Czeremcha – właściwości i zastosowanie

Czeremcha to drzewo lub duży krzew z rodziny różowatych, czyli tej samej co pigwowiec, głóg, grusza, jeżyna czy wiązówka. Najczęściej występującymi odmianami czeremchy w Polsce jest czeremcha pospolita i czeremcha amerykańska. Czy owoce czeremchy są trujące, czy jadalne? Jakie właściwości zdrowotne ma czeremcha i czy można z niej zrobić nalewkę?

Czeremcha (Prunus padus) znana jest również pod innymi, ludowymi nazwami - śliwa kocierpka, trzemcha albo smrodynia. Występuje w całej Europie, a także w Azji Mniejszej i w zachodniej Syberii.

W Polsce uznawana jest za roślinę pospolitą, gdyż rośnie powszechnie na całym terenie naszego kraju. Najłatwiej spotkać ją w wilgotnych lasach łęgowych i olsach, nad brzegami rzek, jezior, strumieni oraz innych, nawet niedużych, zbiorników wodnych.

W Polsce do tej pory można spotkać się z poglądem, że owoce czeremchy są trujące. W rzeczywistości jednak są one tak samo szkodliwe jak jabłka, wiśnie czy śliwki, a także inne polskie owoce, które przecież wszyscy jemy bez obaw. Łączy je to, że ich pestki zawierają toksyczny cyjanowodór - ale ich miąższ można jeść na surowo.

Jeśli jednak nadal ktoś ma jakiekolwiek wątpliwości, wystarczy owoce (po oddzieleniu od pestek) poddać obróbce termicznej, wtedy pozbawiamy je wszystkich toksycznych związków. Jedyne, na co należy uważać, to fakt, aby naraz nie jeść ich zbyt dużo - w większych ilościach mogą wykazywać działanie przeczyszczające.

Spis treści

1. Czeremcha zwyczajna i czeremcha amerykańska
2. Czeremcha - właściwości zdrowotne owoców
3. Jak działają owoce czeremchy na nasz organizm?
4. Czeremcha a choroby skóry
5. Czeremcha - zastosowanie w kuchni
6. Kiedy zbierać owoce czeremchy i co z nich zrobić?

Czeremcha zwyczajna i czeremcha amerykańska

Czeremcha zwyczajna i czeremcha amerykańska to tylko dwa z kilku ogólnie znanych gatunków czeremchy, które są najczęściej spotykane w Polsce.

Czeremcha zwyczajna rośnie dziko na terenach Azji i Europy. Jest odrobinę mniejsza niż pozostałe rodzaje czeremchy i wcześniej niż one owocuje.

Czeremcha amerykańska nazywana bywa również czeremchą późną - ze względu na czas, w którym owocuje – konkretnie jest to wrzesień/październik.

Pozostałe gatunki czeremchy zakwitają wiosną, wydając kwiaty o mocnym, charakterystycznym (a więc nie przez wszystkich akceptowanym) zapachu. Kwiaty te można zbierać i parzyć świeże lub po ususzeniu.

Czeremcha - właściwości zdrowotne owoców

Owoce czeremchy są cenione za wyrazisty, słodko-cierpki smak i intensywny aromat. Słodkie i lekko cierpkie owoce przypominają nieco bardziej wszystkim znaną aronię.

Owoce czeremchy doskonale nadają się do sporządzania soków, nalewek oraz konfitur. Mają też cenne właściwości zdrowotne - podobne do tych, jakie wykazują owoce czarnego bzu. Owoce czeremchy zawierają:

• witaminę C
• potas
• karotenoidy (są one prekursorami witaminy A)
• antocyjany (naturalne barwniki pochodzenia roślinnego)
• flanowonoidy (spełniają one funkcje barwników i przeciwutleniaczy)
• rutynę
• błonnik
• ważne dla naszego organizmu pierwiastki, głównie wapń i fosfor
• antyoksydanty, które pomagają walczyć z wolnymi rodnikami, zapobiegają poważnym uszkodzeniom komórek i co za tym idzie ich przedwczesnemu starzeniu. Zapobiegają one również rozwojowi takich chorób cywilizacyjnych, jak np. choroba niedokrwienna serca, miażdżyca, udar mózgu, cukrzyca, degeneracja siatkówki oka, nowotwory czy też choroba Alzhaimera.

Jak działają owoce czeremchy na nasz organizm?

Dowiedziono, że owoce czeremchy: 

