Nootropiki. Czym są i w jaki sposób stymulują mózg?

Środki nootropowe to substancje naturalne lub syntetyczne, których celem jest zwiększenie funkcji poznawczych mózgu: koncentracji, percepcji, pamięci. Dzięki nim mózg pracuje sprawniej, a układ nerwowy się regeneruje. Ich stosowanie wymaga jednak rozwagi i wiedzy, bo niewłaściwe lub zbyt długie dawkowanie może być dla organizmu toksyczne.

Środki nootropowe stosuje się przede wszystkim w celu wyrównania poziomu neuroprzekaźników oraz utrzymania balansu pomiędzy nimi. Tylko wtedy nasz organizm pracuje prawidłowo, a nasz nastrój i zachowanie są stabilne. Przede wszystkim poprawiają pracę i wydajność mózgu. Są też odpowiedzialne za pamięć, koncentrację oraz zdolność uczenia się.

Spis treści

1. Nootropiki – jak działają na mózg?
2. Nootropiki – podział
3. Jak zbadać poziom neuroprzekaźników?
4. Bezpieczeństwo stosowania nootropików

Nootropiki – jak działają na mózg?

Aby zrozumieć, w jaki sposób środki nootropowe wpływają na mózg, trzeba poznać budowę układu nerwowego oraz sposób jego funkcjonowania. Podstawową jednostką układu nerwowego jest neuron, czyli komórka nerwowa oraz komórki glejowe, które go odżywiają.

Komórki nerwowe przesyłają sobie sygnały w postaci impulsów elektrycznych, dzięki czemu dochodzi do różnego rodzaju reakcji ze strony naszego organizmu.

Mogą odbierać impulsy z zewnątrz i wtedy np. odczuwamy ból pod wpływem jakiegoś bodźca lub dają sygnał wewnętrzny, że trzeba produkować np. określone hormony.

Przekazywanie impulsów możliwe jest dzięki synapsom, które są połączeniem zakończenia (aksonu) jednego neuronu z początkiem (dendrytem) kolejnego neuronu.

Kiedy impuls nerwowy dochodzi do aksonu, wówczas otwierają się kanały jonowe powodujące napływ jonów wapnia, a to prowadzi do uwolnienia z synapsy neuroprzekaźników.

Neuroprzekaźniki są to związki chemiczne, które umożliwiają przesyłanie sygnału między synapsami. To dzięki nim impuls nerwowy idzie dalej do kolejnego neuronu, aż dociera w końcu do komórki docelowej. Najbardziej istotnymi dla pracy mózgu są takie neuroprzekaźniki jak:

• dopamina,
• acetylocholina,
• GABA,
• serotonina.

Działanie nootropików

Wiedząc, jak istotne dla funkcjonowania mózgu są neuroprzekaźniki (bez nich mózg nie dostanie odpowiednich sygnałów), możemy zdać sobie sprawę, jak dużą rolę w naszym życiu mogą odegrać środki nootropowe.

Pozwalają one zwiększyć poziom niektórych neuroprzekaźników (np. serotoniny i spowodować u nas większe uczucie szczęścia) lub sprawić, że będą miały one silniejsze działanie (np. mocniejsze działanie GABA spowoduje, że będziemy bardziej wyciszeni).

Oprócz tego nootropiki mogą dostarczać potrzebnych kofaktorów do syntezy nowych neuroprzekaźników lub blokować wychwyt zwrotny niektórych z nich.

Potrafią też wspierać pracę mózgu przez usprawnianie pracy neuronów i hamowanie czynników odpowiedzialnych za neurodegradację. Usprawniają też krążenie mózgowe.

Nootropiki – podział

Niezakłócony przekaz sygnału między synapsami komórek nerwowych możliwy jest tylko w zdrowym układzie nerwowym. Coraz więcej osób ma jednak zakłóconą tę transmisję i odpowiednia ilość neuroprzekaźników nie dociera do mózgu, co odbija się na naszym samopoczuciu i zdrowiu.

W związku z tym bywa tak, że jesteśmy np.:

• nadmiernie pobudzeni (niedobór GABA),
• brakuje nam motywacji (niedobór dopaminy),
• lub nie mamy chęci do życia (niedobór serotoniny)
• albo jesteśmy rozproszeni i nieuporządkowani (niedobór acetylocholiny).

