Kwas masłowy - działanie, właściwości, zastosowanie

Kwas masłowy, inaczej maślan, wytwarzany jest przez bakterie jelitowe i pełni funkcje ochronne wobec przewodu pokarmowego. Gdy zaczyna go brakować, cierpią na tym przede wszystkim jelita. Aby nie dopuścić do zmniejszenia produkcji tego kwasu, ważne jest wdrożenie odpowiedniej diety oraz zastosowanie właściwej suplementacji. Gdzie występuje kwas masłowy?

Spis treści

1. Jakie są właściwości i funkcje kwasu masłowego?
2. Jak zwiększyć produkcję kwasu masłowego? Gdzie występuje?
3. Na co pomaga kwas masłowy? Przy jakich schorzeniach warto go suplementować?

Kwas masłowy należy do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) produkowanych przez bakterie bytujące w jelicie grubym. Jest produktem ubocznym fermentacji włókna pokarmowego oraz skrobi opornej, które nie uległy strawieniu w jelitach. Bakterie spożywając niestrawione resztki pokarmowe, produkują przy okazji cenne dla organizmu:

• kwas octowy,
• kwas propionowy
• i kwas masłowy, pełniące ważne funkcje w organizmie m.in. ochronną wobec nabłonka jelit.

Bakteriami, które zajmują się produkcją kwasu masłowego, są przede wszystkim:

• Eubacterium spp.,
• Clostridium spp.,
• Fusobacetrium,
• Megasphaera elsdenii,
• Butyrivbrio spp.,
• Mitsuokella multiacida.

Źródłem ich pożywienia są egzogenne niestrawne węglowodany typu:

• oligosacharydy (inulina, laktoza, stachioza, rafinoza, alkohole),
• skrobia oporna,
• nieskrobiowe polisacharydy.

Oprócz tego zaś endogenne:

• oligosacharydy mleka,
• mucyny,
• siarczan chondroityny.

U zdrowego człowieka, który spożywa wystarczającą ilość błonnika, ilość produkowanych przez bakterie SCFA wynosi od 300-400 mmol.

Jakie są właściwości i funkcje kwasu masłowego?

Kwas masłowy znany jest ze swojego działania przeciwzapalnego, hamuje bowiem mediatory zapalne w błonie śluzowej jelit. Ponadto jest główną substancją energetyczną dla kolonocytów (komórek jelita grubego), odżywia je i zapewnia prawidłowe funkcjonowanie.

Maślan zapewnia również integralność błony śluzowej jelita, redukuje bowiem ryzyko wystąpienia nieszczelności bariery jelitowej, co zapobiega przedostawaniu się zbyt dużych cząsteczek pożywienia do krwiobiegu.

W konsekwencji obniżone zostaje prawdopodobieństwo wystąpienia alergii lub stanu zapalnego. Kwas masłowy poprawia też wrażliwość insulinową oraz może być stosowany w profilaktyce nowotworów jelita grubego.

Jak zwiększyć produkcję kwasu masłowego? Gdzie występuje?

Dieta wysokobłonnikowa to dieta wspomagająca produkcję kwasu masłowego przez bakterie jelitowe. W związku z tym, warto sięgać po takie produkty jak:

• razowe pieczywo,
• ciemne makarony,
• orzechy,
• grube kasze,
• a także płatki i otręby owsiane.

Te ostatnie, jak wykazały badania przeprowadzone w Szwecji, powodują znaczny wzrost SCFA (uczestnicy badania spożywali 40 g otrąb owsianych przez 8-12 tygodni, a zawartość krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, w tym masłowego, badana była w kale).

Podobne badania przeprowadził Hallert i wspólnicy, podając chorym na wrzodziejące zapalenie jelita grubego 60 g płatków owsianych dziennie. Efekt był taki, że u pacjentów po 4 tygodniach nastąpił wzrost produkcji maślanu o 40%, a po 12 tygodniach doszło do złagodzenia dolegliwości brzucha.

Innymi produktami, które warto wprowadzić do diety w celu zwiększenia ilości kwasu masłowego, są te, które obfitują we fruktooligosacharydy typu:

• cebula,
• czosnek,
• szparagi,
• banany

oraz te, które mają właściwości prebiotyczne:

• niedojrzałe banany
• lub schłodzony ryż.

Korzystnie na produkcję maślanu wpływać też takie warzywa jak:

• marchew,
• kapusta,
• pomidory,
• ziemniaki

oraz owoce:

• morele,
• jabłka,
• jeżyny,
• czarne jagody,
• kiwi,
• pomarańcze,
• suszone owoce.

W momencie, gdy z różnych przyczyn, zwiększona ilość błonnika pokarmowego nie jest korzystna dla zdrowia, gdyż powoduje nasilenie istniejących dolegliwości ze strony układu pokarmowego, np. bólów brzucha, wtedy warto rozważyć suplementację kwasem masłowym.

Nie jest to jednak proste, gdyż zażywany doustnie kwas masłowy lub maślan sodu są bardzo szybko metabolizowane w żołądku i wchłanianie w dwunastnicy. Nie mają więc szans przejść do dalszych odcinków układu pokarmowego.

