Płyny antybakteryjne i do dezynfekcji rąk – jak działają?

Preparaty do dezynfekcji rąk mają za zadanie niszczyć drobnoustroje. Najskuteczniejsze są płyny, żele i pianki na bazie alkoholu. Mają szerokie działanie biobójcze i dezynfekują już w ciągu 30 sekund. Przed jakimi chorobami mogą nas uchronić?

Płyny antybakteryjne i inne preparaty do dezynfekcji rąk mają działanie dezynfekujące. Oznacza to, że niszczą większość drobnoustrojów chorobotwórczych, znajdujących się na naszych rękach, tak by zapobiec zakażeniu. Aby były skuteczne, powinny zawierać 60-80 procent alkoholu¹.

Dezynfekcja to proces, w wyniku którego ulegają zniszczeniu formy wegetatywne drobnoustrojów (pozostawia jednak spory bakteryjne i lentiwirusy, wywołujące choroby po długim okresie utajenia). Dezynfekcja wysokiego stopnia oprócz form wegetatywnych niszczy także prątki gruźlicy, enterowirusy i niektóre formy przetrwalnikowe.²

Spis treści

1. Preparaty do dezynfekcji rąk: rodzaje
2. Preparaty do dezynfekcji rąk: co muszą zawierać, by były skuteczne?
3. Preparaty do dezynfekcji rąk: na jakie bakterie i wirusy działają?
4. Preparaty do dezynfekcji rąk: jak dezynfekować dłonie
5. Preparaty do dezynfekcji rąk: co zmniejsza ich skuteczność
6. Preparaty do dezynfekcji rąk a woda z mydłem

Preparaty do dezynfekcji rąk: rodzaje

Preparaty antybakteryjne i dezynfekujące występują w postaci płynu, żelu lub pianki. Spotkać można także mokre chusteczki nasączone alkoholem, przydatne np. w podróży, gdy czasowo nie ma dostępu do bieżącej wody i mydła.

Pamiętać jednak należy, że preparaty do dezynfekcji słabo usuwają widoczny brud na rękach, nie usuwają go mechanicznie tak jak woda z mydłem, co osłabia ich działanie dezynfekujące.

Czytaj też: Instrukcja mycia rąk - jak myć ręce?

Preparaty do dezynfekcji rąk: co muszą zawierać, by były skuteczne?

Przede wszystkim muszą zawierać alkohol. Alkohole stosowane w preparatach do dezynfekcji rąk to alkohol etylowy i izopropylowy. Wymienia się także n-propanol.

Właściwe stężenie tych alkoholi to 60-80 procent. Paradoksalnie wyższe stężenie alkoholu w preparacie powoduje mniejszy potencjał biobójczy. Wynika to z faktu, że struktury białek (bakterii, grzybów, wirusów) łatwiej ulegają nieodwracalnemu niszczeniu (denaturacji) w obecności wody¹.

Alkohole charakteryzują się szybką aktywnością bakteriobójczą (nawet 10 sekund), są zdolne do dezaktywacji prątków, wirusów i grzybów, nie niszczą jednak spor bakteryjnych.

Jak tłumaczy prof. Didier Pittet, współprzewodniczący I Międzynarodowej Konferencji Profilaktyki i Zwalczania Zakażeń (ICPIC), autor "Genewskiego modelu higieny rąk", tylko 30 sekund potrzeba, by preparatem alkoholowym zdezynfekować dłonie i zniszczyć szkodliwe drobnoustroje.³

Oprócz alkoholu żele antybakteryjne dostępne w drogeriach zawierają substancje nawilżające, takie jak ekstrakt z aloesu, glicerynę, panthenol, substancje zagęszczające (carbomer), zapachowe, barwniki i niekiedy konserwanty.

Preparaty do dezynfekcji rąk: na jakie bakterie i wirusy działają?

Preparaty do dezynfekcji rąk wykazują działanie bakteriobójcze (na bakterie Gram-dodatnie i ujemne), działają na grzyby. Mogą wykazywać pełne lub częściowe działanie wirusobójcze.

Głównym czynnikiem decydującym o wrażliwości wirusów na działanie produktów biobójczych jest ich struktura: obecność lub brak osłonki. Skuteczność wirusobójczą stwierdza się na podstawie działania na wirusy bezosłonkowe (czyli hydrofilne). Wirusy hydrofilne są znacznie bardziej odporne niż wirusy lipofilne, czyli osłonkowe.

Alkohol etylowy (w stężeniu 60-80-procentowym) jest aktywny wobec wirusów lipofilnych (np. wirusy grypy, herpeswirusy, np. HSV) i większości hydrofilnych (np. adenowirusy, parvowirusy, norowirusy, enterowirusy, rhinowirusy, rotawirusy), natomiast nie niszczy wirusów zapalenia wątroby typu A (HAV) i polio.