W takich przypadkach stosowanie środków nootropowych może przynieść nam pożądane korzyści w postaci balansu nastroju i zachowań. Ważne jednak, by dawkowanie tych substancji odbywało się zawsze pod okiem specjalisty.

Środki nootropowowe stosowane w niedoborach serotoniny

Serotonina to neuroprzekaźnik, który odpowiada za nasz dobrostan, poczucie szczęścia, spełnienia. Kiedy nam jej brakuje, mamy problemy z wysypianiem się, często się złościmy, nie mamy chęci do robienia czegoś, co wcześniej sprawiało nam przyjemność.

Ten niedobór może wynikać z wielu powodów, np.:

• problemów z krążeniem,
• niedoboru estrogenów,
• czy też pozostawania na diecie niskobiałkowej.

Aby wspomóc organizm w produkcji serotoniny i zwiększenia jej poziomu w naszym organizmie, warto zastosować różeniec górski, hordeinę, czy też l-teaninę.

Przyda się też zdrowa dieta zawierająca witaminy: B3, B6 i B12, które są kofaktorami niezbędnymi do syntezy tryptofanu (z którego wytwarzana jest serotonina).

Tryptofan jest to aminokwas (cząsteczka białka), którego najlepszym źródłem jest mięso. Warto je więc jeść, aby utrzymać odpowiedni poziom serotoniny w organizmie.

Środki nootropowe używane w niedoborach dopaminy

Dopamina odpowiada za zapamiętywanie, uczenie się, jak również za interpretowanie bodźców emocjonalnych, czy utrzymanie odpowiedniej postawy ciała. Daje także napęd życiowy oraz odpowiada za libido. Dzięki niej mamy motywację do działania i czujemy, że nam się chce.

Niedobór dopaminy powoduje:

• niechęć do działania,
• apatię,
• trudności w zorganizowaniu się,
• brak odczucia przyjemności (układ nagrody jest stymulowany przez dopaminę),
• wzmaga lękowość
• i zwiększa ryzyko wystąpienia choroby Parkinsona.

Środki nootropowe, które pomagają nam podnieść poziom dopaminy, to np. N-acetylocysteina (NAC), która zwiększa uwalnianie dopaminy oraz zapobiega zniszczeniu jej przenośników, które transportują ją w szczelinie synaptycznej.

Do kolejnych nootropików należą: L-Dopa, która jest bezpośrednim prekursorem dopaminy, czy też NALT (N-acetylo L-tyrozyna), która jest modyfikacją naturalnej tyrozyny (aminokwasu, wchodzącego w skład białek) – wspomagającym syntezę dopaminy.

Środki nootropowe cholinergiczne

Acetylocholina zwiększa koncentrację, zdolność organizacji, odpowiada za kreatywność, przyspiesza czas reakcji (dzięki wpływowi na kurczliwość mięśni).

Niedobór tego neuroprzekaźnika powoduje:

• problemy z pamięcią,
• gorszą jakość snu (upośledzenie fazy REM) – co odbija się na koncentracji, jak również trudności z rozpoznawaniem twarzy.

Do niedoborów acetylocholiny może dojść na skutek:

• chronicznego stresu,
• niedoczynności tarczycy,
• czy też chorób układu pokarmowego.

Środki nootropowe, które pomagają uzyskać odpowiedni poziom tego neuroprzekaźnika to:

• Huperzyna A, która sprzyja wyłapywaniu acetylocholiny ze szczeliny synaptycznej,
• Alpha-GPC
• lub też Cytokolina (CDP).

Środki nootropowe zwiększające poziom GABA

GABA to neuroprzekaźnik, który decyduje o tym, że lepiej radzimy sobie ze stresem, jesteśmy bardziej zrelaksowani. Poza tym pozwala nam się lepiej koncentrować, zapobiega rozpraszaniu się. Kiedy nam go brakuje, wówczas ciągle się zamartwiamy, mamy napady paniki, jesteśmy nadmiernie pobudzeni.

