Leki mukolityczne - kiedy i jak należy je stosować?

Leki mukolityczne, najczęściej określane jako mukolityki - są to leki, które powodują upłynnienie i zmniejszenie lepkości śluzu znajdującego się w drogach oddechowych poprzez rozrywanie mostków dwusiarczkowych w mukoproteinach. Dzięki temu pomagają oczyścić drogi oddechowe z zalegającej w nich wydzieliny.

Spis treści

1. Mukolityki: rodzaje
2. Zioła o działaniu mukolitycznym
3. Działania niepożądane leków mukolitycznych
4. Domowe sposoby wspomagające działanie mukolityków

Mukolityki czyli leki mukolityczne to środki, które rozrzedzają śluz, dzięki czemu ułatwiają choremu odkrztuszanie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych. Mukolityki działają również sekretolityczne, co oznacza, że zmniejszają wielkość cząsteczek śluzu i ułatwiają jego usuwanie. Istnieją także leki mukolityczne o dodatkowym działaniu mukokinetycznym - pobudzają wydalanie śluzu poprzez stymulację pracy aparatu rzęskowego.

Według niektórych badań stosowanie leków mukolitycznych łącznie z antybiotykami (co dotyczy zakażeń o podłożu bakteryjnym) powoduje zwiększenie stężenia antybiotyku w wydzielinie na skutek większego jej uwodnienia, to zaś ułatwia jej ewakuację z dróg oddechowych i hamuje namnażanie chorobotwórczych bakterii.

To bardzo ważne, bo podczas infekcji dróg oddechowych, zarówno tych wirusowych, jak i bakteryjnych, śluz, który się w nich znajduje zwiększa swoją elastyczność, staje się gęsty i co się z tym wiąże, trudny do odkrztuszenia. Wydzielina taka, zalegając w drogach oddechowych, wzmaga niestety proces chorobotwórczy, co może doprowadzić do dosyć poważnych powikłań, zagrażających zdrowiu, a w skrajnych przypadkach nawet życiu pacjenta.

Wszystkie leki mukolityczne na różne sposoby upłynniają wydzielinę chorych dróg oddechowych. Reakcja na lek może się jednak nieco różnić u poszczególnych osób. Wpływa na to nie tylko dawka czy siła działania leku, ale też np. choroby współistniejące, indywidualna odpowiedź poszczególnych układów odpornościowych.

Duża cześć mukolityków dostępna jest w aptekach bez recepty. Występują one w postaci:

• tabletek
• preparatów do inhalacji
• syropów.

Po przyjęciu leków mukolitycznych warto zastosować również oklepywanie pleców, które także przynosi efekt wykrztuśny. Należy pamiętać również, aby w tym czasie przyjmowania leków pić więcej płynów, najlepiej wody.

Gdy z jakiegoś powodu nie można podać leku mukolitycznego doustnie, istnieje również możliwość podania leku mukolitycznego w postaci zastrzyku.

Leki mukolityczne są ważnym i nieocenionym elementem terapii schorzeń górnych i dolnych dróg oddechowych. Razem z innymi preparatami - antybiotykami i steroidami, zwiększają ich efektywność, w niektórych przypadkach skracają czas trwania leczenia oraz mogą zapobiegać powikłaniom.

Nie tylko preparaty syntetyczne maja działanie mukolityczne, podobne, choć słabsze działanie mają zioła. Niektóre z nich dostępne są w aptece na przykład w postaci gotowych syropów.

Mukolityki: rodzaje

• Acetylocysteina i jej pochodne

Zmniejszają one lepkość wydzieliny poprzez rozerwanie wiązań disiarczkowych w polipeptydach śluzu. Usprawniają również czynność nabłonka oddechowego odpowiedzialnego za usuwanie nadmiaru wydzieliny w drogach oddechowych.

Zastosowanie:
- ostre i przewlekłe zapalenia oskrzeli- mukowiscydoza

• Ambroksol

Organiczny lek mukolityczny, który działa poprzez zwiększenie ilości i zmniejszenie lepkości śluzu. Jest czynnym metabolitem bromheksyny, jednak działa od niej zdecydowanie silniej.

