Lucerna - właściwości, zastosowanie, suplementacja

Lucerna jest rośliną paszową i ziołem starszym niż najstarsze źródła historyczne. Pochodzi z południowo-zachodniej Azji, jednak obecnie uprawiana jest powszechnie na całym świecie. Lucerna należy do roślin najbogatszych w składniki bioaktywne, bo zawiera ich ponad 300. Ma ona ogromne znaczenie w medycynie ajurwedyjskiej i lecznictwie ludowym wielu społeczności. Czy lucernę można suplementować? Na co pomaga lucerna i czy jej stosowanie jest bezpieczne?

Spis treści

1. Uprawa lucerny
2. Lucerna – witaminy, składniki mineralne i inne związki bioaktywne
3. Tradycyjne zastosowanie lucerny w medycynie ludowej
4. Właściwości lecznicze lucerny – wnioski z badań naukowych
5. Suplementacja lucerny – czy jest bezpieczna?
6. Lucerna – suplementacja a przyjmowane leki

Lucerna (Medicago sativa) jest bardzo powszechną w Polsce rośliną pastewną z rodziny bobowatych. Na świecie najbardziej znana jest pod nazwą „alfalfa”, co pochodzi z arabskiego i oznacza „najlepsza pasza” (al'ealaf al'afdal). Lucerna to najstarsza roślina uprawiana na całym świecie jako roślina pastewna, nazywana czasem ojcem wszelkiej żywności.

Uprawa lucerny

Lucerna pochodzi z okresu sprzed odnotowanej historii z terenów starożytnej Persji, obszaru południowo-zachodniej Azji. Obecnie na pierwotnych obszarach występowania lucerny znajdują się: Turcja, Syria, Irak, Iran, Afganistan i Pakistan.

Lucerna przeszła ciekawą drogę. Ze starożytnej Persji rozprzestrzeniła się na cały świat. Ok. 500 lat p.n.e. trafiła do Grecji, ok. 400 lat p.n.e. do północnej Afryki, następnie do Rzymu. W Hiszpanii znaleziono jej ślady z początków VIII w.n.e. Do Anglii przywieziono lucernę w 1650 roku, do Rosji w 1800 r., a do obu Ameryk trafiła wraz z kolonizatorami.

Lucernę uprawia się przede wszystkim jako paszę, w celu poprawy jakości gleby i do wykorzystania jako surowiec medyczny. Nigdy nie stała się żywnością człowieka z powodu bardzo nieprzyjemnego smaku – słonego i gorzkiego – oraz małej wilgotności.

Obecnie rocznie produkuje się na świecie ponad 400 milionów ton lucerny. Jest to roślina wieloletnia. W zależności od odmiany i klimatu żyje od 3 do 12 lat. Osiąga do 1 metra wysokości, kwitnie najczęściej na fioletowo.

Lucerna wśród roślin paszowych charakteryzuje się wysoką zawartością białka i błonnika oraz niezwykle wysokim stężeniem witamin, składników mineralnych, przeciwutleniaczy i innych związków bioaktywnych. Lecznicze zastosowania lucerny wywodzą się z medycyny ajurwedyjskiej.

Obecnie zainteresowanie naukowców lucerną i jej potencjałem leczniczym wzrasta, jednak nadal ilość badań prowadzonych nad medycznym zastosowaniem rośliny jest niewielka.

Lucerna – witaminy, składniki mineralne i inne związki bioaktywne

Dla człowieka lucerna ważna jest jako zioło i źródło związków bioaktywnych. Zawiera ona ponad 300 substancji odżywczych i bioaktywnych fitozwiązków, w tym największą ilość chlorofilu spośród wszystkich roślin, a także 8 aminokwasów egzogennych. Substancje biologicznie czynne obecne w lucernie to:

• alkaloidy (stachydryna, homostachydryna),
• kumaryny (medicagol, sativol, trifoliol, lucernol, 4-metylokumesterol, 3-metoksykumesterol, 11,12-dimetoksy-7-hydroksykumesterol),
• flawonoidy (kwercetyna, mirycetyna, luteolina, apigenina, chryzoeriol, tricyna, kumestrol, biochanina A, genisteina),
• saponiny,
• steroidy (stigtrol, kampesterol cykloartenol, β-sitosterol),
• składniki lotne (nonadienal, benzaldehyd, terpeny, limonen, linalool, furanoidy, etylobenzaldehyd, butanol, heksanol, oktanol i inne alkohole, liczne ketony i estry),
• kwasy organiczne (laurynowy, maleinowy, jabłkowy, malonowy, mirystynowy, szczawiowy, palmitynowy, chinowy),
• puryny (adenina, guanina, ksantyna, hipoksantyna),
• witaminy (A, B1, B6, B12, kwas foliowy, C, D, E, K),
• składniki mineralne (żelazo, potas, wapń, miedź, mangan),
• pektyna,
• chlorofil.

