Paracetamol: dawkowanie, działanie, skutki uboczne, przedawkowanie

Paracetamol jest składnikiem wielu leków dostępnych bez recepty. Dawkowanie paracetamolu jest wskazane przy bólach mięśni, stawów, kości, nerwobólach, bólach miesiączkowych, przy chorobach z wysoką temperaturą, po zabiegach stomatologicznych i chirurgicznych. Czy paracetamol w ciąży jest bezpieczny? Czym różni się paracetamol dla dzieci od tego dla dorosłych? Sprawdź, jakie działanie ma paracetamol, jak go dawkować i jakie mogą wystąpić skutki uboczne.

Spis treści

1. Paracetamol - charakterystyka leku
2. Paracetamol - działanie
3. Zalety paracetamolu
4. Paracetamol - wskazania
5. Czy paracetamol jest bezpieczny?
6. Paracetamol - dawkowanie
7. Jak stosować paracetamol? Paracetamol a alkohol
8. Paracetamol - przeciwwskazania
9. Paracetamol - możliwe interakcje z innymi lekami
10. Paracetamol w ciąży, paracetamol dla dzieci 
11. Paracetamol - skutki uboczne
12. Paracetamol - objawy przedawkowania
13. Paracetamol a wpływ na psychikę 

Paracetamol - charakterystyka leku

Paracetamol - popularny lek przeciwbólowy, na świecie dostępny jest od 1955 r. W Polsce zrobił karierę w latach 90. XX wieku, kiedy to zastąpił powszechnie używany piramidon – lek o działaniu przeciwgorączkowym. W odpowiednich dawkach paracetamol może być stosowany zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Dostępny jest w postaci tabletek, czopków i syropów.

Paracetamol - działanie

Paracetamol działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. W odróżnieniu od typowych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) ma słabe działanie przeciwzapalne.

Działanie przeciwgorączkowe paracetamolu spowodowane jest hamowaniem syntezy prostaglandyn w centralnym układzie nerwowym, które wpływając na ośrodek termoregulacji w podwzgórzu, podwyższają ciepłotę ciała. Działanie przeciwbólowe paracetamolu jest również wynikiem działania ośrodkowego, a także zmniejszania przez ten lek wrażliwości receptorów bólowych, co podwyższa tzw. próg bólowy, przy którym odczuwamy ból.

Zalety paracetamolu

Paracetamol dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, a ulgę można odczuć po 30-60 minutach od zażycia. Jego działanie przeciwbólowe utrzymuje się przez 4-6 godzin, przeciwgorączkowe – 6-8. Paracetamol nie zaburza procesów krzepnięcia krwi.

Leki zawierające tę substancję są bezpieczne dla żołądka, ponieważ nie uszkadzają błony śluzowej. Metabolizowany jest w wątrobie, a wydalany z moczem. Lek działa poprzez blokowanie syntezy prostaglandyn w ośrodkowym układzie nerwowym.

Paracetamol - wskazania

Wskazania do stosowania paracetamolu to:

• bóle mięśni i stawów
• bóle kości
• bóle zębów
• bóle głowy
• nerwobóle
• bolesne miesiączki
• gorączka
• po zabiegach stomatologicznych i chirurgicznych
• po szczepieniu.

Zalecany jest ponadto chorym z chorobą wrzodową, astmą aspirynową, zaburzeniami krzepliwości krwi lub z alergią na kwas acetylosalicylowy albo inne leki niesteroidowe przeciwzapalne. 

Czy paracetamol jest bezpieczny?

Paracetamol w dawkach terapeutycznych uważany jest za lek bezpieczny. Należy jednak uważać, bo wiele złożonych leków o działaniu przeciwbólowym i przeciw grypie zawiera paracetamol - łatwo go więc przedawkować!

W większych dawkach paracetamol jest toksyczny dla wątroby. U osób zdrowych paracetamol może stać się toksyczny już w dawce dobowej przekraczającej 10 g.

Efekt przeciwbólowy paracetamolu utrzymuje się po jednej dawce przez 4-6 godzin, a przeciwgorączkowy - 6-8 godzin. 

Paracetamol - dawkowanie

Przy krótkotrwałym stosowaniu stosuje się 1-2 tabletki powlekane (500-1000 mg paracetamolu), w razie konieczności 3-4 razy na dobę  (maksymalnie 8 tabletek powlekanych w ciągu doby, czyli 4 g paracetamolu na dobę). Należy  przestrzegać co najmniej 4 godzinnego odstępu między kolejnymi dawkami. Przy długotrwałym stosowaniu nie wolno przekraczać – 2,5 g na dobę (u dorosłych).