Przyczyn niedoboru może być wiele, należą do nich m.in.:

• insulinooporność,
• cukrzyca,
• genetyczne zaburzenia konwersji GABA,
• zaburzenia rytmu dobowego.

Do nootropików, które powodują zwiększenie tego neuroprzekaźnika zalicza się np. l-teaninę, która jest aminokwasem występującym najczęściej w zielonej herbacie. Ma łatwość przekraczania bariery krew-mózg, dzięki czemu działa neuroprotekcyjnie. Stymuluje syntezę GABA, a przy tym działa wyciszająco.

Podobnie działa tauryna. Ona również przyczynia się do lepszej syntezy tego neuroprzekaźnika, a przez to do jego wzrostu.

Z kolei popularna waleriana, stymuluje uwalnianie GABA i hamuje jej rozkład, a Bakopa monnieri będąca adaptogenem – zwiększa aktywność receptorów wiążących GABA.

Jak zbadać poziom neuroprzekaźników?

Obserwacja zachowania

Badania stężenia neuroprzekaźników działających na mózg nie są proste. Jednym ze sposobów określenia nadmiaru lub niedoboru serotoniny, GABA, czy acetylocholiny, jest obserwacja własnego zachowania.

Sami potrafimy przecież zauważyć, czy brak nam motywacji, czy mamy ataki paniki, a może jesteśmy rozkojarzeni. Są to bezcenne wskazówki, które pomogą nam intuicyjnie wychwycić, jakiego neuroprzekaźnika mamy niedobór.

Test Bravermana

Innym sposobem jest rozwiązanie testu Bravermana, który jest testem wielokrotnego wyboru. Jego wypełnienie zajmuje sporo czasu, bo około 20 minut. Pytania są szczegółowe i dotyczą zarówno informacji na temat światopoglądu, jak i samopoczucia.

Dzięki niemu dowiadujemy się, jak wygląda u nas stosunek pomiędzy poszczególnymi neuroprzekaźnikami i jaka jest nasza natura przewodnia np. dopaminowa, czy też z przewagą GABA.

Test OAT

Kolejnym narzędziem jest test OAT używany przez psychiatrów, czy dietetyków. Używany jest do diagnozowania ludzi z zaburzeniami psychicznymi np. depresją lub chorobą dwubiegunową.

Jest to test profilowania kwasów organicznych, który pokazuje metabolizm neurotransmiterów i pozwala wyłapać ewentualne niedobory neuroprzekaźników.

Bezpieczeństwo stosowania nootropików

Niebezpieczeństwo stosowania środków nootropowych na własną rękę jest takie, że możemy przedawkować daną substancję lub stosować ją zbyt długo, co spowoduje uniewrażliwienie się receptorów na nią.

W pierwszym przypadku stosowanie nootropików może stać się toksyczne dla naszego organizmu, w drugim – może przestać być efektywne. Bo jeśli nasze receptory przestaną reagować na dany neuroprzekaźnik, to nawet po odstawieniu nootropów i zrobieniu dłuższej przerwy, nie będą później na niego reagować. Tak dzieje się np. przy zbyt długim stosowaniu środków podnoszących poziom serotoniny.

Innym rodzajem niebezpieczeństwa jest uzależnienie od zażywania nootropików, które będzie się wiązało z efektem placebo. Jeśli uwierzymy, że tylko dzięki środkom nootropowym mamy lepszą pamięć czy koncentrację, to nie będziemy w stanie bez nich funkcjonować.

Należy więc pamiętać, że podstawą skupienia, zapamiętywania i stabilnego nastroju nie są środki podawane z zewnątrz, tylko dobrej jakości sen, zdrowa dieta, życie zgodne z rytmem dobowym.

Oczywiście u ludzi chorych, u których środki nootropowe pełnią funkcję leku, zażywanie substancji wspomagających pracę mózgu (np. w chorobie Alzheimera) będzie podstawą zdrowia.

Jednak u ludzi zdrowych, którzy chcą tylko wspomóc swoje zdolności poznawcze czy intelektualne, sięganie po środki nootropowe na własną rękę może być niebezpieczną zabawą. Przed ich zażyciem warto zawsze zasięgnąć rady lekarza.

Czytaj też: Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki) typowe i atypowe. Działanie i skutki uboczne

Dominika Wilk