Aby więc kwas masłowy mógł dotrzeć do jelita cienkiego i grubego, musi być odpowiednio kapsułkowany. Z tego względu zaleca się ostrożność przy zakupie suplementu diety w postaci kwasu masłowego czy maślanu sodu i zwrócenie uwagi, w jakiej formie są one podawane i czy na opakowaniu jest informacja o dojelitowym działaniu preparatu.

Na co pomaga kwas masłowy? Przy jakich schorzeniach warto go suplementować?

Choroby zapalne jelit

W chorobach takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Leśniowskiego-Crohna dochodzi do nieustannie utrzymującego się stanu zapalnego jelit (WZJG). Choć schorzenia te mają podłoże genetyczne, to jednak do ich aktywacji dochodzi pod wpływem różnego rodzaju czynników środowiskowych m.in. niekorzystnej diety.

Z tego też powodu u chorych na wyżej wymienione schorzenia stosuje się zmianę diety na lekkostrawną, z dużą ilością błonnika, oraz podaje się suplement kwasu masłowego w postaci maślanu sodu. Dzięki temu przyspieszony zostaje czas regeneracji nabłonka jelit oraz uzyskany ostaje efekt troficzny.

Kwas masłowy stosuje się u osób chorujących na stany zapalne jelit, gdyż hamuje on mediatory zapalne w jelitach oraz zmniejsza aktywność i liczbę neutrofilów oraz makrofagów. Wzmacnia też barierę ochronną nabłonka jelit, co pomaga szybciej naprawiać i goić owrzodzenia.

Z kolei lepsze odżywienie kolonocytów, które następuje po suplementacji maślanem sodu, prowadzi do szybszego ich rozmnażania i dojrzewania.

Biegunka

Bez względu na przyczynę biegunki (bakteryjna, wirusowa), kwas masłowy stanowi środek wspomagający przy jej hamowaniu i regulacji wypróżnień.

Przede wszystkim normalizuje proces wchłaniania wody oraz sodu w jelitach i działa wyrównująco na motorykę jelit. Do tego ma działanie ochronne, co ma niebagatelne znaczenie przy biegunkach bakteryjnych.

Dzięki zażyciu kwasu masłowego, patogeny nie mają już takiej przyczepności do błony śluzowej jelita i nie mogą się tak szybko kolonizować.

Maślan sodu mobilizuje ponadto układ odpornościowy, co wiąże się z większą aktywności aktywizacją komórek tucznych oraz makrofagów i szybszym pozbyciu się drobnoustrojów.

Po jego zażyciu dochodzi też do rozwoju korzystnej flory bakteryjnej (odpowiednich szczepów bakterii), która wykazują działanie antagonistyczne wobec patogenów takich jak np. Salmonella czy Escherichia coli.

Zespół jelita nadwrażliwego

Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) jest to schorzenie związane z zaburzeniem motoryki jelit:

• może charakteryzować się przewlekłą biegunką,
• ciągłymi zaparciami
• lub naprzemiennie jednym i drugim.

Znamienne dla IBS jest to, że brak jest organicznych zmian w obrębie jelit, anatomicznych defektów, jednak pacjent cierpi z powodu powtarzających się:

• bólów brzucha,
• wzdęć,
• nadmiaru gazów,
• luźnych stolców
• i nieregularnego rytmu wypróżnień.

Bardzo często zespół jelita nadwrażliwego ma podłoże psychosomatyczne, a główną rolę w jego pojawieniu się odgrywa stres. Ze względu na nieprzyjemne objawy ze strony przewodu pokarmowego, chory znacznie ogranicza swoją dietę, często eliminując pokarmy bogate w błonnik, sprzyjające produkcji maślanu oraz utrzymaniu zdrowej flory bakteryjnej jelit.

W związku z tym u osób cierpiących na IBS może dochodzić do deficytu maślanu, a przez to pogorszenia stanu śluzówki jelit oraz rozszczelnienia bariery jelitowej. Prowadzi to do dalszych komplikacji zdrowotnych i gorszej tolerancji innych pokarmów.

Aby przywrócić równowagę w jelitach i przyspieszyć regenerację nabłonka jelit, warto u tego typu pacjentów stosować egzogenny maślan w postaci suplementu diety oraz powoli włączać do diety produkty o większej zawartości błonnika.

Jak pokazują badania, kwas masłowy jest w stanie zmniejszyć przykre dolegliwości ze strony układu pokarmowego, co znacznie poprawia jakość życia pacjentów.

Nowotwory dolnego odcinka układu pokarmowego

Kwas masłowy ma szczególne znaczenie dla osób chorujących na raka jelita grubego lub raka okrężnicy, gdyż, jak pokazują badania, jest on w stanie przyspieszać obumieranie zmutowanych komórek i aktywizować rozmnażanie się zdrowych kolonocytów.

Tego typu zjawisko nazwano „paradoksem maślanu”. Żadne inne krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe produkowane przez bakterie jelitowe nie są w stanie w ten sposób zadziałać na komórki jelit.

Czytaj też:

• Prebiotyki - rodzaje, działanie i źródła występowania
• Mikrobiom - czym jest i jakie pełni funkcje?
• Mikrobiota. Wpływ bakterii jelitowych na organizm

Dominika Wilk