Alkohol izopropylowy natomiast nie jest aktywny wobec enterowirusów.²

Na opakowaniach żeli antybakteryjnych można m.in. przeczytać o niszczeniu bakterii E. Coli, salmonelli, wirusa świńskiej grypy A/H1N1, rotawirusów.

Na obszarach objętych epidemią koronawirusa wywołującego COVID-19 WHO zaleca jak najczęstsze stosowanie żelów i sprayów do dezynfekcji na bazie alkoholu, po uprzednim umyciu rąk bieżącą, ciepłą woda i mydłem.

Preparaty do dezynfekcji rąk: jak dezynfekować dłonie

Na umyte i osuszone dłonie należy wycisnąć taką ilość preparatu dezynfekującego, aby wystarczyła na pokrycie powierzchni skóry obu dłoni. Potem trzeba dokładnie wcierać preparat we wszystkie powierzchnie obu dłoni: wnętrze, wierzch dłoni, przestrzenie między palcami, kciuki. Resztki środka, nie wycierać, tylko pozostawić do wyschnięcia. Wystarczy 30 sekund i gotowe.

Preparaty do dezynfekcji rąk: co zmniejsza ich skuteczność

Podstawowym błędem jest zbyt rzadkie mycie rąk i ich dezynfekcja. Można to także robić w niewłaściwy sposób (za krótko, omijać niektóre fragmenty skóry). Przeszkadza także noszenie biżuterii, bo pod nią nie usuniemy drobnoustrojów w trakcie dezynfekcji, a także zbyt długich paznokci, paznokci pomalowanych (pod paznokciem z emalią nie widać brudu). Nie należy też pomijać etapu mycia rąk.

Preparaty do dezynfekcji rąk a woda z mydłem

Zwykłe mydło zmywa tłuszcz, brud, ziemię, substancje pochodzenia organicznego. Mydło takie nie działa, bądź działa w minimalnym stopniu, na drobnoustroje, choć może usunąć luźno przylegającą do skóry florę bakteryjną.

Badania wykazały, że już 15 sekund mycia rąk wodą z mydłem redukuje liczbę bakterii na skórze poprzez ich mechaniczne usunięcie.

Mycie rąk przez 30 sekund (czas zalecany przez GIS) jeszcze zmniejsza tę liczbę, ale jej nie likwiduje całkowicie. Mydło jednak nie radzi sobie, jak wykazały badania, z usuwaniem patogenów z rąk pracowników służby zdrowia w stopniu wystarczającym1. Dlatego dezynfekcja z użyciem preparatów na bazie alkoholu lub mieszaniny alkoholi uznana została za podstawową metodę dekontaminacji rąk personelu medycznego.²

Alkohole w płynach antybakteryjnych działają na bakterie Gram-dodatnie i ujemne, M. tuberculosis oraz różne rodzaje grzybów, jak wykazały testy in vitro, a także na większość wirusów.

Preparaty antyseptyczne na bazie alkoholu nie usuwają natomiast widocznego brudu z rąk. Mycie rąk woda i mydłem (zwykłym bądź antybakteryjnym) prowadzi z kolei do mechanicznego usunięcia zanieczyszczeń, ale nie pozbawia skóry wszystkich drobnoustrojów chorobotwórczych.

Tak więc by ręce zostały należycie zdezynfekowane, należy najpierw je umyć wodą i mydłem, by usunąć mechanicznie widoczne zabrudzenia, a wraz z nimi cześć drobnoustrojów, a następnie zdezynfekować przy pomocy preparatu do dezynfekcji na bazie alkoholu.

Zdaniem eksperta

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

Czym sugerować się przy wyborze płynu do dezynfekcji?

Przede wszystkim składem. Kluczowe jest aby płyn do dezynfekcji rąk zawierał alkohole (etanol, izopropanol lub ich mieszaninę) w optymalnym stężeniu pomiędzy 60 a 80%.

Kiedy płyn do dezynfekcji jest skuteczny?

Po wybraniu preparatu ważny jest sposób jego używania. Na ręce powinna być naniesiona odpowiednia ilość preparatu, która będzie w stanie dotrzeć do wszystkich zakamarków dłoni. Najlepiej przed dezynfekcją zdjąć całą biżuterie z dłoni. Pamiętajmy też, że płyn do dezynfekcji aby był skuteczny musi pozostać na naszych dłoniach przynajmniej 30 sekund. Idealnie przed użyciem płynu było by także dokładne umycie rąk mydłem z wodą.

Czy dodatek gliceryny do płynu do dezynfekcji zmniejsza suchość skóry?

Tak, do płynów do dezynfekcji rąk są dodawane środki nawilżające skórę takie jak gliceryna. Według raportu WHO efekt wysuszający alkoholu można zmniejszyć lub wyeliminować, dodając 1-3% gliceryny do płynu do dezynfekcji rąk. Gliceryna jest stosowana ze względu na brak toksyczności i nie wywołanie alergii skórnych.

Zobacz galerię 7 zdjęć

Katarzyna Terentiew