Betulina - roślinna substancja o wielkim potencjale

Betulina jest substancją występującą w wielu roślinach stosowanych w tradycyjnym ziołolecznictwie. Po raz pierwszy została naukowo wykryta w korze brzozy. Najnowsze badania pokazują że ma ona olbrzymi potencjał w terapii wielu chorób, w tym nowotworów. Co warto wiedzieć o betulinie? Kiedy należy ją stosować? Jakie znaczenia ma dla przyszłości medycyny?

Spis treści

1. Zastosowanie betuliny w medycynie i kosmetologii
2. Betulina w historii medycyny
3. Potencjał betuliny w leczeniu nowotworów
4. Betulina a alergia i stany zapalne
5. Właściwości przeciwwirusowe pochodnych betuliny
6. Betulina a miażdżyca
7. Właściwości hepatoprotekcyjne betuliny
8. Podsumowanie

Betulina w środowisku naturalnym występuje w tkankach drzew takich jak leszczyna, grab czy olcha. Głównym źródłem pozyskiwania tej substancji jest kora brzozy. Wykorzystuje się do tego celu dwa gatunki: brzozę brodawkowatą (Betula verrucosa) i brzozę omszoną (Betula pubescens).

Biały kolor pni tych drzew wynika właśnie z wysokiego stężenia betuliny w ich korze. Towarzyszy jej zazwyczaj kwas betulinowy o podobnym wzorze chemicznym oraz właściwościach. Oba te związki mają za zadanie chronić drzewa przed promieniowaniem słonecznym, infekcjami i innymi szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi.

Betulina jest również obecna w soku brzozowym, który staje się obecnie coraz popularniejszym napojem.

Zastosowanie betuliny w medycynie i kosmetologii

Współcześnie betulina jest stosowana przede wszystkim jako środek zwiększający witalność cebulek włosowych. Jest również ważnym składnikiem kosmetyków aptecznych, mającym za zadanie łagodzić stany zapalne i przyspieszać regenerację naskórka. Z najnowszych badań wynika jednak że substancja ta ma dużo istotniejsze właściwości. Badania in vitro i in vivo wskazują że może ona zostać wykorzystana w leczeniu:

• nowotworów
• alergii
• stanów zapalnych
• miażdżycy
• chorób wirusowych
• uszkodzeń wątroby
• kamicy nerek

Należy jednak pamiętać o tym że są to potencjalne zastosowania, znajdujące się w fazie badań.

Betulina w historii medycyny

Betulina została wyizolowana po raz pierwszy z kory brzozy w 1788 roku przez chemika Tobiasa Lowitza. Jednak właściwości tej substancji były wykorzystywane przez ludzkość już od czasów prehistorycznych. Rośliny zawierające betulinę były stosowane w tradycyjnym ziołolecznictwie zarówno w Europie jak i Ameryce Północnej.

W 1991 roku w Alpach Tyrolskich został znaleziony w lodzie człowiek który zginął około 5300 lat temu. Przy zwłokach znajdowały się torebki służące prawdopodobnie za apteczkę. Zawierały one między innymi korę brzozową. Obecnie naukowcy spekulują, że była ona przeznaczona do celów przeciwbakteryjnych.

Wyciągi z kory brzozy były również wykorzystywane przez rdzennych mieszkańców Ameryki. Głównym zastosowaniem tych ekstraktów było leczenie gruźlicy oraz chorób układu limfatycznego.

Opisy właściwości terapeutycznych leków pozyskiwanych z brzozy znajdują się również w europejskich księgach medycznych pochodzących z średniowiecza. Pisała o niech między innymi święta Hildegarda uważana za wielką znawczynię zielarstwa i medycyny swoich czasów.

Potencjał betuliny w leczeniu nowotworów

XX wiek to okres intensywnych badań laboratoryjnych nad właściwościami terapeutycznymi betuliny. Szczególnie interesująca jest aktywność przeciwnowotworowa tej substancji. Testy in vitro, czyli w tym przypadku testy na wyizolowanych ludzkich komórkach nowotworowych, dają wyjątkowo obiecujące wyniki.

Badania wskazują że betulina posiada zdolność skierowania komórki nowotworowej na drogę apoptozy. Oznacza to że uszkodzona, chora komórka podlega samobójczej śmierci, jednocześnie nie uszkadzając zdrowych tkanek. Takie właściwości betuliny wykazano wobec komórek nowotworowych jelita grubego, piersi oraz płuc.

W badaniach na myszach wykazano również właściwości przeciwnowotworowe kwasu betulinowego. Związek ten wykazuje wysoką aktywność wobec guzów nowotworowych już przy niskich stężeniach. Jednocześnie ma niską toksyczność względem zdrowych komórek. Dzięki temu działania niepożądane terapii są znikome

Wybiórcze działanie kwasu betulinowego wynika prawdopodobnie z jego różnicy aktywności w zależności od pH. W płynie zdrowych komórek odczyn jest neutralny lub lekko zasadowy. Tkanki zmienione nowotworowo cechują się środowiskiem lekko kwaśnym. Właściwości cytotoksyczne, kwasu betulinowego objawiają się w takim właśnie pH. Oznacza to, że tylko w zmianach nowotworowych substancja ta prowadzi do śmierci komórki.

