Jak działają leki przeciwbólowe?

Leki przeciwbólowe przyjmujemy wszyscy. Ale czy wiemy, jak one działają? Preparaty, którymi dysponują lekarze, należą do trzech grup. W każdej znajdują się farmaceutyki o nieco innym mechanizmie działania. Ich wybór zależy od natężenia i charakteru bólu.

Spis treści

1. Jak działają niesteroidowe leki przeciwzapalne?
2. Jak działają opioidy?
3. Jak działają leki adiuwantowe?
4. Leki przeciwbólowe dla wrzodowców
5. Pseudoefedryna nie dla wszystkich
6. Substancja przeciwbólowa z morza

Światowa Organizacja Zdrowia opracowała schemat, opisujący jak i kiedy podawać poszczególne leki przeciwbólowe i inne preparaty podawane w celu zmniejszenia bólu. To drabina analgetyczna (od słowa „analgezja” – znoszenie bólu). Ma ona 3 stopnie. Na pierwszym znajdują się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i paracetamol, na drugim słabe opioidy (tramadol, kodeina i dyhydrokodeina), na trzecim – silne opioidy (np. morfina, fentanyl, metadon). Na każdym stosuje się leki adiuwantowe, wspomagające leczenie bólu.

Jak działają niesteroidowe leki przeciwzapalne?

NLPZ działają w miejscu objętym stanem zapalnym, który podrażnia receptory bólowe. Leki te hamują produkcję cyklooksygenazy, enzymu niezbędnego do syntezy prostaglandyn, cząsteczek znajdujących się we wszystkich tkankach i płynach ustrojowych.

Paracetamol nie hamuje syntezy prostaglandyn, nie działa w ognisku zapalnym, ale w centralnym układzie nerwowym.

Część prostaglandyn ma dobroczynny wpływ na nasz organizm (regulują różne procesy fizjologiczne), część zaś uczestniczy w rozwoju stanu zapalnego i powstawaniu bólu. NLPZ zmniejszają stężenie i jednych, i drugich, stąd ich działania niepożądane.

Jak działają opioidy?

Opioidy oddziałują na receptory opioidowe zlokalizowane w centralnym układzie nerwowym. Hamują lub osłabiają przewodzenie bodźca bólowego w specyficznych miejscach rdzenia kręgowego, zwanych bramkami kontrolnymi. Silne opioidy różnią się od słabych tym, że w ich przypadku nie ma efektu pułapowego. Wraz ze zwiększeniem dawki rośnie działanie przeciwbólowe tych leków.

Jak działają leki adiuwantowe?

Istotną rolę w terapii bólu spełniają też leki adiuwantowe. Głównie są to leki przeciwdrgawkowe, stosowane w leczeniu padaczki, i niektóre leki przeciwdepresyjne. Te pierwsze są skuteczne, ponieważ mechanizmy prowadzące do drgawek mają też swój udział w powstawaniu bólu. Zmniejszając nadpobudliwość układu nerwowego, osłabiają przewodzenie bólu. Stosuje się je przede wszystkim w leczeniu bólów neuropatycznych, które słabo uśmierzają klasyczne leki przeciwbólowe (analgetyki). Natomiast niektóre leki przeciwdepresyjne hamują wychwyt zwrotny serotoniny i noradreanliny, co powoduje, że bodźce bólowe są przewodzone z oporem, blokowane we wspomnianych bramkach kontrolnych.

Leki przeciwbólowe dla wrzodowców

Z leków przeciwbólowych bez recepty (OTC) wrzodowcy powinni unikać przede wszystkim aspiryny. Zawiera ona kwas acetylosalicylowy, który podrażnia żołądek i jako lek przeciwzapalny hamuje syntezę prostaglandyn, także tych, które są odpowiedzialne za wydzielanie śluzu chroniącego żołądek. Z tego powodu wrzodowcy w ogóle nie powinni zażywać NLPZ, choć nie wszystkie są aż tak szkodliwe dla żołądka, jak aspiryna. Idealne dla nich są preparaty z paracetamolem, które nie hamują syntezy prostaglandyn, a zatem nie mają wpływu na produkcję śluzu.

Pseudoefedryna nie dla wszystkich

Pseudoefedryna nie działa przeciwbólowo. Obkurcza naczynia krwionośne w błonie śluzowej. Zmniejsza obrzęk, przekrwienie, wydzielanie śluzu. Dlatego też często stanowi składnik leków złożonych o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Działanie pseudoefedryny nie jest szkodliwe dla śluzówki, jeśli leki, które ją zawierają, zażywasz sporadycznie i krótko. Dłuższe jej stosowanie powoduje niedokrwienie błony śluzowej. Nie stosuj specyfików z pseudoefedryną, jeśli masz nadciśnienie. Obkurczając naczynia krwionośne, może spowodować niebezpieczny wzrost ciśnienia tętniczego.

Substancja przeciwbólowa z morza

Pewien gatunek mięsożernych ślimaków skala bólu morskich (stożki) wytwarza silną truciznę, którą zabija ryby – konotoksynę. Minimalna jej ilość uśmierza silny i trudny do leczenia ból neuropatyczny. Duża dawka może zabić człowieka, i to bezboleśnie, bo konotoksyna ma właściwości znieczulające. Jak na razie można ją podać tylko bezpośrednio do rdzenia kręgowego, bo w postaci doustnej jest rozkładana przez enzymy trawienne i ma liczne działania niepożądane (wywołuje np. halucynacje). Trwają jednak badania nad syntetyczną konotoksyną pozbawioną wad tej naturalnej. Jest nadzieją dla cierpiących na przewlekłe bóle neuropatyczne, którym nie pomagają klasyczne leki przeciwbólowe.

miesięcznik "Zdrowie"