Dobowa dawka leku musi być zatem dostosowana do czasu trwania kuracji. Trzeba pamiętać, że jest wiele preparatów zawierających paracetamol, i uważać, aby nieświadomie nie dublować dawki, przyjmując leki przeciwgrypowe, które często też zawierają paracetamol. Nie należy łączyć także paracetamolu z innymi substancjami przeciwbólowymi (np. ibuprofen, kwas acetylosalicylowy).

Jak stosować paracetamol? Paracetamol a alkohol

Bez konsultacji z lekarzem nie należy stosować leku, jeśli ból utrzymuje się dłużej niż 5 dni, a gorączka dłużej niż 3 dni.

Zaleca się przyjmowanie leku na czczo, gdyż pozwala to na uzyskanie szybszego działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego. Podczas stosowania paracetamolu nie należy spożywać alkoholu ze względu na zwiększone ryzyko uszkodzenia wątroby. Szczególne ryzyko uszkodzenia wątroby istnieje u osób niedożywionych, regularnie pijących alkohol i u pacjentów z alkoholową chorobą wątroby bez marskości.

WARTO WIEDZIEĆ: Bezpieczne dawkowanie paracetamolu u dzieci

Paracetamol - przeciwwskazania

Leków z paracetamolem nie należy podawać:

• dzieciom poniżej 3. miesiąca życia
• osobom z niewydolnością nerek lub wątroby
• niedobór G-6-PD, niedobór reduktazy methemoglobiny

Leku powinny unikać osoby nadużywające alkoholu i głodzące się, bo u nich szybciej dochodzi do uszkodzenia wątroby.

Paracetamol - możliwe interakcje z innymi lekami

Stosując paracetamol, należy zachować ostrożność, gdyż wchodzi on w reakcje z innymi lekami:

• wzmaga działanie doustnych leków przeciwcukrzycowych i niektórych leków przeciwzakrzepowych
• nie wolno go łączyć z NLPZ, bo zwiększa ryzyko uszkodzenia nerek
• w zestawieniu z inhibitorami MAO (leki używane w leczeniu depresji) może być powodem pobudzenia i gorączki
• podany razem z ryfampicyną (półsyntetyczny antybiotyk o działaniu bakteriobójczym), lekami przeciwpadaczkowymi lub barbituranami (środki stosowane przy bezsenności) może uszkodzić wątrobę

Paracetamol w ciąży, paracetamol dla dzieci 

Paracetamol przenika przez barierę łożyskową oraz do pokarmu kobiecego. Należy unikać jego stosowania (zwłaszcza w I trymestrze ciąży), jednak w razie konieczności w dawkach terapeutycznych wydaje się, że jest bezpieczny w krótkotrwałym leczeniu w ciąży i okresie karmienia piersią.

Paracetamol jest lekiem odpowiednim dla dzieci powyżej 3. miesiąca życia. Bezpieczna dla dziecka dawka paracetamolu to 10-15 g na 1 kg masy ciała (jednorazowo) - dokładne informacje dotyczące sposobu dawkowania i maksymalnej dobowej dawki leku (w przypadku paracetamolu nie powinna być większa, niż 60-75  mg/kg masy ciała) znajdują się w ulotce preparatu. 

Paracetamol dla dzieci można stosować bez konsultacji z lekarzem maksymalnie przez 3 dni w przypadku gorączki lub 5 dni w przypadku łagodzenia bólu. 

Paracetamol - skutki uboczne

Występujące rzadko:

• reakcje nadwrażliwości, pokrzywka, rumień, wysypka
• nudności, wymioty, zaburzenia trawienia

Występujące bardzo rzadko:

• trombocytopenia (zmniejszenie liczby płytek krwi)
• agranulocytoza (zmniejszenie liczby granulocytów)
• skurcz oskrzeli u pacjentów z nadwrażliwością na kwas acetylosalicylowy i inne niesteroidowe leki  przeciwzapalne
• ostre uszkodzenie wątroby występująca najczęściej w wyniku przedawkowania
• plamica barwnikowa
• obrzęk naczynioruchowy (obrzęk twarzy, warg, języka, gardła, trudności w oddychaniu), wstrząs anafilaktyczny (zawroty głowy, zaburzenia świadomości, przyspieszenie czynności serca, spadek ciśnienia krwi
• ciężkie reakcje skórne.

