Klindamycyna - działanie, dawkowanie, wskazania do stosowania klindamycyny

Klindamycyna jest półsyntetyczną pochodną linkomycyny. Jej działanie określane jest jako bakteriostatyczne. Klindamycyna stosowana jest głównie w leczeniu ciężkich zakażeń które nie reagują na leczenie innymi antybiotykami.

Spis treści

1. Działanie klindamycyny
2. Wskazania do stosowania klindamycyny
3. Dawkowanie klindamycyny
4. Przeciwwskazania do stosowania klindamycyny
5. Środki ostrożności i interakcje
6. Klindamycyna a ciąża i karmienie piersią
7. Działania niepożądane klindamycyny

Działanie klindamycyny

Klindamycyna wykazuje działanie zależne od stężenia. W przeważającej ilości przypadków klindamycyna wykazuje działanie bakteriostatyczne, czyli ogranicza wzrost i namnażanie bakterii. W większym stężeniu działa bakteriobójczo na wrażliwsze szczepy.

Mechanizm działania klindamycyny polega na hamowaniu syntezy białek bakteryjnych. Antybiotyk ten działa już na poziomie cytoplazmy w komórce bakterii. Łączy się z podjednostką 50S rybosomu bakteryjnego i w efekcie blokuje tworzenie się łańcuchów peptydowych (wynika to z blokowania funkcji jaką pełnią rybosomy w komórce).

Taki sam mechanizm działania wykazują antybiotyki makrolidowe np. erytromycyna lub chloramfenikol.

Nie jest zatem wskazane podawanie jednocześnie klindamycyny z tymi antybiotykami, ponieważ nie powoduje to nasilenia ich działania i polepszenia efektu terapeutycznego, a wręcz obniża ich skuteczność.

Wynika to z faktu, iż substancje te konkurują ze sobą o miejsce wiązania na rybosomie 50S bakteryjnym, przez co ich wzajemne oddziaływanie określane jest jako antagonistyczne.

Ponieważ bakteria nie jest dłużej w stanie produkować odpowiedniego strukturalnie białka, jej ściana komórkowa staje się słabsza. Dodatkowo zdolność bakterii do wiązania się z komórkami gospodarza spada. Dochodzi do zmniejszenia wydzielania toksyn przez bakterię oraz zahamowanie jej namnażania, a co za tym idzie - ataku na komórki gospodarza i ich kolonizacji.

Wśród specjalistów mówi się o stymulującym działaniu klindamycyny na układ odpornościowy. Prawdopodobnie ma to związek z tym, że klindamycyna indukuje procesy odpornościowe takie jak:

• opsonizacja (opłaszczenie patogenu przez cząsteczki w celu ułatwienia jego fagocytozy),
• wiązanie dopełniacza,
• fagocytoza
• oraz wewnątrzkomórkowe niszczenie bakterii.

Klindamycyna cechuje się także korzystnymi parametrami farmakologicznymi, ponieważ dobrze przenika do tkanek, a nawet kości. Nie przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego ale jej penetracja do najtwardszej tkanki organizmu jest szczególnie doceniana przez dentystów-implantologów.

Wskazania do stosowania klindamycyny

Klindamycyna jest zalecana do stosowania tylko w wypadku ciężkich zakażeń, które nie reagują na leczenie innymi antybiotykami. Na ten antybiotyk reagują tlenowe i beztlenowe bakterie Gram- dodatnie.

Działanie na bakterie Gram-ujemne jest ograniczone tylko do beztlenowców.

Klindamycynę podaje się w przypadku:

• zakażenia układu oddechowego wywołanego przez bakterie beztlenowe, Streptococcus pneumoniae i inne paciorkowce oraz Staphylococcus aureus,
• zakażenia skóry i tkanek miękkich wywołanego przez Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus i bakterie beztlenowe,
• zakażenia kości i stawów wywołanego przez Staphylococcus aureus,
• posocznicy wywołanej przez Staphyloccocus aureus,
• zakażenia w obrębie jamy brzusznej wywołanego przez bakterie beztlenowe,
• zakażenia żeńskich narządów płciowych wywołanego przez bakterie beztlenowe.