Lucerna ceniona jest jako źródło bardzo licznych i zróżnicowanych związków bioaktywnych. Charakteryzuje się wysokim potencjałem antyoksydacyjnym, przez co może być stosowana jako środek zapobiegawczy i leczniczy w chorobach o podłożu zapalnym i wywołanych działaniem wolnych rodników. Jest też bardzo dobrym źródłem witaminy K oraz żelaza.

Świeże zioła proste w uprawie

Tradycyjne zastosowanie lucerny w medycynie ludowej

Surowcem leczniczym lucerny są sproszkowane:

• liście,
• korzenie,
• nasiona
• lub kiełki nasion.

Lucerna jest stosowana od wieków w medycynie ajurwedyjskiej i indyjskiej, a także perskiej oraz arabskiej. Używa się jej w leczeniu zarówno ludzi, jak i zwierząt.

Najstarsza perska książka medyczna „Al-Abniah” opisuje lucernę jako środek na:

• ukąszenia skorpionów,
• bóle pleców
• i bóle odbytnicy (być może hemoroidy).

W lecznictwie ludowym lucerna jest używana jako lek:

• na cukrzycę,
• dysfunkcje tarczycy,
• wzmacniający pamięć,
• zmniejszający ból nerek,
• łagodzący kaszel,
• ból mięśni,
• przeciwbakteryjny,
• przeciwgrzybiczy,
• a także wspierający działanie układu nerwowego.

Tradycyjnie lucerny używa się też jako środka moczopędnego i leczniczego w przypadku problemów z pęcherzem moczowym oraz prostatą.

W medycynie chińskiej używa się lucerny co najmniej od VI w.n.e. do:

• leczenia kamieni nerkowych,
• gorączki,
• szkorbutu,
• przy zatrzymaniu płynów
• i obrzękach.

W lokalnych społecznościach Maroka do dziś kobietom, które po urodzeniu dziecka mają problem z karmieniem piersią i wytwarzaniem mleka, podaje się rodzaj rzadkiej, gotowanej owsianki z lucerną, która ma pobudzić laktację.

Wzmianki na temat zastosowania lucerny pojawiają się w źródłach z bardzo różnych obszarów globu, nie tylko Chin, Indii i krajów arabskich, ale nawet Meksyku.

Dużo uwagi lecznictwo ludowe poświęca lucernie jako środkowi wspierającemu układ pokarmowy. Mocne napary z liści lucerny uważane są za środek dodający energii, pobudzający apetyt i wspomagający wzrost masy ciała przy anoreksji.

Uznaje się też, że zmniejszają zaparcia, leczą wrzody i anemię. Analizując skład związków bioaktywnych lucerny, roślina rzeczywiście ma potencjał leczniczy w tych schorzeniach.

Lucerna tradycyjnie jest stosowana jako środek wspomagający kości i stawy. Używa się jej do poprawy mineralizacji kości i zębów.

Duża zawartość chlorofilu w lucernie uważana jest za korzystną w odbudowie tkanki łącznej. Dlatego zioło poleca się osobom chorującym na chorobę zwyrodnieniową stawów. Zastosowanie lucerny w medycynie ludowej obejmuje przyspieszanie gojenia się ran i ropni.

Właściwości lecznicze lucerny – wnioski z badań naukowych

Lucerna nie jest zbyt dobrze przebadanym ziołem. Zastosowania w medycynie ludowej wskazują na bardzo obiecujące możliwości wykorzystania lucerny w leczeniu wielu chorób. Do tego potrzeba jednak szeroko zakrojonych badań, a tych z udziałem ludzi nadal jest zbyt niewiele, aby wyciągać wnioski dotyczące skuteczności lucerny.

Badania naukowe prowadzone na zwierzętach (głównie szczurach, myszach i małpach) wykazały, że ekstrakty z nasion, kiełków i liści lucerny mają działanie:

• obniżające poziom cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi, zmniejszające absorpcję cholesterolu w jelitach,
• zmniejszające odkładanie się blaszki miażdżycowej i redukujące ryzyko miażdżycy,
• zmniejszające ciśnienie krwi, chroniące przed nadciśnieniem,
• zapobiegające cukrzycy i lecznicze w cukrzycy,
• przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.

Lucerna na cholesterol

Najlepiej udowodnione działanie lucerny dotyczy obniżania poziomu cholesterolu i poprawy profilu lipidowego. Potwierdzono je w licznych badaniach na zwierzętach prowadzonych od lat 60-tych XX wieku.

Stwierdzono, że saponiny z liści lucerny zmniejszają wchłanianie cholesterolu w jelitach i tworzenie się blaszki miażdżycowej. Lucerna powoduje spadek poziomu cholesterolu ogółem bez zmian w poziomie „dobrego” cholesterolu HDL, zwiększone wydzielanie kwasów żółciowych i cofanie się zmian miażdżycowych.

Badań z udziałem ludzi jest bardzo niewiele. Jedno z nich z udziałem 15 osób wykazało, że jedzenie 40 g nasion lucerny 3 razy dziennie przez 8 tygodni spowodowało spadek cholesterolu ogółem o 17% i „złego” cholesterolu LDL o 18%.