Paracetamol - objawy przedawkowania

Przedawkowanie paracetamolu może mieć bardzo groźne skutki, a nawet prowadzić do śmierci. Przy czym sam paracetamol jest lekiem bardzo bezpiecznym, gdy nie przekracza się dopuszczalnej dawki: dla dorosłych bezpieczną dawką dobową paracetamolu są 4 g. W terapii przewlekłej nie należy przekraczać dobowej dawki 2,5 g paracetamolu.

Najczęściej do przedawkowania paracetamolu dochodzi przypadkowo. Na rynku jest wiele złożonych preparatów, zarówno przeciwbólowych jak i przeciwprzeziębieniowych, w których składzie znajduje się obok innych substancji, również paracetamol.

Problemem jest to, że ich nazwy w żaden sposób nie kojarzą się z nim i osoba, chcąca szybko poprawić swoje samopoczucie, może nieświadomie w krótkim czasie przekroczyć dzienną dopuszczalną dawkę paracetamolu.

Objawy przedawkowania mogą wystąpić w ciągu kilku do kilkunastu godzin po przyjęciu leku.

Objawy przedawkowania paracetamolu:

• biegunka
• brak łaknienia
• nudności, wymioty
• bóle brzucha
• nadmierna potliwość
• senność
• ogólne osłabienie

Mimo, że objawy te często ustępują, to w drugiej dobie rozwija się uszkodzenie wątroby. Objawy uszkodzenia wątroby:

• ból w prawym podżebrzu
• uczucie rozpierania w nadbrzuszu
• nudności
• żółtaczka
• skaza krwotoczna

W trzeciej dobie po przedawkowaniu paracetamolu rozwija się niewydolność wątroby prowadząca do śpiączki, zaburzeń wielonarządowych i zgonu.

Jeżeli od przyjęcia nadmiernej dawki paracetamolu nie upłynęło więcej czasu niż 1 godzina należy sprowokować wymioty. W przypadku przyjęcia doustnie paracetamolu w dawce >5 g u osób dorosłych lub >150 mg/kg mc. u dzieci należy bezwzględnie i jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Także w każdym innym przypadku podejrzenia przedawkowania paracetamolu należy pilnie skontaktować się z lekarzem. Zatrucie paracetamolem wymaga jak najszybszej hospitalizacji i zastosowania specyficznej odtrutki (N-acetylocysteina).

Paracetamol a wpływ na psychikę 

Paracetamol może nie tylko przynosić ulgę w bólu, ale też zmniejszać naszą zdolność odczuwania emocji – przekonują naukowcy z Uniwersytetu w Ohio.¹ W badaniu wzięło udział 82 studentów, którzy zostali podzieleni na 2 grupy. Pierwsza otrzymywała 100 miligramowe tabletki paracetamolu, a druga - przypominające je placebo. Godzinę później - kiedy lek zaczął już działać – naukowcy poprosili badanych o obejrzenie serii 40 fotografii. Na zdjęciach specjalnie przedstawiono rzeczy łatwo wywołujące emocjonalne reakcje – dzieciaki bawiące się ze zwierzętami czy zrozpaczonych maluchów.

Po obejrzeniu studenci mieli przyznać fotografiom punkty – pięć plus dawano fotografiom najbardziej pozytywnym, pięć minus najbardziej negatywnym. Zaraz po tym studenci oglądali zdjęcia ponownie i przyznawali im drugą notę. 0 pisali przy tych, które w ogóle nie wywołały ich emocji, 10 przy tych, które poruszyły ich ekstremalnie. Okazało się, że osoby, które wzięły paracetamol reagują na zdjęcia mniej emocjonalnie. Pozytywne zdjęcia nie wydawały im się tak radosne, jak osobom, które wzięły placebo, a zdjęcia wstrząsające smuciły ich mniej. Różnice nie były jednak spektakularne. Studenci, którzy dostali placebo średnio oceniali najmilsze i najgorsze zdjęcia na 6,76. Osoby, które wzięły paracetamol przyznawały im średnio 5,85.

Źródło:

Paracetamol may dull emotions as well as physical pain, new study shows, https://www.theguardian.com/science/2015/apr/14/paracetamol-may-dull-emotions-as-well-as-physical-pain-new-study-shows

W artykule wykorzystano materiały Anny Jarosz z miesięcznika "Zdrowie".

Agnieszka Paculanka

Monika Majewska