki z dużą zawartością saponin są także polecane do pielęgnacji i do leczenia skóry tak zwanej "problematycznej". Dotyczy to m. in. takich chorób jak:

• atopowe zapalenie skóry
• łuszczyca
• trądzik

Papkę z roztartych liści roślin bogatych w saponiny można też stosować jako okłady na podrażnioną skórę i na zaczerwienienie i swędzenie po ukąszeniu owada. 

Czytaj też: Zioła w kosmetyce. Jakie właściwości mają fitohormony, garbniki, flawonoidy, saponiny?

Karolina Nowak