• wzmacniają odporność - wszystko dzięki wysokiemu stężeniu kwasu askorbinowego. Dlatego też soki oraz nalewki z owoców czeremchy są zalecane szczególnie jesienią i zimą - w okresie zwiększonego ryzyka przeziębień i grypy,
• działają przeciwzapalnie, dzięki czemu zarówno same owoce, jak i napar z kory czeremchy są doskonałymi środkami wspomagającymi leczenie chorób reumatycznych oraz gośćca,
• działają przeciwkaszlowo - dlatego też czeremcha polecana jest w leczeniu infekcji dróg oddechowych, szczególnie tych przebiegających z tzw. suchym kaszlem,
• mają działanie uspokajające, dlatego są zalecane osobom cierpiącym na stany lękowe oraz depresję (jako preparat wspomagający leczenie), a także osobom borykającym się z ciągłym stresem i zmęczeniem,
• działają moczopędnie - ułatwiają wypłukiwanie toksyn z organizmu i chronią przed powstawaniem kamieni nerkowych. Sprawdzają się także jako preparat wspomagający leczenie zapalenia pęcherza moczowego. Warto przy tym pamiętać, że właściwości moczopędne posiadają nie tylko owoce, lecz także kora czeremchy.
• suszone owoce lub sporządzone z nich przetwory pomagają także walczyć z biegunką i zatruciami pokarmowymi. Mogą one z powodzeniem zastępować jagody borówki brusznicy. Co ważne, owoce czeremchy bogate są również w pektyny, dzięki czemu pomagają w utrzymaniu prawidłowej mikroflory jelit. Poza tym zapobiegają zaleganiu w nich treści pokarmowych i ułatwiają wypróżnianie.
• mają właściwości detoksykacyjne, dzięki czemu regularne spożywanie czeremchy wpływa korzystnie na pracę wątroby. Polecana jest ona szczególnie osobom przyjmującym dużo leków syntetycznych, które tą wątrobę obciążają.
• owoce czeremchy działają antyseptycznie i przeciwbakteryjnie, dlatego warto je stosować w przypadku bólu gardła (napar z owoców można na przykład wykorzystać jako preparat do płukania gardła).
• znany jest również korzystny wpływ czeremchy na żeński układ rozrodczy. Napar z czeremchy ma silne działanie ściągające i jest stosowany  przy silnych krwawieniach miesięcznych oraz krwawieniach międzymiesiączkowych w celu wyregulowania cyklu. Napar z kory czeremchy łagodzi ból podczas menstruacji, a właściwości uspokajające i wyciszające owoców tej rośliny powodują, że picie naparu przynosi ulgę w zespole napięcia przedmiesiączkowego (dlatego też czeremcha jest zalecana kobietom w okresie menopauzy).

Czeremcha a choroby skóry

Mówiąc o licznych właściwościach leczniczych czeremchy, warto przyjrzeć się nie tylko jej owocom, lecz także liściom, które zawierają lotne związki glikozydowe mające właściwości bakteriobójcze i odkażające. To właśnie te właściwości sprawiły, że w medycynie ludowej liście czeremchy były bardzo popularne w leczeniu ran, używano ich także jako środek łagodzący skutki ukąszeń owadów. Zawarte w nich substancje działały bowiem jak antidotum na jad, zmniejszały obrzęk i zaczerwienienie, przyspieszały gojenie się ran.

Warto wspomnieć, że glikozydy, które obecne są w liściach czeremchy, są toksyczne dla niektórych owadów - do tej pory w niektórych rejonach Europy zaleca się, by skórę nacierać zmiażdżonymi liśćmi czeremchy, co ma pomóc odstraszyć komary.

Uważa się również, że owoce, kwiaty, liście i kora czeremchy można wykorzystywać w leczeniu niektórych chorób skóry. Przykładowo, osoby borykające się z wrażliwą skórą, podrażnieniami lub cierpiące na egzemę czy AZS mogą dodawać kwiaty czeremchy do kąpieli lub przygotowywać z nich macerat, którym następnie mogą przemywać miejsca zmienione chorobowo. Macerat taki doskonale sprawdzi się także jako środek nawilżający skórę oraz zmniejszający łojotok. Warto jednak podkreślić, że przy chorobach skóry takich jak AZS działanie czeremchy należy uprzednio sprawdzić na małym fragmencie skóry po to, by uniknąć niepożądanych reakcji wynikających ze specyfiki samej choroby. 

Napar z kwiatów czeremchy można także wykorzystywać do przemywania oczu podczas zapalenia spojówek. Napar taki pomaga zmniejszyć stan zapalny i skrócić czas trwania infekcji, działa przeciwświądowo oraz przeciwysiękowo, ma także działanie kosmetyczne - zmniejsza cienie pod oczami i opuchliznę wokół oczu, dba również o skórę wokół oczu, która w tym miejscu jest bardzo wrażliwa.

Kora czeremchy ma też działanie ściągające - napar z niej można stosować zewnętrznie w przypadku owrzodzeń, ropni i otarć. Mocny wywar z kory czeremchy skutecznie pomaga również leczyć grzybicę stóp.

Czeremcha - zastosowanie w kuchni

Czeremcha może również stanowić znakomite uzupełnienie diety. Jej owoce można jeść na surowo, można je również dodawać do koktajli, lodów, ciast i sałatek. Można je także suszyć, a nawet wykorzystać do przygotowania galaretek, robić z nich dżemy, konfitury i nalewki. 

Kiedy zbierać owoce czeremchy i co z nich zrobić?

Owoce czeremchy smakują najlepiej, gdy są bardzo dojrzałe, czyli w sierpniu. Właśnie wtedy warto je zbierać, pamiętając jednak, by nie przegapić cienkiej granicy między dojrzałością a przejrzałością, gdy ze słodkich robią się gorzkawe. 

• Przepis na nalewkę z czeremchy

Do przygotowania nalewki z czeremchy wykorzystujemy całe owoce - należy je zebrać, przebrać (odrzucając popsute lub nie do końca dojrzałe), a następnie wymyć, osuszyć, zalać alkoholem 40 proc. lub mocniejszym i odstawić na 7-14 dni. Potem nalewkę wystarczy przesączyć, można ją również dosłodzić do smaku wedle własnych upodobań. 

Mistrzu nalewek - sprawdź swoją wiedzę!

Pytanie 1 z 12

Jaki jest minimalny czas leżakowania nalewki?

Minimum tydzień

Minimum 3 miesiące

Nie krócej niż 0,5 roku

Następne pytanie

Katarzyna Hubicz