Leki przeciwwymiotne - rodzaje i sposób działania

Leki przeciwwymiotne (leki antyemetyczne, antyemetyki) stosowane są przeciw wymiotom i nudnościom, w tym również w leczeniu choroby lokomocyjnej. Podaje się je również by przeciwdziałać skutkom ubocznym wywoływanym przez środki znieczulające, po znieczuleniu ogólnym oraz po chemioterapii w chorobach nowotworowych.

Spis treści

1. Co to są wymioty?
2. Leki przeciwwymiotne - podział
3. Zioła o działaniu przeciwwymiotnym
4. Jak wspomóc organizm gdy dopadną nas wymioty?

1. Co to są wymioty?
2. Leki przeciwwymiotne - podział
3. Zioła o działaniu przeciwwymiotnym
4. Jak wspomóc organizm gdy dopadną nas wymioty?

Leki przeciwwymiotne (leki antyemetyczne, antyemetyki) przepisywane są w większości przypadków  na receptę. Najczęściej stosuje się je w przypadku choroby lokomocyjnej, ale również patologicznych wymiotów w przypadku zatruć, czy przeciwko wymiotom, będącym wynikiem przyjmowania opioidowych środków znieczulających, po znieczuleniu ogólnym oraz po chemioterapii w chorobach nowotworowych.

Co to są wymioty?

Wymioty określa się fachowo jako nagły i niekontrolowany wyrzut treści pokarmowej z żołądka, do którego dochodzi w efekcie silnych skurczów mięśni brzucha, przepony i mięśni klatki piersiowej. Wymiotom często towarzyszą nudności.

Wymioty mogą być spowodowane zarówno czynnikami fizjologicznymi jak i patologicznymi. Jedne i drugie są skutkiem pobudzenia ośrodków wymiotnych tworu siatkowatego w rdzeniu przedłużonym. Pobudzenie to może pochodzić z aparatu przedsionkowego ucha, żołądka, jelit itp. Wymioty mogą być reakcją na bóle trzewne, można je również wywołać samodzielnie (niekoniecznie celowo), mechanicznie drażniąc podniebienie miękkie. 

Statystycznie najczęściej wymioty są następstwem ostrego zatrucia pokarmowego.

Wymioty patologiczne z kolei najczęściej mają miejsce w wyniku przyjmowanych leków, takich jak leki przeciwnowotworowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne, erytromycyna, sulfasalazyna. Mogą być również efektem zaburzeń hormonalnych, chorób ośrodkowego układu nerwowego, przewodu pokarmowego i otrzewnej.

Leki przeciwwymiotne - podział

• Prokinetyki pochodne benzamidu

Leki prokinetyczne stosowane są nie tylko do hamowania wymiotów, ale również w chorobach górnego odcinka przewodu pokarmowego, chorobie refluksowej oraz w gastroparezie (czyli w zaburzeniach układu pokarmowego). Ich mechanizm działania polega na zaciskaniu mięśnia zwieracza wpustu żołądka oraz poprawie perystaltyki przełyku, żołądka i dwunastnicy.

Głównymi lekami z tej grupy są metoklopramid, domperydon oraz cyzapryd. Substancje te wykazują działanie dopaminolityczne, co niestety może wywoływać działania niepożądane ze strony ośrodkowego układu nerwowego, najczęściej są to: zmęczenie, senność i niepokój.

Oprócz tego mogą pojawić się zaburzenia hormonalne oraz objawy ze strony układu krążenia, np. arytmia serca, niedociśnienie, albo wręcz przeciwnie - nadciśnienie.

• Antagoniści receptorów serotoninowych 5-HT3

Jak sama nazwa wskazuje, leki te blokują receptory serotoniny 5-HT3 znajdujące się zarówno w ośrodkowym jak i w obwodowym układzie nerwowym. Hamują one nudności i wymioty będące efektem działania serotoniny uwalnianej w jelicie cienkim, np. przez leki cytostatyczne i radioterapię. Najbardziej popularną i pierwszą dopuszczoną do użytku substancją z tej grupy jest ondansetron.