Zastosowanie:
- ostre i przewlekłe schorzenia dróg oddechowych takie jak: mukowiscydoza, ostre i przewlekłe zapalenie oskrzeli, stany zapalne nosa i gardła

• Bromheksyna

Działa poprzez zwiększenie ilość wydzieliny i upłynnienie jej (zmniejsza zawartość mukopolisacharydów i albumin w śluzie), a tym samym ułatwia pacjentowi odkrztuszanie.

Zastosowanie:
choroby oskrzeli z gęstą, nadmiernie lepką wydzieliną:

- przewlekłe zapalenie oskrzeli
- mukowiscydoza
- zapalenie zatok przynosowych
- przewlekłe zapalenie krtani
- astma oskrzelowa

• Erdosteina

Jest lekiem sekretolitycznym, pochodną aminokwasu - metioniny. Lek ten, tak jak poprzednie stosuje się w przypadku nadmiernej produkcji lepkiego śluzu w drogach oddechowych

Zastosowanie:
- w ostrych i przewlekłych chorobach górnych dróg oddechowych, oskrzeli i płuc z nieprawidłowym wydzielaniem i transportem wydzieliny śluzowej
- w profilaktyce sezonowych zaostrzeń przewlekłego zapalenia oskrzeli

• Karbocysteina

Stosowana w lecznictwie w postaci soli sodowej. Powoduje depolimeryzację kwaśnych mukoglikoprotein wydzieliny śluzowej (mucyny) dróg oddechowych, w wyniku rozrywania wiązań dwusiarczkowych w łańcuchach polipeptydowych. Zmniejsza w ten sposób lepkość śluzu i ułatwia jego usunięcie.

Zastosowanie:
- lek zalecany jest m.in. na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, ostre zapalenie oskrzeli lub oskrzelików, astmę oskrzelową, przewlekły nieżyt nosa i zapalenie zatok przynosowych

• Mesna

Lek ten, tak jak poprzednie wpływa na upłynnienie wydzieliny oskrzelowo-tchawiczej, a tym samym ułatwia jej odkrztuszenie.

Zastosowanie:
- w ostrych i przewlekłych chorobach dróg oddechowych z nadmiernym wydzielaniem i zaleganiem wydzieliny, mukowiscydozie,
- w zapobieganiu pooperacyjnemu zaleganiu wydzieliny śluzowej lub ze skrzepami krwi w oskrzelach
- w celu ułatwienia odpływu wydzieliny w przypadkach zapalenia zatok lub surowiczego zapalenia ucha środkowego

Zioła o działaniu mukolitycznym

• Bluszcz pospolity

Bluszcz pospolity działa wykrztuśnie, sekretolitycznie i rozkurczająco dzięki zawartości czynnych związków chemicznych - saponin.

Bluszcz pospolity w postaci różnych preparatów jest stosowany w leczeniu:

- nieżytów górnych dróg oddechowych,
- w uporczywym kaszlu,
- w stanach zapalnych oskrzeli,
- pomocniczo w astmie oskrzelowej
- pomocniczo w krztuścu.

Łagodzi kaszel, zapobiega infekcjom grzybiczym w przebiegu nieżytu układu oddechowego. Wzmacnia odporność organizmu.

• Biedrzeniec anyż

Nasiona anyżu zawierają substancje, które mają za zadanie pobudzić wydzielanie śluzu w drogach oddechowych i ułatwić jej odkrztuszanie, A także mają łagodzić takie objawy jak: kaszel, chrypka, nieżyt gardła i krtani oraz katar. Wpływają też na rozkurcz oskrzeli i przynoszą ulgę w stanach zapalnych oskrzeli.

• Pierwiosnek lekarski

Zawarte w nim związki chemiczne, zwane saponinami, działają przeciwzapalnie, przeciwwirusowo, przeciwgrzybicznie oraz napotnie. Łagodzą kaszel, ułatwiają odkrztuszanie, pomagają wyleczyć stany zapalne gardła i krtani, a także oskrzeli. Od wieków roślina ta, a konkretnie napary i odwary z pierwiosnka, stosowane były w leczeniu gruźlicy i zapalenia płuc.