Lucerna na menopauzę

Lucerna zawiera związki chemiczne o aktywności estrogenów. W niewielkich badaniach z udziałem 30 kobiet wykazano, że przyjmowanie ekstraktu z liści lucerny całkowicie zniwelowało uderzenia gorąca i nocne poty typowe dla okresu menopauzy u 20 kobiet, a u pozostałych wyraźnie zmniejszyło dolegliwości.

Suplementacja lucerny – czy jest bezpieczna?

Lucerna jako suplement jest dostępna w formie:

• tabletek,
• kapsułek,
• herbatek,
• sproszkowanych liści
• i gotowych napojów.

Jej stosowanie zalecają głównie medycy holistyczni i fitoterapeuci (ziołolecznicy), gdyż według standardów zachodniej medycyny nadal istnieje zbyt mało dowodów na skuteczność i bezpieczeństwo stosowania lucerny wśród ludzi.

Stosowanie liści lucerny jako suplementu jest prawdopodobnie bezpieczne i nie powoduje skutków ubocznych u większości osób dorosłych. Trzeba jednak uważać na suplementację nasion lucerny i wytwarzanych z nich produktów.

Długotrwała suplementacja nasion lucerny może powodować:

• stany zapalne skóry,
• dolegliwości żołądkowe
• oraz reakcję zbliżoną do choroby autoimmunologicznej o nazwie toczeń rumieniowaty.

Jej najbardziej charakterystycznym objawem jest rumień w kształcie motyla pojawiający się na policzkach i nosie. Jest to jednak późny objaw. Wcześniej pojawiają się m.in. owrzodzenia ust i nosa, wypadanie włosów czy zapalenie stawów.

U niektórych osób lucerna może powodować bardzo zwiększoną wrażliwość na słońce. Przy przyjmowaniu jej suplementów zaleca się używanie kremów z wysokim filtrem UV.

Składniki lucerny mogą wykazywać aktywność estrogenów. Z tego powodu suplementów lucerny nie powinny spożywać kobiety w ciąży i karmiące. Dawki pochodzące z pokarmów (np. dodatku kiełków lucerny do sałatki) uznawane są za nieszkodliwe.

Lucerny powinny unikać wszystkie osoby, których stan zdrowia pogarsza się w wyniku ekspozycji na estrogeny. Do takich schorzeń należy:

• rak macicy,
• rak piersi
• i rak jajnika,

Lucerna potencjalnie zwiększa aktywność układu odpornościowego i nasila procesy immunologiczne. Z tej przyczyny jest przeciwwskazana osobom ze schorzeniami o podłożu autoimmunologicznym:

• stwardnieniem rozsianym,
• toczniem,
• reumatoidalnym zapaleniem stawów
• i innymi,

a także osobom po przeszczepach narządów.

Lucerna – suplementacja a przyjmowane leki

Przyjmowanie suplementów z lucerną nie zawsze jest bezpieczne. Specjaliści ostrzegają przede wszystkim przed łączeniem lucerny z warfaryną – lekiem zmniejszającym krzepliwość krwi. Lucerna, ze względu na duże stężenie witaminy K, zwiększa krzepliwość krwi, zatem zaburza działanie warfaryny.

Trzeba być ostrożnym przy łączeniu suplementów lucerny z tabletkami antykoncepcyjnymi. Fitoestrogeny zawarte w lucernie mogą zaburzać działanie tabletek i osłabiać ich skuteczność.

Suplementacja preparatami lucerny jest odradzana również przy przyjmowaniu immunosupresantów (leków obniżających aktywność układu odpornościowego), gdyż składniki bioaktywne lucerny pobudzają układ odpornościowy do działania. Lucerna jest zatem antagonistą immunosupresantów.

Czy rozpoznajesz to zioło?

Pytanie 1 z 7

Te fioletowe kwiaty zawierające olejki eteryczne, które działają uspokajająco to:

lilak pospolity

lawenda

hyzop

Następne pytanie

O autorze

Aleksandra Żyłowska-Mharrab, dietetyk

Technolog żywności, dietetyk, edukator. Absolwentka Biotechnologii na Politechnice Gdańskiej i Usług żywieniowych na Akademii Morskiej. Zwolenniczka prostej, zdrowej kuchni i świadomych wyborów w codziennym odżywianiu. Do moich głównych zainteresowań należy budowanie trwałych zmian nawyków żywieniowych oraz indywidualne komponowanie diety zgodnie z potrzebami organizmu. Bo nie dla każdego to samo jest zdrowe! Uważam, że edukacja żywieniowa jest bardzo istotna, zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Koncentruję swoje działania na szerzeniu wiedzy o żywieniu, analizuję nowe wyniki badań, samodzielnie wnioskuję. Wyznaję zasadę, że dieta to styl życia, a nie ścisłe przestrzeganie posiłków z kartki. W zdrowym i świadomym odżywianiu zawsze jest miejsce na pyszne przyjemności.

Aleksandra Żyłowska-Mharrab