Istnieje wersja dożylna klindamycyny, która jest zalecana w zakażeniach o bardzo ciężkich przebiegu w tym posocznicy. Kiedy krążenie żylne jest zaburzone w obrębie zakażonego miejsca, jak w przypadku stopy cukrzycowej, zalecane jest podanie antybiotyku w formie dożylnej.

Klindamycyna jest często stosowana także przez stomatologów. Szczególnie zalecane jest stosowanie klindamycyny podczas infekcji w obrąbie jamy ustnej oraz okresu zaostrzenia chorób przyzębia szczególnie w przypadku pacjentów którzy wykazują obniżoną odporność.

Podczas zakażenia tkanek okołowszczepowych (w przypadku wszczepienia implantu) dochodzi do nadmiernego rozrostu patologicznej flory bakteryjnej, a nawet wytworzenia biofilmu, który dodatkowo utrudnia penetrację antybiotyku do miejsca zakażenia.

Przewlekły stan zapalny występujący wokół implantu przyczynia się do utraty kości wyrostka zębodołowego i jest przyczyną recesji dziąseł wokół wszczepów. Taki nieleczony stan może doprowadzić do stopniowego odsłaniania się implantu, a nawet do jego ruchomości lub w najgorszym wypadku do jego utraty.

Implantolodzy są zgodni, że najskuteczniejszą metodą leczenia takiego powikłania jest mechaniczne oczyszczenie zakażonej strefy oraz pozbycie się płytki bakteryjnej powstałej wokół implantu, a następnie włączenie antybiotykoterapii.

Ponieważ dokładne określenie szczepu odpowiedzialnego za stan zapalny jest niezwykle trudne i nie udaje się oznaczyć metodą posiewu, wybrany antybiotyk musi cechować się szerokim spektrum, zwłaszcza obejmującym bakterie beztlenowe. Klindamycyna jest zalecana w takim przypadku, szczególnie w zaawansowanych zmianach chorobowych, w przebiegu których powstał ropień.

Fakt, iż substancja ta dobrze penetruje do tkanek, w tym kości, stanowi dodatkowy jej atut. Przy łagodnych nadkażeniach oraz w początkowej fazie leczenia zwykle zalecane są antybiotyki beta-laktamowe.

Klindamycyna w postaci żelu lub emulsji jest także stosowana w terapii trądziku, szczególnie postaci zaskórnikowo-grudkowo-krostkowej.

Klindamycyna jest jednym z najczęściej przepisywanych antybiotyków do terapii miejscowej. Zalet takiej terapii jest wiele, np. powoduje mniej podrażnień niż terapia samymi retinoidami lub kwasem azelainowym.

Dodatkowo, w przypadku klindamycyny, oprócz działania przeciwbakteryjnego, obserwuje się także działanie przeciwzapalne. Na takowe składa się hamowanie chemotaksji neutrofilów oraz produkcji cytokinin.

Potwierdzono skuteczność terapii łączącej kilka preparatów przeciwtrądzikowych. Dlatego też popularność zyskują leki zawierające w swoim składzie połączenie klindamycyny z tretynoiną lub klindamycyny z nadtlenkiem benzoilu. Takie rozwiązanie zmniejsza ryzyko działań niepożądanych oraz zmniejsza prawdopodobieństwo powstania oporności bakterii na stosowany antybiotyk.

Klindamycyna jest stosowana także do leczenia chorób takich jak malaria. Lek ten ma działanie przeciwpierwotniakowe, ponieważ powoduje upośledzenie syntezy białek u tych organizmów. Klindamycyna jest oczywiście jednym z elementów politerapii malarii.

Istnieją sytuacje, w których klindamycynę stosuje się do terapii toksoplazmozy i bakteryjnej waginozy u kobiet.

Dawkowanie klindamycyny

Klindamycynę mogą przyjmować dzieci już od 1. miesiąca życia, a jej dawka zależna jest od masy ciała dziecka. Jednak podanie klindamycyny w roztworze do infuzji wcześniakom jest bardzo ryzykowne, ponieważ w składzie roztworu do wstrzykiwań występuje alkohol benzylowy.

Związek ten może powodować śmiertelne zaburzenia oddychania u wcześniaków i niemowląt. Jeśli chodzi o podanie doustne, dzieci poniżej 5. roku życia mogą mieć problem z połknięciem tabletki powlekanej.

