Chinina – lekarstwo nie tylko na malarię

Chinina to alkaloid o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Chinina zasłynęła jako pierwszy lek, który skutecznie zwalczał malarię. Dziś w tym celu chinina rzadziej jest stosowana, za to wykorzystuje się ją w kosmetykach oraz, ze względu na swój gorzki smak, w napojach typu tonik. Jakie właściwości ma chinina? Jakie znalazła zastosowanie w medycynie? Jakie są skutki uboczne stosowania chininy?

Spis treści

1. Chinina w toniku i innych produktach spożywczych
2. Chinina - właściwości i zastosowanie
3. Chinina - zastosowanie w kosmetyce
4. Chinina w leczeniu malarii (zimnicy)
5. Chinina - skutki uboczne
6. Chinina - przeciwwskazania do leczenia chininą

Chinina jest substancją otrzymywaną z kory wiecznie zielonego drzewa Cinchona rosnącego w Andach. Chinina to alkaloid (alkaloidy to organiczne związki chemiczne, do których należą także m.in. morfina i kokaina) chinolinowy, o wzorze sumarycznym C₂0H₂₄O₂, ma postać białego proszku, gorzkiego w smaku, słabo rozpuszczalnego w wodzie. Temperatura topnienia chininy to 177st. C.

Chinina była pierwszym skutecznym lekiem wykorzystywanym w leczeniu malarii. Ma działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, jednak w przeciwieństwie np. do aspiryny, nie hamuje biosyntezy prostaglandyn, a więc nie działa przeciwzapalnie.

Wykazuje natomiast zdolność do zabijania zarazków malarii, czyli schizontów z rodzaju Plasmodium, które atakują czerwone ciałka krwi, rozwijają się w nich, a następnie powodują ich rozpad. Mimo wielu cennych właściwości, chinina powoduje także sporo działań niepożądanych.

Chinina w toniku i innych produktach spożywczych

W przemyśle spożywczym dopuszczone jest stosowanie chlorowodorku chininy, a informacja o tym, zgodnie z dyrektywą Unii Europejskiej 2002/67/WE, zawsze musi być podana na etykiecie produktu.

Maksymalna dawka, jaką mogą stosować producenci, to 7,5 ml chlorowodorku chininy na 100 ml napoju. Przekroczenie tej ilości może zakończyć się dla konsumenta zatruciem pokarmowym, a w skrajnych przypadkach nawet śmiercią (śmiertelna dawka chininy to 10-15 g).

A w jakim produkcie znajdziemy chininę? W bardzo popularnym napoju, charakteryzującym się gorzkim smakiem, jakim jest tonik. Picie toniku (zawierającego chlorowodorek chininy) nie jest obojętne dla organizmu, więc zdecydowanie nie jest wskazane nadużywanie tego napoju. Jeśli np. cały dzień popijamy tonic, możemy się spodziewać co najmniej zaburzeń wzroku (oczopląs), słuchu i równowagi, złego samopoczucia, senności, mdłości.

Na tonic powinni uważać kierowcy, piloci, a także np. operatorzy maszyn budowlanych, ponieważ częste picie tego napoju może pogarszać ich sprawność zawodową. Również dzieci i kobiety w ciąży nie powinny pić tonicu.

Chinina - właściwości i zastosowanie

Prawoskrętny izomer chininy, chinidyna, otrzymywany także syntetycznie (sprzedawany w postaci siarczanu chinidyny - chinidinum sulfuricum) w mniejszym stopniu działa na malarię, natomiast jest dobrym lekiem na serce, stosowanym przeciwarytmicznie.

Działa stabilizująco na błonę komórkową, przez co zmniejszona zostaje pobudliwość i przewodnictwo w sercu, hamuje spontaniczne powstawanie nieprawidłowych pobudzeń.

W większych dawkach chinidyna powoduje zmniejszenie siły skurczu serca i zwolnienie jego czynności. Z tych powodów polecana jest przy napadowym migotaniu i trzepotaniu przedsionków. Poza tym chinidyna działa również przeciwbólowo i przeciwgorączkowo.

Chinina i chinidyna usprawniają trawienie, ponieważ pobudzają wydzielanie soków trawiennych i poprawiają przyswajanie pokarmów.

Chininę stosuje się także w leczeniu gośćca stawowego, skurczów łydek, w przeziębieniach, w niektórych chorobach mięśni oraz w leczeniu skórnych zmian wywołanych uczuleniem na światło.

Chinina - zastosowanie w kosmetyce

Odkryto, że chinina ma silne właściwości wzmacniające włosy. Szczególnie w połączeniu z kofeiną zapobiega wypadaniu włosów. Chinina wzmacnia mikrokrążenie w cebulkach, tym samym przyczyniając się do stymulacji wzrostu włosów.

Chinina w leczeniu malarii (zimnicy)

Dziś w leczeniu malarii (zimnicy) wykorzystuje się inne leki, przede wszystkim chlorochinę, która ma o wiele mniej skutków ubocznych i przeciwwskazań do stosowania niż chinina. W leczeniu malarii chininę stosuje się dopiero wtedy, gdy powstanie oporność na chlorochinę.

Przed przystąpieniem do leczenia należy poinformować lekarza, jeśli cierpi się na łuszczycę, zaburzenia funkcji nerek, zmiany w obrazie krwi lub chorobę mięśni (miastenia gravis).

Przedawkowanie chininy u dzieci grozi śmiercią! Dlatego należy dokładnie przestrzegać zaleceń lekarza, a tabletki trzymać poza zasięgiem dziecka.

Dawkę ustala lekarz. Najczęściej w leczeniu malarii w przypadku osoby dorosłej stosuje się przez pierwsze dwa dni 1000-2000 mg chininy dziennie w dawce podzielonej, następnie, przez kilka tygodni 500-1500 mg dziennie. (Dawkowanie chininy w leczeniu malarii u dzieci: 1-3 r. życia – 100-300 mg na dobę w dawkach podzielonych, 3-7 lat – 300-700 mg na dobę w dawkach podzielonych, 8-14 lat – 700-1000 mg na dobę w dawkach podzielonych.

Działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe chininy uzyskujemy przy dawce 300-600 mg/dobę (u osoby dorosłej).

Lek przenika do mleka matki, aczkolwiek jego działanie na dziecko jest mało prawdopodobne – natomiast jeśli kobieta zamierza karmić dziecko piersią podczas stosowania chininy, bezwzględnie powinna skonsultować to z lekarzem.

Chinina - skutki uboczne

Jak każdy lek, także i chinina oddziałuje czasem na organizm w sposób niepożądany. Zdarza się, że wywołuje:

• podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego, może prowadzić do kłopotów trawiennych, mdłości, utraty apetytu
• znaczne spowolnienie akcji serca
• reakcję alergiczną lub nadwrażliwość (świąd skóry, wysypka)
• skurcze macicy, a tym samym może doprowadzić do poronienia
• bóle i zawroty głowy
• zmianę barwy włosów i skóry
• zaburzenia wzroku, np. zamglony obraz, zaburzenie akomodacji oka, trwałe uszkodzenie siatkówki
• zmiany w funkcji wątroby
• niepokój
• trwałe pogorszenie słuchu

Chinina - przeciwwskazania do leczenia chininą

• ciąża (ryzyko uszkodzenia płodu! Nie można podawać chininy kobiecie w ciąży, chyba że jej życie jest zagrożone)
• epilepsja
• wada słuchu lub wzroku (przed rozpoczęciem leczenia należy przeprowadzić kontrolę)

Marta Uler