Głównym wskazaniem do ich podawania są wymioty wywołane chemio- i radioterapią, a także wymioty pooperacyjne, niekiedy zalecane są one również w niepowściągliwych wymiotach ciężarnych (które w tym wypadku mogą zagrażać zdrowiu i życiu matki i dziecka).

Leki z tej grupy można podawać dożylnie, doustnie, są też leki w formie czopków i plastrów. Sposób ich podania zależy zarówno od choroby, jak i od ogólnego stanu pacjenta. Są one względnie bezpieczne i powodują niewiele efektów niepożądanych, do których należą przede wszystkim bóle i zawroty głowy, zaczerwienienie skóry, napady gorąca, zmęczenie. 

• Neuroleptyki

Neuroleptyki blokują receptory dopaminowe D2 zlokalizowane w pniu mózgu. jeszcze do lat 80. ubiegłego wieku były lekami pierwszego wyboru w leczeniu wymiotów, obecnie jednak - ze względu na ich silne skutki uboczne - nie są przepisywane jako leki pierwszego rzutu.

Neuroleptyki mogą być stosowane w przebiegu chorób przewodu pokarmowego, w chorobie popromiennej i w zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej. Stosowane są również w celu przeciwdziałania wymiotom polekowym (np. wywołanych przez opioidowe leki przeciwbólowe, estrogeny i cytostatyki). 

Czytaj też: Alergia polekowa - przyczyny, objawy i leczenie alergii na leki

Niektóre skutecznie przeciwdziałają wymiotom pochodzenia błędnikowego oraz wymiotom u kobiet w ciąży.

Najczęściej stosuje się chlorpromazynę, perfenazynę i tietylperazynę.  Niestety leki z tej grupy mogą wywoływać obniżenie ciśnienia, suchość błon śluzowych oraz zatrzymanie moczu.

Do grupy neuroleptyków należą także haloperidol oraz droperidol, które zapobiegają i leczą wymioty pooperacyjne. 

• Antagoniści receptorów neurokininowych NK1 substancji P

Substancje z tej grupy stosowane są w leczeniu wymiotów wywołanych terapią przeciwnowotworową, a także w zapobieganiu i w leczeniu wymiotów pooperacyjnych. Hamują one również wymioty u chorych przyjmujących leki o potencjale emetogennym. Są także wykorzystywane w leczeniu skojarzonym z antagonistą receptorów 5-HT3 i deksametazonem. 

Najczęściej stosowaną substancją z tej grupy jest aprepitant.

Niestety jak każdy lek może on powodować pewne skutki uboczne, głównie są to:

• czkawka
• osłabienie i ogólne zmęczenie
• zaparcia lub biegunki
• a także zawroty i bóle głowy

• Leki przeciwhistaminowe

W leczeniu wymiotów stosowane są także leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji, tj. blokujące receptor histaminowy H1. Wskazaniem do podania tych substancji są wymioty pochodzenia błędnikowego oraz wywołane chorobą lokomocyjną.

Najczęściej w tym celu podawane są: dimenhydrinat, difenhydraminę, chlorfenaminę (dostępne bez recepty), a także prometazyna. By zapobiec wymiotom, zazwyczaj podaje się je doustnie. Po ich zaaplikowaniu może wystąpić skutek uboczny: senność, która jest trudna do opanowania, przy czym nie pojawia się ona u każdego. 

• Benzodiazepiny

Leki z tej grupy rzadko stosowane są samodzielnie - zazwyczaj łączy się je z innymi lekami przeciwwymiotnymi. Najczęściej przepisywane są wówczas, jeśli wymioty nie poddają się standardowemu leczeniu, zwłaszcza wtedy, gdy wywołane są chemioterapią lub pojawiają się po operacji. Najczęściej stosowane substancje z tej grupy to midazolam oraz lorazepam.

• Kannabinoidy

Kannabinoidy stosowane są najczęściej w celu profilaktyki i leczenia nudności oraz wymiotów u osób poddawanych chemioterapii wówczas, gdy inne leki są nieskuteczne (to ograniczenie ma związek z trudnymi do przewidzenia działaniami niepożądanymi). Najczęściej stosowany jest dronabinol występujący w konopiach indyjskich oraz nabilon. 