Z badań wynika że kwas betulinowy prowadzi do samobójczej śmierci komórek nowotworowych nerwiaka niedojrzałego, rdzeniaka i glejaka. Są to zmienione chorobowo komórki słabo reagujące na terapię innymi lekami, tak więc rezultaty testów są bardzo obiecujące.

Należy jednak pamiętać że pozytywne wyniki badań laboratoryjnych nie oznaczają że lek jest skuteczną terapią przeciwnowotworową. Betulina jest ciekawą substancją, dającą duże nadzieje. Nie została jednak do tej pory zarejestrowana jako środek w oficjalnej terapii przeciwnowotworowej. Nie należy traktować jej jako alternatywy zaleconych przez lekarza leków. Preparaty zawierające betulinę można przyjmować jedynie jako wsparcie procesu leczenia.

Betulina a alergia i stany zapalne

Badania wykazują również właściwości przeciwzapalne i przeciwalergiczne betuliny oraz kwasu betulinowego. Ekstrakt z ziela głowienki pospolitej (Prunella vulgaris) zawierający te substancje w testach okazał się skutecznym remedium na alergię. Aktywność ta prawdopodobnie jest związana z zablokowaniem uwalniania histaminy z komórek, której wzrost stężenia w płynach organizmu jest odpowiedzialny za reakcję alergiczną.

Roślinne ekstrakty zawierające betulinę i kwas betulinowy wykazały również właściwości przeciwzapalne w badaniach na zwierzętach. Substancje te hamowały obrzęk łap u szczurów w trakcie testów w porównywalnym stopniu co standardowe leki syntetyczne.

Właściwości przeciwwirusowe pochodnych betuliny

Duże znaczenie dla medycyny mają również badania dotyczące aktywności pochodnych betuliny wobec drobnoustrojów HIV. Wykazano że substancje należące do tej grupy, w tym kwas betulinowy posiadają zdolność blokowania cyklu rozwojowego wirusa w limfocytach ludzkich.

Właściwości terapeutyczne pochodnych betuliny dotyczą wczesnego stadium infekcji. Substancje te blokują przeniesienie się wirusa z chorych komórek na zdrowe. Mechanizm działania tych związków opiera się prawdopodobnie na zablokowaniu płaszcza proteinowego wirusa. Na skutek tego patogen nie może związać się z błoną komórki i wniknąć do jej wnętrza.

Kwas betulinowy oraz inne pochodne betuliny wciąż znajdują się na początkowym etapie badań. Nadzieje skupiają się na znalezieniu związku z tej grupy o najwyższej aktywności przeciwwirusowej i wprowadzeniu go do lecznictwa.

Betulina a miażdżyca

Badania kliniczne wskazują że betulina może mieć znaczący wpływ na metabolizm steroli i kwasów tłuszczowych w organizmie. Związek ten znacząco obniża biosyntezę cholesterolu jednocześnie zmniejszając rozmiar blaszek miażdżycowych.

W testach na zwierzętach, betulina zmniejszyła otyłość wywołaną dietą, jednocześnie obniżając zawartość lipidów w surowicy i tkankach. Dodatkowo zwiększyła wrażliwość tkanek na insulinę.

Herbatki zawierające korę brzozy oraz suplementy z betuliną mogą być wartościowym wsparciem terapii miażdżycy oraz hipercholesterolemii. Nie należy ich jednak traktować jako alternatywy leków przypisanych przez lekarza prowadzącego.

Właściwości hepatoprotekcyjne betuliny

Substancje aktywne zawarte w korze brzozy, w tym betulina, posiadają udowodnione właściwości hepatoochronne - chronią wątrobę przed działaniem substancji toksycznych.

W badaniach z wykorzystaniem metody in vitro, wykazano aktywność protekcyjną wobec komórek hepG2 wyciągów z tej rośliny, przed toksycznym wpływem etanolu. Betulina jest już stosowana jako lek hepatoprotekcyjny w profilaktyce i terapii ostrego zatrucia alkoholowego.

Podsumowanie

Betulina i jej pochodne są substancjami o ogromnym potencjale terapeutycznym. Obecnie trwają badania nad potencjalnymi lekami zawierającymi te substancje. Wyniki testów są bardzo obiecujące, jednak nie należy stosować preparatów z kory brzozowej jako zamiennika konwencjonalnej terapii przypisanej przez lekarza.

Suplementy zawierające betulinę warto stosować jako dodatkowe wsparcie w trakcie leczenia zaleconego przez specjalistę.

O autorze

mgr farmacji Sara Janowska

Doktorantka interdyscyplinarnych studiów doktoranckich z zakresu nauk farmaceutycznych i biomedycznych realizowanych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie oraz Instytucie Biotechnologii w Białymstoku.Absolwentka studiów farmaceutycznych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie ze specjalizacją Lek Roślinny. Uzyskała tytuł magistra broniąc pracy z dziedziny botaniki farmaceutycznej na temat właściwości antyoksydacyjnych ekstraktów pozyskanych z dwudziestu gatunków mchów. Obecnie w pracy naukowej zajmuje się syntezą nowych substancji przeciwnowotworowych oraz badaniem ich właściwości na liniach komórek nowotworowych. Przez dwa lata pracowała jako magister farmacji w aptece otwartej.

mgr farmacji Sara Janowska