U dorosłych i dzieci powyżej 14. roku życia stosuje się dawkę od 800 mg do 1,8 g klindamycyny na dobę w dawkach podzielonych.

Należy zawsze przestrzegać zaleceń lekarza, nigdy nie kończyć terapii za wcześnie lub jej przedłużać.

Przeciwwskazania do stosowania klindamycyny

Nie należy podawać klindamycyny pacjentom, u których występuje alergia na klindamycynę lub linkomycynę.

U pacjentów wykazujących nadwrażliwość na penicyliny, klindamycyna może stanowić optymalną alternatywę. Klindamycyna różni się strukturą chemiczną od penicyliny.

Należy zachować ostrożność podczas podania klindamycyny, natomiast szansa na wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego u takiego pacjenta jest bardzo mała.

Środki ostrożności i interakcje

Należy zachować ostrożność podczas stosowania klindamycyny u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Zmniejszenie dawki zwykle nie jest konieczne jeśli klindamycyna jest podawana w odstępie 8-godzinnym. Natomiast przy ciężkiej niewydolności wątroby może okazać się konieczne monitorowanie stężenia leku we krwi pacjenta.

Lek należy ostrożnie podawać pacjentowi, który cierpi na zaburzenia w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym, np. choroba Parkinsona lub myasthenia gravis.

Klindamycyna wykazuje działanie hamujące na przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Nie powinno się stosować równolegle z klindamycyną środków zwiotczających mięśnie. Jeśli pacjent jest poddawany jakiejkolwiek operacji, powinien powiadomić anestezjologa o tym, że przyjmuje klimdamycynę.

Jeśli pacjent cierpi na chorobę żołądka i/lub jelit lekarz powinien ordynować klindamycynę ostrożnie. Stosowanie antybiotykoterapii zwiększa ryzyko stanów zapalnych przewodu pokarmowego, rozrostu nieprawidłowej flory bakteryjnej w obrębie jelit oraz rzekomobłoniastego zapalenia jelit, spowodowanego zakażeniem nadmiernie namnożonych bakterii z gatunku Clostridium difficile.

Jeśli wystąpią objawy takie jak krwawa biegunka, gorączka czy ból brzucha, pacjent powinien powiadomić od razu lekarza.

Długotrwała antybiotykoterapia nie tylko w przypadku klindamycyny, może doprowadzić do zakażeń opornymi szczepami lub drożdżakami. Pacjent nie powinien samodzielnie podejmować decyzji o leczeniu klindamycyną.

Jeśli po upływie zalecanego czasu terapii nie dojdzie do poprawy, lekarz powinien dokonać wymazu na posiew w celu ustalenia terapii celowanej.

Klindamycyna nie powinna być stosowana w leczeniu zakażeń wirusowych takich jak np. grypa czy wirusowa zapalenie płuc.

Podczas stosowania klindamycyny jednocześnie ze środkami antykoncepcyjnymi może dojść do obniżenia ich skuteczności. Należy w tym przypadku zastosować dodatkową ochronę w postaci np. prezerwatywy podczas stosunku płciowego.

Klindamycyna a ciąża i karmienie piersią

Jeśli chodzi o stosowanie klindamycyny podczas ciąży, FDA zalicza klindamycynę do kategorii leków B, czyli w razie konieczności kobieta w ciąży może być leczona klindamycyną pod kontrolą lekarza specjalisty.

Kobiety karmiące piersią powinny odstawić dziecko od piersi w wypadku terapii klindamycyną. Substancja ta przenika do mleka matki i może powodować u niemowlęcia biegunki.

Działania niepożądane klindamycyny

Do częstych działań niepożądanych należą:

• bóle brzucha,
• nudności,
• wymioty
• lub biegunka.

Do innych działań niepożądanych należą:

• metaliczny posmak w ustach,
• bóle stawów,
• zgaga,
• biały nalot na języku, który może sugerować zakażenie grzybicze w obrębie jamy ustnej,
• wysypka,
• swędzenie,
• trudności z oddychaniem.

Te ostatnie mogą świadczyć o reakcji alergicznej na lek i pacjent powinien natychmiast skonsultować się z lekarzem.