Nie do końca wiadomo, jaki jest mechanizm działania przeciwwymiotnego tych substancji, przypuszcza się jednak, że wpływa ona na receptory kannabinoidowe umieszczone w ośrodku wymiotnym lub w jego pobliżu.

Kannabinoidy dają efekty uboczne, do których należą przede wszystkim nieprzyjemne doświadczenia i zaburzenia pracy ośrodkowego układu nerwowego, takie jak: zaburzenia nastroju, senność, zawroty głowy, dezorientacja, halucynacje i psychozy.

Do innych działań niepożądanych należą: kołatanie serca, tachykardia, niedociśnienie ortostatyczne, przekrwienie spojówek i suchość błon śluzowych jamy ustnej.

Warto podkreślić, że podczas zażywania kannabinoidów nie można prowadzić pojazdów mechanicznych, ani obsługiwać maszyn.

• Leki cholinolityczne

Spośród leków cholinolitycznych najczęściej stosowana i najbardziej popularna jest hioscyna. Stosowana jest ona w profilaktyce i leczeniu wymiotów w chorobie lokomocyjnej.

W zapobieganiu wymiotom w kinetozach (tj. w chorobie lokomocyjnej) hioscyna podawana jest w postaci plastrów aplikowanych na skórę za uszami - należy je przykleić co najmniej na 6 godzin przed podróżą, działanie zaś utrzymuje się przez 72 godziny. 

Po podaniu leku przez skórę, najczęstszym działaniem niepożądanym jest suchość błon śluzowych jamy ustnej, a po wielokrotnym podaniu leku w ten sposób, obserwuje się zaburzenia widzenia pod postacią zaburzeń akomodacji. Ponadto mogą wystąpić pogorszenie uwagi i trudności w zapamiętywaniu.

Według badań po co najmniej miesięcznej aplikacji hioscyny obserwuje się uzależnienie i psychozę, u 10% chorych mogą również wystąpić zmiany skórne (np. kontaktowe zapalenie skóry).

Preparat podawany w ten sposób może również wywołać ostry napad jaskry i dlatego nie powinien być stosowany u osób, które mają jaskrę. 

• Inne leki leki przeciwwymiotne

Warto wspomnieć, że działanie hamujące nudności i wymioty mają także leki należące do innych grup, np. cynaryzyna i flunaryzyna, będące antagonistami kanałów wapniowych i mające działanie przeciwhistaminowe. One również wykorzystywane bywają w profilaktyce i leczeniu wymiotów lokomocyjnych. 

Zioła o działaniu przeciwwymiotnym

Ziołem o udowodnionym działaniu przeciwwymiotnym jest kłącze imbiru (Zingiberis rhizoma). Można zażywać zarówno sam surowiec, jak i herbatki, cukierki czy też kapsułki lub tabletki z imbirem. Pod nadzorem lekarza można stosować go również dla złagodzenia wymiotów w ciąży.

Czytaj też: Napar z imbiru

Kapsułki z imbirem są również odpowiednim lekiem na wymioty dla dziecka powyżej 6 lat. Mogą być one również stosowane przez dzieci w tym wieku oraz dorosłych jako profilaktyka choroby lokomocyjnej.

Jak wspomóc organizm gdy dopadną nas wymioty?

W trakcie wymiotów łatwo może dojść do odwodnienia organizmu.

Należy więc pamiętać, aby chory małymi porcjami uzupełniał utracone płyny. Najlepiej, aby były one chłodne - zmniejsza to odruch wymiotny.

Ryzyko odwodnienia przy wymiotach wzrasta, jeśli towarzyszy im biegunka, czasem pojawia się także podwyższona temperatura ciała. Wówczas należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem.

W trakcie wymiotów zaleca się także picie herbatek ziołowych, np. melisy bądź rumianku, które nie tylko działają przeciwzapalnie, ale także rozkurczowo.

Płyny powinny być przyjmowane powoli i w niewielkich ilościach.

Można też wspomóc się sposobami babć, takich jak np. żucie liścia mięty pieprzowej lub goździka.