• Dziewanna

Kwiaty dziewanny ułatwiają odkrztuszanie i zwiększają produkcję wydzieliny w drogach oddechowych. Odpowiadają za to, jak w przypadku poprzednich ziół, saponiny. Dzięki właściwościom powlekającym chronią błony śluzowe dróg oddechowych przed podrażnieniami. Mają działanie wykrztuśne, powlekające i napotne. Stosowane są przy:

- przeziębieniu
- grypie
- anginie
- nieżycie nosa,
- stanach zapalnych jamy ustnej i gardła.

• Olejek eukaliptusowy

Wykorzystuje się go w ramach leczenia infekcji dróg oddechowych, takich jak kaszel, katar, zapalenie zatok, zapalenie oskrzeli czy zapalenie płuc. Olejek eukaliptusowy działa rozkurczająco na oskrzela, upłynnia wydzielinę i zalegający śluz, dzięki czemu ułatwia jej transport i usuwanie.

Działania niepożądane leków mukolitycznych

Jak wszystkie leki, mukolityki również mogą wywoływać działania niepożądane, nie u wszystkich one wystąpią i nie z taką samą intensywnością. Jednak jeśli pacjent zauważy u siebie jakieś niepokojące objawy, powinien się niezwłocznie zgłosić do lekarza. Zwłaszcza jeśli towarzyszy temu zaostrzenie choroby.

Wśród działań niepożądanych mukolityków możemy wymienić zaburzenia przewodu pokarmowego takie jak:

• zgaga
• biegunka
• nudności

Efekty uboczne nie są jednak częste, zwłaszcza gdy lek jest przyjmowany zgodnie ze wskazówkami lekarza lub według zaleceń na ulotce dołączonej do leku. Sporadycznie może wystąpić ból głowy, wysypka lub nasilenie duszności.

Niektóre mukolityki mogą podrażniać błonę śluzową przewodu pokarmowego. W przypadku wystąpienia krwawienia z przewodu pokarmowego należy natychmiast przerwać leczenie.

Przeciwwskazaniem do ich stosowania może być choroba wrzodowa żołądka, dwunastnicy, żylaki przełyku, nadreaktywność oskrzeli lub astma.

Domowe sposoby wspomagające działanie mukolityków

Terapię lekami mukolitycznymi oraz preparatami wykrztuśnymi warto wspomagać domowymi sposobami, które także spowodują rozrzedzanie wydzieliny. Domowe sposoby na zalegającą flegmę są z reguły bezpieczne, a co najważniejsze łatwe do zastosowania. Wśród nich można wyróżnić:

• inhalacje olejkami eterycznymi, na przykład takimi jak: olejek sosnowy, olejek kamforowy, albo olejek z drzewa herbacianego
• inhalacje z wykorzystaniem soli morskiej
• inhalacje parowe z zastosowaniem ziół, takich jak rumianek lub szałwia
• bardzo ważne jest przyjmowanie dużych ilości płynów, co także ułatwi rozrzedzanie wydzieliny oraz skuteczniejsze działanie leków mukolitycznych
• stosowanie naturalnych naparów zawieranych koper włoski, anyż, koszyczek rumianku czy też ziele tymianku

W związku z tym, że dużo jest preparatów mukolitycznych dostępnych bez recepty, bardzo często chorzy stosują ja "na własną rękę". Głównymi błędami popełnianymi przez pacjentów są:

• łączenie leków mukolitycznych z lekami hamującymi kaszel
• przyjmowanie preparatów rozrzedzających flegmę bezpośrednio przed snem
• stosowanie preparatów o różnych nazwach handlowych, ale z tą samą substancją czynna (w tej sytuacji może dojść do przedawkowania leku)

Dlatego też pacjenci, gdy tylko zauważą u siebie jakieś niepokojące objawy, lub jeśli uznają, że działanie leku jest zbyt słabe, albo przeciwnie - zbyt mocne, powinni skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Katarzyna Terentiew